گفت‌وگوی ملی جامعه‌محور
از ماه گذشته و پس از درگذشت خانم مهسا امینی، جامعه ایرانی شاهد اعتراضاتی است. این اعتراضات از نظر جنس و کیفیت با اعتراضات پیشین دارای تفاوت‌هایی است.
از ماه گذشته و پس از درگذشت خانم مهسا امینی، جامعه ایرانی شاهد اعتراضاتی است. این اعتراضات از نظر جنس و کیفیت با اعتراضات پیشین دارای تفاوت‌هایی است. جدا از ابعاد و پیامدهای آتی اعتراضات اخیر، غیبت احزاب، جریان‌ها و نیروهای سیاسی در صحنه سیاسی کشور یکی از مشخصه‌های رویداد اخیر است. این غیبت نه به معنای عدم کنشگری یا ارائه بیانیه و موضع‌گیری از سوی این جریان‌هاست؛ چراکه بسیاری از احزاب و تشکل‌ها یا نیروهای سیاسی در داخل کشور در هفته‌های گذشته با انتشار اطلاعیه و بیانیه به موضع‌گیری پرداختند. در اینجا غیبت به معنای بی‌توجهی معترضان به احزاب و تشکل‌ها و نداشتن تأثیر بر روندها و رویدادهاست. به سخن دیگر، بروز اعتراضات بدون احزاب، تشکل‌ها و نیروهای سیاسی و سمن‌ها آغاز و بدون حضور مؤثر آنان استمرار پیدا کرد؛ یعنی احزاب و تشکل‌های پرشماری که در دهه‌های گذشته پروانه فعالیت گرفته، نیروهای سیاسی صاحب‌نامی که در دهه‌های گذشته بر روند رویدادهای سیاسی اثرگذاری مشهودی داشتند و جریان‌هایی که موازنه‌بخش فضای سیاسی کشور بودند، در تحولات جاری ایفاگر نقش مشهود و اثرگذاری نبودند. این وضعیت را به هر شکلی که بتوان بررسی، تحلیل و ارزیابی کرد و با رویکرد آسیب‌شناسانه برای آن علل و عوامل مختلف را شناسایی کرد و نقش سیستم سیاسی در اعمال محدودیت‌ها برای فعالیت گسترده جریان‌های سیاسی یا ضعف درونی احزاب یا ناکارآمدی احزاب یا نبود آمادگی جامعه برای پذیرش تحزب یا قهر جامعه با جناح‌ها و احزاب سیاسی موجود یا گذر بخش بزرگی از جامعه از این جریان‌ها یا هر علت دیگری را برجسته کرد، در این واقعیت خللی ایجاد نمی‌کند که در رویدادهای اخیر غیبت و خلأ حضور جریان‌ها و احزاب سیاسی مشهود بود. این غیبت معنادار می‌تواند پیامدها و کارکردهای زیادی در پی داشته باشد و حتی در صورت استمرار به تحولات پیش‌بینی‌نشده‌ای نیز منجر شود. در چنین شرایطی چه انتظاری از احزاب، جریان‌ها و نیروهای سیاسی می‌رود؟ آیا با نظاره‌گری روندهای موجود منتظر تغییر احتمالی شرایط باشند؟
یا اینکه می‌توان کاری کرد؟
1- در شرایط موجود، تأسیس یک نهاد گفت‌وگویی میان احزاب و نیروهای سیاسی کشور یک ضرورت جدی و فوری است. خلاصی جامعه از تعدد و تنوع احزاب و تشکل‌های فراوان و کم‌خاصیت یا بی‌خاصیت که در دهه‌های گذشته به دلایلی موفق به دریافت پروانه فعالیت شده یا برخی نیز پشت موانع موجود نتوانسته‌اند مجوزهای لازم را دریافت کنند و آغاز گفت‌وگوی جدی میان نیروهای سیاسی کشور به‌ویژه طیفی که با نام اصلاحات شناخته‌شده هستند، در قالب یک برنامه سیاسی زمان‌بندی‌شده می‌تواند آغازی برای این گفت‌وگوی ملی باشد.
2- گفت‌وگوی سیاسی احزاب و تشکل‌ها با هدف آسیب‌شناسی روندها یا کاستی‌ها یا موانعی که به تضعیف جدی پایگاه تشکل‌ها و نیروهای سیاسی در کشور منجر شد و در نهایت بازبینی روند فعالیت‌ها یکی از فوری‌ترین اقداماتی است که در شرایط حاضر می‌تواند به بازبینی و تجدید ساختار احزاب و تشکل‌ها منجر شود. آسیب‌شناسی تاریخی از هدف‌گذاری‌ها تا رویکردها، برنامه‌ها و فعالیت‌ها در کنار یافته‌شدن زمینه‌های تازه برای استفاده از ظرفیتهای ملی مغفول و ظرفیت‌سازی دوباره در این نهاد گفت‌وگویی، فرصتی برای طرح و بررسی می‌یابد. تغییر شرایط اجتماعی و ظهور نسل جدیدی با مطالبات متفاوت و تجارب ناآشنا برای نسل پیش، افقی مبهم برای آینده کشور پیش‌روی گذاشته است.
3- یکی از مهم‌ترین مباحثی که در چند دهه گذشته از آن غفلت شد، ظرفیتهای اجتماعی، تمدنی و فرهنگی جامعه ایرانی است. مبدل‌شدن نیروها و احزاب سیاسی به جریان‌های دولت‌ساز آن‌هم در شرایطی که میان ظرفیتهای موجود برای اعمال تغییر و اصلاحات با مطالبات اجتماعی با شکافی دشوار روبه‌رو بود، موجب شد به‌تدریج بخش بزرگی از جامعه امید خود را برای اعمال اصلاحات از درون با موانع بزرگ رودررو ببیند و به این ترتیب ناکامی بزرگی بروز کند. اگر بخش رسمی به عمد یا بر اثر اشتباه در برآوردها و ارزیابی اجازه نداد تا ظرفیتهای بزرگ تمدنی و ملی جامعه ایرانی در فرایندهای سیاسی موجود ایفاگر نقش سازنده‌ای باشد، جریان‌های سیاسی اصلاح‌طلب نیز در سوی دیگر این شرایط درک واقع‌بینانه‌ای از ظرفیتهای بزرگ تمدنی و ملی برای مواجهه با شرایط پیچیده کشور نداشتند و در نتیجه نتوانستند از منظر فکری و سیاسی از این ظرفیت و واقعیت تاریخی، فرهنگی و اجتماعی به شکلی معقول یاری گیرند. نهاد گفت‌وگویی میان نیروهای سیاسی پس از سازمان‌دهی و آغاز فعالیت به‌عنوان یکی از نخستین اقدامات و برنامه‌های کاری می‌تواند گفت‌وگوی جامعه‌محور را در صدر برنامه‌های خود تعریف کند. گفت‌وگوی بی‌قید‌و‌شرط با لایه‌های مختلف اجتماعی با هدف دریافت فهمی بی‌واسطه از دنیایی که نسل جدید در آن تنفس می‌کند و خواسته‌ها و مطالبات خود را بر مبنای آن طراحی و ساماندهی کرده است. شناسایی مهم‌ترین ابرچالش‌های پیش‌روی جامعه ایران و درکی چندوجهی و واقع‌بینانه از چالش‌هایی سترگ و بزرگ از دیگر مباحثی است که در نهاد گفت‌وگویی باید از ابعاد مختلف مورد توجه جدی و عمیق قرار گیرد. در یادداشت‌های بعدی این بحث را پی می‌گیریم.
