معجزه‌ای که کنار پنجره رخ داد

جوانی لاغراندام و خوش‌چهره، با صدایی بی‌مانند که اولین قدم‌هایش در سینما، بازی مقابل دوربین بزرگان این عرصه بود. بازی در چند تله‌تئاتر، سال 1360 برایش خوش‌یمن بود. بهرام بیضایی او را برای فیلم «مرگ یزدگرد» انتخاب کرد و یکی از شخصیت‌های محوری سریال «سربداران» به او سپرده شد. بلافاصله بازی در سریال «بوعلی سینا» به او پیشنهاد داده شد و مردم با چهره او بیش از پیش آشنا شدند و این دو سریال محبوبیت او را بیشتر کرد. «پرنده کوچک خوشبختی» و «پاییزان» هر دو در یک سال فیلم‌برداری شدند و درست یک سال بعد از آن، مسعود کیمیایی او را برای بازی در فیلم «سرب» انتخاب کرد. پس از آن علی حاتمی نقش جلال‌الدین، پسر و برادر محبوب و دوست‌داشتنی فیلم «مادر» را به او پیشنهاد داد، هرچند در این فیلم در چند سکانس، نقش پدر خانواده را هم ایفا کرد. حاتمی سه سال بعد از آن نقش طاهر فیلم «دلشدگان» را به تارخ سپرد. 

شاه‌نقشی که آواز محمدرضا شجریان بر چهره او نقش بست و این فیلم را می‌توان یکی از نقاط عطف بازیگری او دانست. دیدن نام او کنار کارگردانان صاحب‌نام ایرانی همچنان ادامه داشت. این بار نوبت داریوش مهرجویی بود تا نقش حسام، شوهر «سارا» را به او پیشنهاد کند و این فیلم نیز همکاری موفقیت‌آمیزی بین این دو شد. دهه‌های 70 و 80 برای امین تارخ شلوغ و پرکار گذشت. هم‌زمان بازی در سریال‌های تلویزیون که به دلیل مناسبتی‌بودن بسیاری از آنها و پخش در ماه مبارک رمضان، او را بین مخاطبان تلویزیون بیش از پیش محبوب کرد و از سویی دیگر بازی در فیلم‌های سینمایی که در این دوره، او نامزد دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر مرد برای فیلم «پرونده هاوانا» ساخته علیرضا رئیسیان شد و در نهایت برای فیلم «ماه و خورشید» اثر محمدحسین حقیقی، سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد را دریافت کرد.

تارخ در شانزدهمین جشنواره تولیدات مراکز استان در زادگاهش شیراز، به عنوان هنرمند ملی شناخته شد. اما بی‌تردید بخش عظیمی از کارنامه هنری او با شغل دیگرش، معلمی گره خورده بود. امین تارخ از جمله هنرمندانی بود که سال‌های بسیاری را صرف تعلیم علاقه‌مندان سینما کرد و یکی از افتخارات او، حضور بسیاری از هنرجویانش در تلویزیون و سینماست. چهره‌هایی چون ترانه علیدوستی، شبنم مقدمی، مهتاب کرامتی و... که هرکدام جایگاه ویژه‌ای در این عرصه را به خود اختصاص داده‌اند.

منش و هنر امین تارخ همیشه مثال‌زدنی است

محمدعلی نجفی، کارگردان سریال «سربداران»، درباره اولین همکاری‌اش با امین تارخ در این مجموعه تلویزیونی به «شرق» گفت: «زنده‌یاد کیوان رهگذار نویسنده و مشاورم در این پروژه بود و در انتخاب بازیگر کمکم می‌کرد. وقتی به انتخاب بازیگران رسیدم، گزینه‌های زیادی در ذهن داشتیم. در ابتدا تنها بازیگری که برای نقش قاضی شارع به ذهنم رسید، علی نصیریان بود. شناختی از آثاری که در سینما و تئاتر بازی کرده بود داشتم و غیر از او بازیگر دیگری برای این نقش تصور نمی‌کردم. اما برای نقش شیخ حسن جوری، بازیگران دیگری از جمله سعید نیکپور در ذهنم بود. کیوان رهگذار به دلیل همکاری‌های متعدد و هم‌دانشگاهی‌بودن با امین تارخ و اینکه شناخت خوبی از او داشت، او را برای نقش محمد بیک پیشنهاد داد. همان نقشی که چنگیز وثوقی بازی کرد. پیش از اینکه همدیگر را حضوری ببینیم، کارهایش را دیده بودم. اما هیچ تصوری از اینکه نقش شیخ حسن جوری را به او بسپارم نداشتم. دفتر ما زمان ساخت «سربداران» سیمافیلم فعلی بود. با امین تارخ برای اولین دیدار همان‌جا قرار گذاشتیم. گاهی در شغل ما معجزه اتفاق می‌افتد و شاید لحظه‌ای که یقین پیدا کردم او باید نقش شیخ حسن جوری را بازی کند، معجزه شد. روبه‌روی هم نشسته بودیم و پنجره رو به حیاط سمت چپ امین تارخ بود. صدایی از حیاط آمد و تارخ لحظه‌ای برگشت تا ببیند چه اتفاقی افتاده؟ نگاهی به بیرون کرد و این لحظه دقیقا جایی بود که حس کردم میمیک صورت او و نوع واکنشی که داشت درست مناسب نقش شیخ حسن جوری است».

او ادامه داد: «تا پیش از دیدن امین تارخ با بازیگران زیادی درباره این نقش صحبت کرده و تست گرفته بودم. اما حالت نگاه امین تارخ من را حیرت‌زده کرد. در همان جلسه‌ای که با هم داشتیم از او خواهش کردم که اجازه بدهید باقی کارها را انجام بدهیم و برای بستن قرارداد با او تماس می‌گیریم. فکر می‌کنم حتی کمی غافلگیر شده بود که چرا صحبتمان نیمه‌کاره ماند؟ من نیاز به صحبت طولانی‌تری با او نداشتم. همان حالت چهره به من نشان داد که از پس نقش شیخ حسن جوری برمی‌آید. اتفاقا بعد از رفتن امین تارخ به کیوان رهگذار گفتم که تارخ را برای چه نقشی انتخاب کردم و کیوان مخالفت کرد، چراکه فکر می‌کرد برای نقش شیخ حسن جوری زیادی جوان است. با کیوان صحبت کردم که نمی‌دانم چه ذهنیتی از بازیگران این نقش‌ها دارد، اما اجازه بدهد که بازیگران نقش شیوخ و روحانیون را خودم انتخاب کنم و تصمیم نهایی را بگیرم. درمورد امین تارخ تصمیم گرفتم و شک هم نداشتم که از پس نقشی که بر عهده‌اش گذاشته شده برمی‌آید. برای نقش محمد بیک که ابتدا برای امین تارخ در نظر گرفته شده بود، با بازیگر دیگری به تفاهم رسیدم. رابطه من و امین تارخ خوب بود و خاطرم هست وقتی برای بستن قرارداد همدیگر را دیدیم، تعجب کرده بود از اینکه فرصت فکرکردن به او داده نشده و همه‌چیز زود اتفاق افتاد. خوشحالم که این همکاری شکل گرفت. هنوز هم گاهی وقتی به روزی که برای اولین‌بار امین تارخ را در دفتر دیدم فکر می‌کنم، نمی‌دانم در آن لحظه چه اتفاقی افتاد. فقط یک نگاه ساده او به بیرون باعث شد اطمینان حاصل کنم او خود شیخ حسن جوری است».

اما همکاری بعدی محمدعلی نجفی و امین تارخ، مدتی بعد در سریال «ابن سینا» اتفاق می‌افتد. نجفی که این بار مشاور کیوان رهگذار کارگردان و نویسنده سریال «ابن سینا» بود، درمورد این همکاری گفت: «همکاری بسیار دلپذیری بود. در این سریال صالح و آیت نجفی، پسران خودم نقش کودکی و برادر ابن‌سینا را بازی کردند. انتخاب بازیگران در این سریال را من و کیوان با هم انجام می‌دادیم و معتقد بودیم فقط امین تارخ باید نقش بوعلی سینا را بازی کند و او در این سریال هم درخشید».

نجفی درباره اینکه این دو اثر تارخ را در تلویزیون به محبوبیت رساند، گفت: «وقتی فیلم‌نامه دقیق نوشته شود و بازیگر باتجربه و متناسب نقش انتخاب شود، موفقیت اثر دور از ذهن نیست. امین تارخ بازیگری بود که پیش از این آثار شکسپیر را در دانشکده و روی صحنه تجربه کرده بود و می‌دانست تأثیر صدا در بازیگری به چه معناست. بی‌جهت نیست که مدرسه بازیگری او سروصدا کرد و خروجی خوبی داشت. چهره‌های درخشانی هم از مدرسه بازیگری او به سینما آمدند. ترانه علیدوستی با اولین حضورش در سینما جایزه جشنواره فجر را دریافت کرد. مقصودم این است که اکثر شاگردان او از چهره‌های برجسته سینمایی ما هستند و این نشان‌دهنده زحمتی است که امین تارخ در طول زندگی هنری‌اش کشیده. او همیشه برای کارش اهمیت ویژه‌ای قائل بود و طبیعی است که آدمی با این مشخصات همیشه شاخص و مثال‌زدنی است».

نجفی در بخش دیگری از صحبت‌‌هایش به وجوه دیگری از تأثیرگذاری تارخ اشاره می‌کند و می‌گوید: «امین تارخ معلم و هنرمند فوق‌العاده و بزرگی بود. دو سال متوالی با هم کار کردیم و فقط خاطرات خوب از او به یاد دارم. تعامل خوبی با هم داشتیم و مدام گفت‌وگو می‌کردیم. در سریال «بوعلی سینا» با اینکه من کارگردان نبودم، اما در آن سریال هم به عنوان یک شخصیت برجسته و هنرمند بزرگ درخشید. وقتی مدرسه بازیگری‌اش را افتتاح کرد، از من خواست که در انتخاب هنرجو با او همکاری کنم و بازهم تعامل خوبی با هم داشتیم و فعالیت بزرگ فرهنگی ایجاد کرد و نتایج آن هم روشن و محسوس بود. متأسفانه جامعه هنری ما دچار ضایعه شده است و آدم‌های بزرگی را از دست دادیم. در همین دو، سه سال کرونایی هنرمندان بزرگی را از دست دادیم که فقدانشان را نمی‌توان به راحتی تحمل کرد. حتی نبود برخی از آنها را نمی‌توان جبران کرد. از جمله امین تارخ عزیز که چقدر به لحاظ اخلاقی قابل اعتنا، دوست‌داشتنی و باارزش بود. از زمانی که شنیدم در بیمارستان بستری شده، از صمیم قلب برایش دعا می‌کردم که هرچه زودتر بهبود پیدا کند، اما متأسفانه مثل اینکه زندگی و مرگ دست ما نیست یا بخشی از آن دست ما نیست. متأسفم که جامعه هنری چنین شخصیتی را از دست داد. از صمیم قلب به خانواده امین تارخ عزیز و جامعه هنری، تئاتر و سینمای ایران تسلیت می‌گویم و امیدوارم نامش زنده باشد که به یقین با این آثار برجسته‌ای که هم در سینما هم در تئاتر از خودش به جا گذاشته است، زنده خواهد ماند. امین تارخ در طول دوران فعالیت هنری خود با کارگردان‌های بزرگی همکاری داشت، از جمله علی حاتمی که به نظرم هر دو همکاری او با علی حاتمی، بسیار باارزش و قابل اعتناست».