نگاهی کوتاه به ماجرای ساماندهی کودکان کار
معضلی که سخت‌تر می‌شود
سال‌‌های زیادی می‌شود که دستگاه‌ها و تصمیم‌سازان اجتماعی در پی آن هستند تا وضعیت کودکان کار را ساماندهی کنند؛ هرچند بی‌شک در برخی زمینه‌ها موفقیت‌هایی بوده است و حتی برخی تشکل‌های غیردولتی نیز توانسته‌اند هر‌ازگاهی قدم‌های مثبتی در حوزه ساماندهی کودکان کار بردارند؛
شرق: سال‌‌های زیادی می‌شود که دستگاه‌ها و تصمیم‌سازان اجتماعی در پی آن هستند تا وضعیت کودکان کار را ساماندهی کنند؛ هرچند بی‌شک در برخی زمینه‌ها موفقیت‌هایی بوده است و حتی برخی تشکل‌های غیردولتی نیز توانسته‌اند هر‌ازگاهی قدم‌های مثبتی در حوزه ساماندهی کودکان کار بردارند؛ اما هنوز با قاطعیت می‌توان گفت که همچنان کودکان کار و ساماندهی آنان یکی از گره‌‌های بازنشده جامعه ایران است. آن‌قدر که بیراه نیست اگر بگوییم کودکان کار با همه تلخی‌ها و سختی‌هایی که تحمل می‌کنند امروز به یکی از غمگین‌ترین هسته‌های اجتماعی ایران تبدیل شده‌اند که حضورشان در عرصه جامعه هم می‌تواند عمق و گستره این تلخی را نشان دهد و هم زبان گویایی برای نشان‌دادن وضع سخت اقتصادی باشد که از منظری نتیجه‌ای گسترده به نام کودکان کار را به رخ می‌کشد؛ اما فارغ از همه اینها بهره‌کشی برخی از حوزه‌های اقتصادی از کودکان کار است. مدت‌هایی می‌شود که به گوش می‌رسد برخی از پیمانکاران در حوزه‌های مختلف مخصوصا در حوزه‌های شهری و برای جمع‌کردن زباله‌های شهری از کودکان کار استفاده می‌کنند. این مسئله موجب اعتراض بسیاری از شهروندان و مدافعان حقوق کار است. آنها بر این باورند که چنین اتفاقی بی‌شک سوءاستفاده از کودکان و زیر پا گذاشتن حقوق کار و حقوق کودکان است. البته شهرداری تهران آن‌طور که می‌گویند، ضمن انعقاد قراردادی با سازمان بهزیستی اقداماتی را درباره ساماندهی کودکان کار انجام داده است؛ اما متأسفانه همچنان زمزمه بهره‌کشی از کودکان از سوی پیمانکاران مخصوصا در حوزه‌های شهری شنیده می‌شود. به نظر می‌رسد ما هنوز در راستای اجرای مقاوله‌نامه‌های جهانی برای بررسی حقوق کودکان کار و عدم فضای مناسب برای زندگی اجتماعی آنان آن‌طورکه باید عمل نکرده‌ایم. در ایران با وجود آنکه کار برای کودک بالای 15 سال پذیرفته شده است؛ اما جزء کشورهایی محسوب می‌شویم که مقاوله‌نامه جهانی 182 درباره منع کار کودکان را امضا کرده‌ایم. بی‌شک همین حضور جهانی ایران برای حمایت از اشتغال کودکان و بهره‌کشی‌نکردن از آنان می‌توانست شرایطی را ایجاد کند که امروز کودک کار در ایران به یک اتفاق تلخ اجتماعی تبدیل نشود؛ اما بی‌شک آن‌طورکه باید عمل نکرده‌ایم که امروز با وجود فعالیت‌های بهزیستی و حتی همراهی نسبی برخی ارگان‌ها برای مقابله با کار کودکان، همچنان شنیده می‌شود که پیمانکاران به‌ویژه در حوزه جمع‌آوری زباله‌های شهری از کودکان استفاده می‌کنند.
اعتبار ساماندهی کودکان کار چه می‌شود؟
«محمدرضا حیدری‌ها»، سرپرست امور آسیب‌دیدگان اجتماعی و سرپرست مرکز فوریت‌‌های اجتماعی 123، می‌گوید: بنا بر آن چیزی که در برنامه ششم توسعه به سازمان بهزیستی تکلیف شده و آن چیزی که در پیش‌نویس برنامه هفتم ذکر شده، سازمان بهزیستی مکلف به ساماندهی کودکان کار و خیابان با همکاری سایر دستگاه‌ها است و حدود ۱۳ دستگاه در موضوع ساماندهی کودکان کار و خیابان همکار بهزیستی هستند. او ادامه داد: اما متأسفانه در‌حال‌حاضر شاهد هستیم که بخشی از این اعتبارات که در زمینه ساماندهی کودکان کار و خیابان هزینه می‌شود، به سمت سایر دستگاه‌ها سوق داده می‌شود. هم شهرداری تهران و هم سایر دستگاه‌ها که باید با بهزیستی همکاری کنند، مبلغی را برای اعتبارات ساماندهی کودکان کار و خیابان دریافت می‌کنند. پیشنهاد ما به‌عنوان سازمان بهزیستی این است که همه اعتبارات در یک سازمان متمرکز شود؛ چراکه با این کار هم سازمان پاسخ‌گو مشخص می‌شود و همچنین همسویی بین دستگاه‌ها ایجاد می‌شود و همچنین موازی‌کاری بین دستگاه‌ها کمتر شده و می‌توانیم نتیجه بهتری را در ساماندهی کودکان کار و خیابان داشته باشیم.
حیدری‌ها در پاسخ به این سؤال که چند سال گذشته نیز چنین تفاهمی با شهرداری منعقد شده بود؛ اما عملا بی‌فایده بود و ما همچنان شاهد استفاده کودکان از سوی پیمانکاران برای زباله‌گردی بودیم، گفت: در این دوره عزم سازمان بهزیستی و شهرداری تهران بر انجام این کار است و من امیدوارم این کار به نحو احسن انجام شود.
حیدری‌ها همچنین درباره کودکانی که در کارگاه‌ها فعالیت می‌کنند، تصریح کرد: وظیفه اصلی در این زمینه با وزارت کار است؛ چراکه آنها بازرسان و ناظرانی دارند که وضعیت کارگاه‌ها را رصد می‌کنند و همچنین متولی اصلی در این زمینه وزارت کار است؛ اما چنانچه مواردی به ما از طریق خط ۱۲۳ یا سایر سامانه‌ها اطلاع داده شود که کودکی در این کارگاه‌ها در معرض آسیب قرار دارد، ما حتما مداخله خواهیم کرد؛ اما همان‌طورکه عرض کردم، متولی اصلی در این زمینه وزارت کار است.
وظیفه انسانی و قانونی در برابر کودکان کار
حسین میربهاری، از مدیران جمعیت دفاع از کودکان کار و خیابان، درباره ضرورت ساماندهی کودکان کار به ایلنا می‌گوید: خواسته و مطالبه ما در جامعه برخورداری از یک زندگی انسانی برای همه کودکان (فارغ از هر نوع ملیت، آیین، نژاد و قومیت) است. این ساده‌ترین خواست کودکان و مردم و فعالان این حوزه است که همه از جمله دولت نسبت به آن وظیفه قانونی و انسانی دارند.
این فعال حقوق کودک تصریح کرد: ما نمی‌گوییم دولت در این زمینه هیچ اقدامی صورت نداده؛ ولی اگر اقدامی نیز انجام شده، هیچ انعکاس عینی یا حتی رسانه‌ای در جامعه نداشته است. برای مثال وزارت آموزش و پرورش به‌عنوان یکی از متولیان در این زمینه وظیفه جلوگیری از بازتولید کودکان کار و آوردن کودک و نوجوان به سر کلاس درس را دارد؛ اما اگر این وزارتخانه تنها به ۱۰ درصد وظایف تعریف‌شده قانونی خود حتی قبل از تصویب قانون حمایت از اطفال عمل می‌کرد، شاهد این تعداد زیاد و بالای کودک محروم از تحصیل که آماده ورود به فضای کار و خیابان هستند، نبودیم. میربهاری در پایان با توصیه به دولت در این زمینه که «دولت باید سعی کند که از زاویه کودکان به قانون‌گذاری درباره آنها نگاه کند» گفت: اگر بخواهم ساده بگویم، باید به کسانی که قرار است آیین‌نامه قوانین مصوب را اصلاح کنند، گفته شود که کودکان همین اکنون خود و دوران کودکی خود را نیاز دارند و باید در همین سن کار نکنند و فردا که این دوران کودکی و نشاط آن از بین رفت، دیگر برای آنها فایده و عایدی‌ای ندارد و قانون‌گذاری و اجرای دیرهنگام دولت نیز سودی به حال آنها پس از گذر از این سنین نخواهد داشت. فردا برای کودکان کار و خیابان دیر است!
بی‌شک کودکان کار چهره اجتماعی ایران را می‌سازند که از منظر دیگری نشان می‌دهند شرایط اقتصادی در چه وضعیتی قرار دارد که کودکان را نیز به معرکه اقتصادی وارد کرده است، برای همین هم‌راستا با دستورالعمل‌های انسانی و اخلاقی که همواره نیز برای ایران و ایرانیان مهم بوده است، باید این هشدار را به مدیران اجرائی داد که اگر هرچه سریع‌تر ساماندهی کودکان کار را مطابق با مقاوله‌نامه‌های جهانی و آرمان‌های انسانی و ملی به سرانجام نرسانند، قطعا ما با یک معضل سخت اجتماعی که ریشه در تن جامعه ایرانی دوانده است، مواجه خواهیم بود.
