«شرق» از تأثیر فضای سیاست داخلی ایران بر مناسبات دیپلماتیک گزارش میدهد
سیاست خارجی و ماجرای اعتراضها
به نظر میرسد سیاست خارجی کشور تحت تأثیر شرایط داخلی است. تا جایی که بخش عمده تحولات عرصه دیپلماسی در روزهای اخیر از تماسهای دیپلماتیک گرفته تا تحرکات حوزه سیاست خارجی و موضعگیری سران و مقامات خارجی درباره حوادث جاری در کشور است. دراینمیان کانادا، آمریکا و انگلیس تحریمهای جدیدی به دنبال این اتفاقات علیه برخی افراد و مقامات ایرانی اعمال کردند.
شرق: به نظر میرسد سیاست خارجی کشور تحت تأثیر شرایط داخلی است. تا جایی که بخش عمده تحولات عرصه دیپلماسی در روزهای اخیر از تماسهای دیپلماتیک گرفته تا تحرکات حوزه سیاست خارجی و موضعگیری سران و مقامات خارجی درباره حوادث جاری در کشور است. دراینمیان کانادا، آمریکا و انگلیس تحریمهای جدیدی به دنبال این اتفاقات علیه برخی افراد و مقامات ایرانی اعمال کردند. با در نظر گرفتن مجموعه این شرایط چنین به نظر میرسد که شکاف جدی دیپلماتیک و نوعی اجماعسازی علیه ایران در حال شکلگیری است. نشانه بارز این گسل و فاصلهگیری به تغییر ادبیات وزیر امور خارجه ایران در تماس با مقامات اروپایی بازمیگردد که دیگر تعارفات دیپلماتیک را کنار گذاشت. در آخرین مورد در گفتوگوی تلفنی دیروز شنبه وزیر امور خارجه ایران با همتای پرتغالی خود، حسین امیرعبداللهیان به شورای وزیران اتحادیه اروپا هشدار جدی داد. امیرعبداللهیان در این تماس تلفنی با ژوائو گومز کراوینیو، وزیر امور خارجه پرتغال، تصریح کرد: «ما کشوری هستیم که در غرب و شرق با گروههای تروریستی مانند القاعده، جیشالعدل و داعش مواجهیم. همچنین در هفتههای اخیر شاهد ورود اسلحه از مرزهای غربی و شرقی کشور بودهایم. این در حالی است که برخی کشورها در اظهاراتی مداخلهجویانه موضوع اغتشاشات و فعالیتهای تروریستی را بهعنوان اعتراض تلقی کرده و در عمل باعث تحریک اغتشاشگران و تروریستها میشوند و حتی موضوع صدور قطعنامه یا تحریمهایی را در نشست آتی شورای وزیران اتحادیه اروپا در دستور کار خود قرار دادهاند که در صورت چنین اقدامی، جمهوری اسلامی ایران اقدام متقابل خواهد کرد».
این هشدار امیرعبداللهیان پس از آن بود که چهارشنبه هفته گذشته ۲۷ عضو اتحادیه اروپا بر سر اعمال بسته تحریمی علیه ۱۵ مقام و نهاد ایرانی توافق کردند. البته توافق سیاسی بهدستآمده از سوی سفرا در بروکسل باید تأییدیه وزرای خارجه اتحادیه اروپا در نشست فردا دوشنبه (۱۷ اکتبر/ ۲۵ مهر) در لوکزامبورگ را به دست آورد. پیشازآن هم پارلمان اروپا در 14 مهر ماه دست به صدور قطعنامهای با موضوع مرگ مهسا امینی و اعتراضات در ایران زده بود.
البته در تماس تلفنی وزرای امور خارجه ایران و پرتغال برخی موضوعات دیگر مرتبط با مناسبات دوجانبه و همچنین مسائل بینالمللی مورد اهتمام مشترک مورد گفتوگو و تبادل نظر قرار گرفت. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشور و ژوائو گومز کراوینیو، وزیر امور خارجه پرتغال، در این گفتوگو با اشاره به بیش از پنج قرن روابط خوب میان دو کشور، بر گسترش هرچه بیشتر این روابط تأکید کردند. وزیر امور خارجه کشورمان در این گفتوگوی تلفنی با تشریح مذاکرات صورتگرفته در نیویورک و گفتوگوهای سازنده رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان با مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی، بر ضرورت بستهشدن پروندههای اتهامی آژانس علیه جمهوری اسلامی ایران تأکید کرد.
ضمنا علاوه بر اعتراضات داخلی در ایران یکی دیگر از موضوعاتی که تا اندازهای به روابط تهران و قاره سبز آسیب زده است، ناظر به ادعاهایی مبنی بر ارسال پهپاد (از سوی ایران) به روسیه با هدف بهکارگیری در جنگ اوکراین است. در همین زمینه امیرعبداللهیان در تماس تلفنی با همتای پرتغالی خود بار دیگر عنوان کرد: «جمهوری اسلامی ایران بههیچعنوان سلاح برای بهکارگیری در جنگ اوکراین در اختیار هیچ طرفی قرار نداده و نخواهد داد». رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان افزود: «ما باور داریم تسلیح هریک از طرفین بحران، باعث طولانیترشدن جنگ خواهد شد؛ بنابراین بههیچوجه جنگ را راه مناسبی نه در اوکراین و نه در افغانستان، سوریه و یمن ندانسته و نمیدانیم».
وزیر امور خارجه پرتغال نیز ضمن تأکید بر پیشینه طولانی روابط خوب میان دو کشور، از مواضع و اقدامات جمهوری اسلامی ایران در تداوم مذاکرات هستهای و بهخصوص تعامل گستردهتر با آژانس بینالمللی انرژی اتمی استقبال کرد. ژوائو گومز کراوینیو همچنین خواستار تداوم همکاریهای ایران در راستای کاهش بحران در اوکراین شد و در پایان با خانواده همه آسیبدیدگان حوادث اخیر ازجمله نیروهای انتظامی و امنیتی جمهوری اسلامی ایران ابراز همدردی کرد.
اما هشدارهای دیپلماتیک امیرعبداللهیان به اینجا ختم نمیشود. وزیر امور خارجه ایران در تماس تلفنی دیگری با جوزپ بورل هم لحن صریح و بدون تعارفی داشت. رئیس دستگاه دیپلماسی دولت سیزدهم در گفتوگو با مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا عنوان کرد که «ایران سرزمین کودتای مخملی نیست». امیرعبداللهیان درباره تحولات جاری کشور گفت: «مرگ مرحوم مهسا امینی مایه تأسف همه ماست. در این زمینه گزارش دقیق و علمی پزشکی قانونی از سوی تعداد درخورتوجهی از پزشکان فوق تخصص و افراد خبره ارائه شده است. همچنین اقدامات قضائی نیز در جریان است، البته این موضوع برای برخی مقامات غربی فقط یک بهانه است. پرسش این است که غرب درخصوص صدها پرونده قتل عمد زنان و کودکان در کانادا و آمریکا بهویژه به دست پلیس چه کرده است؟! نمیشود در اروپا خشنترین مقابله با اغتشاش، عملی خوب و پسندیده باشد؛ اما همان کار در چارچوب قانونی در ایران سرکوب قلمداد شود!».
وزیر امور خارجه کشور در ادامه تماس تلفنی با بورل به اعتراضات هم اشاره کرد و در این زمینه عنوان کرد: «مطالبات مسالمتآمیز موضوعی جدای از آشوب، قتل، آتشافروزی و عملیات تروریستی است». وزیر امور خارجه کشورمان یادآور شد: «جمهوری اسلامی ایران از پشتوانه قوی مردمی و دموکراسی کارآمد برخوردار است. اینجا سرزمین کودتای مخملی یا رنگین نیست. ایران لنگرگاه ثبات و امنیت پایدار منطقه است». رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان افزود: «البته ما به چارچوب بزرگتری برای همکاری اتحادیه اروپا و جمهوری اسلامی ایران نگاه میکنیم. بنابراین توصیه میکنیم اروپاییها با رویکردی واقعبینانه به موضوع بنگرند». امیرعبداللهیان در ادامه به نقش جمهوری اسلامی ایران و سردار سلیمانی در مقابله با داعش در عراق و سوریه و در نتیجه انتفاع اروپا از امنیت در قاره خود اشاره کرد.
در این تماس تلفنی امیرعبداللهیان و بورل نیز دوباره ادعای ارسال پهپاد ایرانی به روسیه برای بهکارگیری در جنگ اوکراین به میان آمد که وزیر امور خارجه ایران یادآور شد: «ما با روسیه همکاری دفاعی داریم؛ اما سیاست ما در قبال جنگ اوکراین، عدم ارسال سلاح به طرفین درگیر، توقف جنگ و پایاندادن به آوارگی مردم است». البته در این گفتوگو درباره آخرین تحولات مربوط به مذاکرات، لغو تحریم و روابط دوجانبه با اتحادیه اروپا و مسائل اخیر در ایران تبادل نظر به عمل آمد. امیرعبداللهیان ضمن قدردانی از تلاشهای سازنده جوزپ بورل برای کمک به بازگشت همه طرفها به تعهدات خود در توافق، گفت: «با وجود برخی اظهارات متعارض رسانهای طرف آمریکایی، اکنون گامهای رسیدن به توافق در مسیر درستی قرار دارد و در همین راستا، ما از همکاری آژانس بینالمللی انرژی اتمی در مسیر فنی استقبال کردیم».
جوزپ بورل نیز در این گفتوگوی تلفنی ضمن ابراز خرسندی از پیشرفتهای حاصله در مسیر احیای برجام و اهمیت همکاری میان آژانس بینالمللی انرژی اتمی با ایران، گفت: «توافق ایران و آمریکا در تبادل زندانیان موضوع مهمی است و آن را گامی رو به جلو برای دستیابی به توافق میدانیم». بورل در ادامه به پیشرفتهای خوب بهدستآمده در نیویورک و وین اشاره کرد. نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا افزود: «ما قصد دخالت در امور داخلی ایران را نداریم». او در ادامه ضمن اشاره به برخی مواضع تند در اروپا، بر ضرورت همکاری هرچه بیشتر اتحادیه اروپا و ایران تأکید کرد. بورل در پایان به توضیحات ایران درباره تأکید بر عدم ارسال سلاح و پهپاد برای بهکارگیری در جنگ اوکراین اشاره کرد و آن را درخورتوجه دانست.
اما پس از این تماس تلفنی بورل با امیرعبداللهیان، مسئول سیاست خارجی درباره اعتراضات در ایران دست به توییت شد. مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با اشاره به گفتوگوی خود با وزیر خارجه ایران، در توییت خود خواستار آزادی معترضان ایرانی شد. جوزپ بورل در توییت روز جمعه خود نوشت: «با امیرعبداللهیان صحبت کردم تا پیام واضح و موضع متحد اتحادیه اروپا را ابراز کنم. مردم در ایران حق اعتراض مسالمتآمیز و دفاع از حقوق اساسیشان را دارند. ما خواستار آنیم که معترضان آزاد شوند و ایرانیان به اینترنت آزاد دسترسی پیدا کنند».
گسل تهران و قاره سبز، ذیل اعتراضات در ایران تنها محدود به این تماسهای تلفنی نیست. پنجشنبه گذشته نیز امانوئل مکرون به اتفاقات در ایران پرداخت. رئیسجمهور فرانسه در توییتی با واکنش نسبت به برخی ناآرامیها در ایران اعلام کرد: «فرانسه در کنار ملت ایران قرار دارد». این موضعگیریهای پاریس با واکنش سخنگوی وزارت خارجه همراه بود.
ناصر کنعانی اظهارات رئیسجمهور فرانسه درخصوص تحولات اخیر کشورمان را اتهامزنی سیاسی، مداخلهجویانه و مشوق خشونتطلبان و قانونشکنان دانست و آن را محکوم کرد.
سخنگوی وزارت امور خارجه با اشاره به اینکه در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران حق اعتراضات مسالمتآمیز به رسمیت شناخته شده است، اظهار کرد: «جای تعجب است که رئیسجمهور و برخی مقامات دولت فرانسه در تحولات اخیر ایران، اقدام نیروهای حافظ امنیت در برخورد با خشونتطلبان و اغتشاشگران را محکوم کرده و دولت ایران را به پرهیز از خشونت و رعایت حقوق آشوبگران فرامیخوانند، اما همزمان در واکنش به اعتصابات کارگری در بخش نفت و گاز و پالایشگاههای فرانسه، مقامات این کشور ازجمله سخنگوی دولت، کارگران را تهدید میکنند که در صورت پایانندادن به اعتراضات و اعتصابات، با اعمال زور به اعتصابات پایان میدهند!». کنعانی تأکید کرد: «این یک نفاق آشکار است و یک بار دیگر ثابت میکند که حقوق بشر در قاموس بسیاری از دولتهای مدعی در غرب، بازیچه و ابزاری برای دستیابی به اهداف سیاسی و مداخلهجویی در امور دیگر کشورها بیش نیست».
البته در ادامه این واکنشهای مقامات ایران، مشاور تیم مذاکرهکننده ایران هم در پیامی توییتری با اشاره به هشت سال جنگ ایران و عراق، از رویکرد مقامات کشورهای غربی نسبت به حقوق بشر در ایران انتقاد کرد. محمد مرندی در صفحه توییترش نوشت: «میدانیم که رژیمهای غربی بهطور جدی نگران حقوق بشر در ایران هستند. وقتی آنها [درجنگ هشتساله ایران و عراق] به صدام تسلیحات شیمیایی دادند، اطمینان حاصل کرده بودند که مطابق بالاترین استانداردهای اروپایی باشد».
اعتراضات و کنفرانس وحدت اسلامی
اعتراضات اخیر علاوه بر تأثیرات خود در مناسبات ایران و اروپا، حتی خود را به سیوششمین کنفرانس وحدت اسلامی در تهران کشاند. حسین امیرعبداللهیان در دیدار روز گذشته خود با میهمانان سیوششمین کنفرانس وحدت اسلامی در محل دفتر مطالعات وزارت امور خارجه، به اتفاقات اخیر در کشورمان اشاره کرد و افزود: «طرفهای خارجی در هفتههای اخیر تلاش کردند با سوءاستفاده از یک موضوع داخلی در کشورمان به اقدامات مداخلهجویانه مبادرت کنند». وی تصریح کرد: «این در حالی است که رئیسجمهور کشورمان در همان ساعات اولیه پس از فوت مهسا امینی با پدر ایشان تماس گرفته و از ایشان دلجویی کردند و دستور رسیدگی فوری برای روشنشدن موضوع دادند». وزیر امور خارجه در ادامه اظهار کرد: «چه کسی باور میکند که فوت یک دختر آنقدر برای غربیها اهمیت داشته باشد؟ اگر چنین است، نسبت به صدها هزار شهید و کشته در عراق، افغانستان، سوریه و لبنان چه کردند؟ آنها میخواستند در ایران جنگ فرقهای راه بیندازند».
امیرعبداللهیان در گفتههای خود درباره اعتراضات داخلی در کشورمان تصریح کرد: «بخشی از مطالبات مسالمتآمیز است که پاسخ داده شده و میشود، اما ما شاهد ورود سلاح گرم به برخی از تظاهرات هستیم که این سلاحها از خارج وارد شده است و ما در ایران چنین سلاحهایی را نداریم». وزیر امور خارجه دولت سیزدهم به شکل مشخصی روی اتفاقات در استان سیستانوبلوچستان و مناطق کردنشین تمرکز و اذعان کرد: «در غائله زاهدان، شعار و عکسی از مهسا نبود و گروه تروریستی شناختهشدهای تلاش کرد درگیری بین شیعه و سنی راه بیندازد و مسئولیت آن را هم پذیرفتند. در بخشی از کردستان هم همین اقدام را کردند، اما بصیرت علمای اهل سنت و مردم، کلیه تلاشهای آنها را با شکست مواجه کرد».
حسین امیرعبداللهیان در دیدار میهمانان سیوششمین کنفرانس وحدت اسلامی، ضمن تبریک ایام هفته وحدت و خیرمقدم به میهمانان این کنفرانس و همچنین قدردانی از تلاشهای دکتر شهریاری، به فرمایشات مقام معظم رهبری در دیدار با میهمانان کنفرانس وحدت اشاره کرد و مصداق ملموسی از تحرکات دشمن برای ایجاد تفرقه بین شیعه و اهل سنت در سالهای اشغال عراق توسط آمریکا را برای میهمانان تشریح کرد. وی ادامه داد: «در سالهای اشغال عراق پس از سال ۲۰۰۳ میلادی از سوی آمریکا، اتفاقات عجیب و بیسابقهای برای ایجاد تفرقه بین شیعه و اهل سنت در عراق مشاهده شد». وزیر امور خارجه کشورمان پس از ذکر نمونههایی از تلاشهای دشمن برای ایجاد تفرقه بین شیعه و سنی در عراق، خاطرنشان کرد: «در یمن، سوریه، عراق، افغانستان، فلسطین، لبنان و... هم موارد متعددی از تلاش دشمن برای ایجاد تفرقه بین امت اسلام را شاهد بودهایم». امیرعبداللهیان در بخش دیگری از سخنان خود اظهار کرد: «امام خمینی(ره) یادگارهای فراوانی را برای امت اسلامی به یادگار گذاشته است که یکی از آنها هفته وحدت است. یادگار دیگر امام(ره) اعلام روز جهانی قدس است». وزیر امور خارجه کشورمان گفت: «با افتخار اعلام میکنیم ایران علیرغم همه فشارهایی که از سوی دشمن با آن مواجه بوده است، همان حمایتی را که از مقاومت حماس و جهاد اسلامی در فلسطین داشته، از مقاومت شیعه و سنی در لبنان و حتی مقاومت مسیحیان در این کشور نیز داشته است». وی در پایان با یاد و خاطره علمای درگذشته کنفرانسهای سابق وحدت ازجمله آیتالله تسخیری، برای این بزرگان طلب آمرزش و مغفرت کرد.
دمیدن واشنگتن در آتش، از سخنرانی دانشگاهی
تا مجوز D - 2
علاوه بر تمام تأثیرات تداوم اعتراضات در ایران بر حوزه سیاسی خارجی، به نظر میرسد آمریکاییها هم به طریق اولی کماکان به دنبال دمیدن در این آتش هستند تا نوعی فشار دیپلماتیک و اجماع جهانی علیه تهران شکل بگیرد. در این رابطه، جو بایدن بار دیگر از اعتراضات در ایران حمات کرد. رئیسجمهوری آمریکا در یک سخنرانی دانشگاهی مدعی شد در کنار زنان ایران ایستاده است. به گزارش خبرگزاری فرانسه، جو بایدن، رئیسجمهوری آمریکا، در ادامه مداخلات واشنگتن در امور داخلی ایران بار دیگر به حمایت از ناآرامیهای اخیر در ایران پرداخت و گفت: «از میزان واکنش ایرانیها به فوت مهسا امینی حیرتزده شدهام».
بایدن که در یک جلسه در دانشگاهی در کالیفرنیا سخنرانی میکرد، همچنین مدعی شد این اتفاق چیزی را در ایران بیدار کرده است که تا مدتهای بسیار بسیار طولانی خاموش نخواهد شد. وی در ادامه اظهارات مداخلهجویانه خود تأکید کرد: ایالات متحده و دولتش در کنار زنان ایران خواهند ایستاد.
در همین گزارش خبرگزاری فرانسه مطرح شد که در میان افراد حاضر در این جلسه تعدادی ایرانی نیز حضور داشتند که پلاکاردهایی با شعارهای مرتبط با حوادث اخیر در ایران در دست داشتند. رئیسجمهور آمریکا خطاب به آنها گفت: «از شما به دلیل صحبتکردن تشکر میکنم». در ادامه بایدن به تکرار ادعاهای واشنگتن علیه کشورمان پرداخت و با اعلام حمایت از حقوق زنان از دولت ایران خواست تا به آنچه سرکوب اعتراضات در ایران عنوان کرد، پایان دهد.
البته تحریکات واشنگتن به همین سخنرانی جو بایدن در دانشگاهی در کالیفرنیا ختم نمیشود؛ آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده نیز جمعه گذشته با فعالان و متفکران متمرکز بر ایران برای بحث درباره حقوق بشر، بهویژه حقوق زنان و بهعلاوه آنچه سرکوب خشونتآمیز اعتراضات توسط دولت ایران و اختلال در دسترسی به اینترنت در ایران عنوان شد، دیدار کرد. بنا بر گزارش وبسایت وزارت امور خارجه آمریکا، در این نشست وندی شرمن، معاون وزیر امور خارجه، عذرا ضیا، دستیار وزیر امور خارجه در امور دموکراسی و حقوق بشر و همچنین راب مالی، نماینده ویژه دولت آمریکا در امور ایران و یائر لِمپارت، سرپرست معاونت وزارت امور خارجه در امور شرق نزدیک حضور داشتند.
بلینکن از جامعه مدنی حاضر در این نشست خواست تا دیدگاهها و پیشنهادهای خود را برای اقدامات بیشتر ایالات متحده بهمنظور آنچه حمایت از حقوق بشر در ایران و بهویژه حقوق زنان عنوان کرد، ارائه دهند. وی در ادامه به اقدامات مداخلهجویانه اخیر دولت آمریکا برای اعمال تحریم علیه ایران اشاره کرد و گفت: «ما با صدور مجوزهایی در حوزه فناوری تلاش کردهایم تا دسترسی آزاد ایرانیها به امکان ارتباط با یکدیگر و جهان را تسهیل کنیم».
در کنار مواضع تحریکآمیز بایدن و دیدارهای بلینکن، وندی شرمن، معاون وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا نیز روز پنجشنبه بهمنظور حذف فیلترینگ از اینترنت در ایران با شرکتهای فناوری آمریکایی دیدار کرد. وندی شرمن در این جلسه با اشاره به مجوز عمومی« D - 2» تأکید کرد که صدور این مجوز با هدف تسهیل دسترسی ایمن مردم ایران به پلتفرمها و خدمات آنلاین انجام گرفته است و فرصتی را برای شرکتهای فعال در حوزه فناوری ایجاد میکند تا ابزارهای ارتباطی را در اختیار مردم ایران قرار دهند. وزارت خزانهداری آمریکا در پی بروز ناآرامیهای اخیر در ایران مجوزی را موسوم به «مجوز عمومی D - 2» صادر کرد که به شرکتهای آمریکایی اجازه میدهد فناوری خود در حوزه اینترنت و ارتباطات جمعی را بدون اینکه هدف تحریم قرار گیرند، به مردم ایران ارائه دهند.
اعتراضات و بازشدن پای عراق
در بحبوحه تأثیر اعتراضات در ایران بر سیاست خارجی کشور، قاسم الاعرجی، مشاور امنیت ملی عراق نیز روز گذشته به تهران سفر کرد؛ سفری که دستور کار مشخص آن حملات ایران به مناطقی از اقلیم کردستان عراق پس از شکلگیری اعتراضات در استانهای کردنشین ایران بود. از اینرو بازشدن پای الاعرجی به ایران هم به شکلی غیرمستقیم با اتفاقات جاری در ارتباط است. در این راستا، فؤاد حسین، وزیر امور خارجه عراق، سهشنبه هفته گذشته در جمع نمایندگان مجلس عراق اعلام کرده بود هیئتی از این کشور به ریاست مشاور امنیت ملی به ایران سفر خواهد کرد تا درخصوص حملات اخیر ایران به اقلیم کردستان عراق با طرف تهرانی مذاکره کند.
فؤاد حسین در جلسه سهشنبه گذشته به اقدامات وزارت امور خارجه عراق در واکنش به حملات موشکی، خمپارهای و پهپادی ایران به اقلیم کردستان پرداخت و گفت: «وزارت امور خارجه عراق در ابتدا سفیر ایران را احضار کرد و یادداشت اعتراضی شدیداللحنی داد و بعد از آن در مقر وزارت خارجه عراق دیداری با یک هیئت ایرانی انجام شد و در مورد چگونگی ایجاد راهحل برای پایاندادن به نقض حاکمیت عراق رایزنی شد». فؤاد حسین همچنین عنوان کرد: «بغداد یادداشتی اعتراضی به سازمان ملل فرستاده است و خواستار توقف حملات ایران و ترکیه به عراق شده است».