بی‌اهمیتی جان در مراکز نگهداری بهزیستی

سمیه جاهدعطائیان: چرا معلولان قبل از شیوع آنفلوانزا واکسیناسیون نشدند؟ در یک مرکز نگهداری از افراد دارای معلولیت در «فسا» 9‌ معلول به صورت هم‌زمان بدحال شده و در بیمارستان بستری می‌شوند. یک نفر از این معلولان فوت می‌کند و علت فوت و بستری دسته‌جمعی نیز ابتلای معلولان به ویروس آنفلوانزا گزارش شده است. این در حالی است که اگر هم علت ابتلای همگانی به ویروس آنفلوانزا مورد تأیید افکار عمومی واقع شود، باز هم جای سؤال در مورد وقوع این تخلف یا اهمال‌کاری وجود دارد که چرا با توجه به هشدار پزشکان درباره همه‌گیری این ویروس در کشور، این معلولان که همه با چند‌معلولیتی و بیماری‌های زمینه‌ای دست‌و‌پنجه نرم کرده و پرونده پزشکی آنها هم در مرکز موجود بوده، واکسیناسیون نشده و واکسن آنفلوانزا دریافت نکرده‌اند؟ آیا این غفلت در واکسیناسیون به‌موقع، در دیگر مراکز نگهداری بهزیستی هم وجود دارد؟ تلاش خبرنگار «شرق» برای انجام گفت‌وگو با مدیرکل بهزیستی استان فارس تا زمان تنظیم این گزارش به نتیجه‌ای نرسید و تنها مسئول روابط‌عمومی این اداره چنین گفت که در‌خصوص فوت یکی از معلولان در مرکز فسا، منتظر جوابیه و نظر پزشکی قانونی هستیم و بعد از آن موضوع را با جزئیات کامل، رسانه‌ای خواهیم کرد.

اظهارنظر مسئول بهزیستی قبل از نظر  پزشکی قانونی

این در حالی است که مدیر‌کل بهزیستی استان فارس، خبر بستری دسته‌جمعی و فوت یکی از معلولان را در مصاحبه‌ای رسانه‌ای کرده و علت فوت را ابتلا به آنفلوانزا اعلام کرده بود. پس در واقع چنین مشخص است که اظهار‌نظر درباره علت دقیق فوت هنوز از سوی پزشکی قانونی تأیید و بررسی نشده است. این مسئول در کنار تشریح اتفاق رخ‌داده در مرکز «فسا» به یک رسانه دولتی، چنین اعلام کرده بود که سیستم ایمنی این افراد پایین است و دارای مشکلات جسمی-حرکتی و ذهنی هستند؛ اما وقتی مسئولی از حساسیت وضعیت سلامتی این افراد اطلاعات دارد، چرا قبل از همه‌گیری برای واکسیناسیون به‌موقع این معلولان در مراکز نگهداری پافشاری و پیگیری سریع نکرده است؟ نه‌تنها درباره جزئیات این فوت در مرکز فسا، بلکه هنوز ابهاماتی درباره پرونده دیگری از فوت هم‌زمان سه معلول در مرکز نگهداری «ممسنی» استان فارس وجود دارد که تنها به پیگیری قضائی از مددجوی منتشرکننده تخلف منجر شد و گویا اقدام دیگری برای پیگیری یا پیشگیری از وقوع تخلف احتمالی انجام نشده است.

ابهام دنباله‌دار  در  مراکز نگهداری معلولان در استان فارس

بهروز مروتی، مدیر کمپین حمایت از افراد دارای معلولیت، حادثه فوت مشکوک یک فرد جوان دارای معلولیت در یکی از مراکز نگهداری استان فارس را دومین حادثه مبهم و تأسف‌بار دانسته و به خبرنگار «شرق» تأکید کرده است: «وقتی حوادث و ابهامات این‌چنینی با پیگیری و برخورد قاطع مراجع مربوطه همراه نشود، طبیعی است که چنین حوادثی هر بار به شکل دیگری تکرار شده و در مابقی مراکز هم چنین پایه‌گذاری و نهادینه می‌شود که در صورت تخلف و تضییع حقوق افراد دارای معلولیت، دادخواهی و پیگیری دقیقی صورت نگرفته و راه فرار از قوانین وجود خواهد داشت. همان‌طور که با بد‌حالی 9 مددجوی مرکز «امیرالمؤمنین» فسا و راهی‌شدن آنها به بیمارستان، یک نفر از این افراد بدحال فوت شده و علت مرگ نیز همه‌گیری ویروس آنفلوانزا اعلام شده است. این در حالی است که موارد ابهامی و مشکوک نه‌تنها در این پرونده بلکه در پرونده‌های قبلی مراکز از‌جمله استان فارس نیز برطرف نشده و این اتفاق اخیر در مرکز نگهداری فسا ابهامات را افزایش داده است». او با اشاره به موارد دیگری از تخلف در مراکز بهزیستی استان فارس ادامه می‌دهد: «مطابق با اطلاعات به‌‌دست‌آمده و رسانه‌ای‌شده، اتفاق فسا دومین مورد از مسمومیت دسته‌جمعی معلولان در یک مرکز نگهداری معلولان ذهنی-حرکتی در استان فارس است و اواخر تیر‌ماه جاری نیز کمپین معلولان خبر مسمومیت و مرگ سه معلول در ممسنی را فاش کرد که اگرچه منجر به تکذیب اداره بهزیستی استان فارس شد، ولی دلیل فوت هم‌زمان سه معلول در یک مرکز را ویروس عنوان و پرونده را مختومه اعلام کردند».

این فعال حقوق معلولان با اعلام اینکه ظاهرا فوت افراد دارای معلولیت برای مسئولان بهزیستی موضوع مهمی نیست، یادآور می‌شود: «در ماجرای فوت سه معلول در مرکز نگهداری «المهدی» ممسنی برای کمپین محرز شد که فوت آنها بر اثر ابتلا به مسمومیت غذایی و مسائل گوارشی بوده؛ اداره «آبفا» نیز با بررسی سلامت آب، مسمومیت بر اثر آب آلوده را رد کرده و مسمومیت بر اثر غذای فاسد را تأیید کرده است؛ اما مدیر‌کل بهزیستی استان فارس با رد این مستندات، دلیل دیگری را عنوان کرده و در برابر ابهامات بحق کمپین واکنش حرفه‌ای نشان نداد. ضمن اینکه در مورد مرکز فسا نیز اعلام کرده این معلولان سیستم ایمنی پایینی دارند و ابتلای آنها به آنفلوانزا را دلیل فوت اعلام کرده و مشابه همین اظهار‌نظر را در فوت معلولان مرکز ممسنی اعلام کرده که شدید‌بودن درصد معلولیت، تأثیر زیادی در فوت دسته‌جمعی و همه‌گیری ویروس داشته است؛ یعنی اگر این افراد سیستم ایمنی بالایی داشتند، فوت نمی‌کردند و در برابر ویروس، مسمومیت یا هر دلیل دیگری توانمندتر بودند!».

غفلت خانواده‌ها از  تخلفات مراکز نگهداری بهزیستی

مدیر کمپین حمایت از حقوق معلولان می‌افزاید: «ما تجربه‌های مشابه زیادی در سال‌های گذشته داشتیم. تجربه مسمومیت حدود 20 نفر از مددجویان در مرکزی در آذربایجان شرقی و فوت هم‌زمان سه نفر از آنها که دادستانی با ورود به این پرونده پس از حدود یک‌سال‌و نیم حکم به مسمومیت آنها داده و اعلام کرده است مسمومیت تنها 10، 12 درصد بر روی فوت تأثیر مستقیم داشته و حکمی چنین ناعادلانه داد؛ در‌حالی‌که علت مسمومیت و فوت آنها مصرف غذای فاسد اعلام شده بود. تخلف در استان فارس هم به همین سرنوشت منجر شده؛ چرا‌که آزمایش‌های ابتلا به وبا و سایر عفونت‌ها نیز منفی بوده و تنها مسمومیت غذایی محرز است».

«مروتی» در پاسخ به این پرسش که چرا این تخلفات و فوتی‌های مشکوک از سوی خانواده‌های افراد دارای معلولیت پیگیری و طرح شکایت نمی‌شوند، تصریح می‌کند: «بسیاری از این خانواده‌ها شرایط اقتصادی خوبی ندارند و زمانی که بعد از فوت عزیزان‌شان برگه‌ای مهر‌شده از سوی یک پزشک دریافت می‌کنند که علت فوت را عاملی طبیعی اعلام کرده است، دیگر آگاهی کافی ندارند که ممکن است تخلفی هم در میان باشد و می‌توانند از حقوق عزیزشان دفاع کنند. در مورد قبلی هم پزشکی قانونی در تشخیص علت فوت ورود نکرده بود که این مسئله برخلاف شیوه‌نامه خودشان بود. در‌حالی‌که لازم است در تمام موارد، نامه پزشک قانونی و تشخیص نهایی‌شان موجود و قابل ارائه باشد. خانواده‌هایی که علم و آگاهی کافی ندارند، با نامه مرکز قانع و به خاطر مشکلات اقتصادی، پیگیری خاصی انجام نمی‌دهند. ضمن آنکه از سوی مراکز تهدید می‌شوند که اگر تخلفی گزارش شود، معلول‌شان دیگر در مرکز پذیرفته نمی‌شود».

او می‌افزاید: «وقتی مسئولان و نهادهای مربوطه، کمپین و فعالان حقوق افراد دارای معلولیتی که این مراکز را زیر ذره‌بین قرار داده و از آنها درباره حقوق این افراد سؤال می‌کنند، این‌چنین مورد حمله قرار می‌دهند و اخبار واقعی را وارونه جلوه می‌دهند، برخوردشان با خانواده‌هایی که عزیزی در این مراکز از دست داده‌اند، چگونه خواهد بود؟ این خانواده‌ها با استناد به چه دلیل و سندی می‌توانند شکایت کنند؟». 

برخورد منفعلانه بهزیستی در برابر هر تخلف

مدیر کمپین حقوق افراد دارای معلولیت در پاسخ به این سؤال که برخورد و پیگیری بهزیستی کشور به دنبال وقوع حوادث و تخلفات مراکز نگهداری یا توانبخشی بهزیستی چگونه بوده، می‌گوید: «بهزیستی کشور هم به عنوان تنها و مهم‌ترین مرجع حمایت از حقوق معلولان، درباره هیچ‌یک از تخلفات، از افراد دارای معلولیت حمایت نکرده و تخلفات را پیگیری نکرده است. جز در برخی موارد که با مددکار گزارش‌دهنده و فاش‌کننده تخلف برخورد و از او شکایت کردند! در‌حالی‌که گزارش این مددکار بر اساس مشاهدات عینی بوده، اما بهزیستی تخلف را لاپوشانی کرد. بهزیستی به ندرت و تنها در مواردی که رسانه‌ای می‌شود، واکنش نشان می‌دهد. در غیر این صورت در برابر تخلفات مراکز بسیار منفعلانه عمل کرده است».

«مروتی» ادامه می‌دهد: «بهزیستی به چند دلیل عمده تخلفات را لاپوشانی می‌کند. مهم‌ترین علت این است که بسیاری از این مراکز از سوی افرادی اداره و مدیریت می‌شوند که زمانی از کارکنان یا بازنشسته‌های این سازمان بودند یا در حال حاضر در سازمان شاغل هستند و دلیل عدم ورودشان به تخلفات این است که اگر بخواهند تخلفات را بررسی کنند، خودشان و وظیفه نظارتی‌شان را زیر سؤال می‌برند؛ چراکه وظیفه اصلی نظارت بر این مراکز بر عهده بهزیستی است که باید پرونده‌های موجود در این مراکز مثل آزمایشات روزانه در زمینه وضعیت سلامت غذایی، آب، سلامت جسمانی و... را به صورت مرتب مورد ارزیابی و بازرسی قرار دهند. اگر بهزیستی بپذیرد که در مراکز تخلفات زیادی وجود دارد، درواقع مدیریت و نظارت دوره‌ای و میدانی خودش را بر مراکز زیر سؤال برده است. چنانچه این مدیریت در بهزیستی با وقوع و تکرار حوادث زیر سؤال رفته است».

رعایت‌نشدن استانداردهای سلامتی و بهداشتی معلولان در مراکز نگهداری

او با اشاره به اینکه رسانه‌ها می‌توانند مرجع مهمی برای پیگری حقوق از‌دست‌رفته افراد دارای معلولیت و بی‌دفاعی که در این مراکز نگهداری می‌شوند، باشند، تصریح می‌کند: «هنوز رسانه‌ها به درستی طرح سؤال نکردند و برایمان مبهم است که چطور می‌شود 9 نفر در یک مرکز نگهداری به صورت هم‌زمان مسموم و راهی بیمارستان شوند؟ چرا دلیل اصلی مسمومیت مطرح نشده و فقط اعلام می‌شود که ابتلا به یک ویروس باعث همه‌گیری و فوت هم‌زمان سه معلول شده است؟ دلیل ابتلا به ویروس ادعاشده چه بوده و از کجا آمده است؟ مسئولان در بهزیستی استان‌ها این‌چنین مصاحبه می‌کنند و رسانه‌ها هم پوشش می‌دهند، در‌حالی‌که باید شفاف‌سازی شده و به دور از تهمت و تکذیب، ابهامات فعالان حوزه معلولان برطرف شود».

مدیر کمپین در پاسخ به این سؤال که تکلیف شیوه‌نامه‌ای که قرار بود برای فعالیت مراکز نگهداری روزانه و شبانه بهزیستی توسط سازمان بهزیستی تدوین شود، به کجا رسید می‌گوید: «بهزیستی در این زمینه فقط خبری ارائه داد اما از جزئیات دقیق آن اطلاع‌رسانی نشد. اما باید گفت اگر شیوه‌نامه فعلی و موجود در مراکز رعایت شوند، شاهد اتفاقات تلخ و مکرر این‌چنینی نخواهیم بود. در شیوه‌نامه موجود که شیوه‌نامه‌ای گسترده است، آب، غذا و بهداشت معلولان و محیط نگهداری باید به دقت بررسی و گزارش روزانه و مکتوب داشته باشند. پزشک و متخصص جسمی و روانی باید مددجویان را چکاپ دوره‌ای و منظم کنند. این در حالی است که خبرها و اطلاعات رسیده از مراکز نگهداری بهزیستی نشان می‌دهد از رعایت حداقلی این استانداردها در مراکز خبری نیست و مسئولان فنی، روان‌شناسان، پزشکان و... آن‌طور که باید و شاید به وظایفشان در قبال این مراکز عمل نمی‌کنند».

نتیجه مشارکت‌های پایین مردمی نتیجه کم‌اعتمادی به بهزیستی

او ادامه می‌دهد: «تقصیر بر دوش پزشکان هم نیست؛ چراکه بودجه اختصاص داده‌شده به این مراکز بسیار ناچیز بوده و مراکز با مشکلات مالی و هزینه‌ای در چند سال اخیر روبه‌رو شده‌اند. آمار مشارکت‌های مردمی هم اگرچه پایین آمده اما در این حوزه هم شفافیتی وجود ندارد که مشارکت‌های مالی خیرین و مردم در چه اموری از بهزیستی هزینه می‌شود. چنانچه خبرهایی از وقوع برخی تخلفات در این زمینه به گوش می‌رسد که همین خبرها از میزان اعتماد مردم به بهزیستی کم کرده است».

همچنین در همین رابطه، «فاطمه رضاییان» رئیس اداره بهزیستی فسا در گفت‌وگو با خبرنگار «شرق» حال عمومی بیماران بدحال مرکز نگهداری «امیرالمؤمنین» فسا را مناسب اعلام کرد و علت فوتی یکی از معلولان را که با چند‌معلولیتی یعنی معلولیت جسمی، ذهنی و بینایی دست‌و‌پنجه نرم می‌کرد، ابتلا به آنفلوانزا اعلام کرد. او در پاسخ به این سؤال که ابهاماتی در مورد وجود مسمومیت دسته‌جمعی در میان مددجویان وجود دارد، با رد این موضوع اعلام کرد: «به دنبال اپیدمی ابتلا به آنفلوانزا در کشور، شهرستان فسا هم شرایط خوبی نداشته و ویروس آنفلوانزا به‌شدت همه‌گیر شده است. مرکز فوق هم تجمعی بوده و در مراکز نگهداری تجمعی – اقامتی جمعیت مددجویان زیاد است. در این مرکز هم حدود 38 مددجو کنار هم زندگی می‌کنند و ابتلایشان به آنفلوانزا امری طبیعی بوده است. سیستم ایمنی افراد دارای معلولیت بسیار پایین بوده، مثل افراد عادی نیست و مقاومت بدنشان در مقابل کوچک‌ترین ویروسی ضعیف است». رئیس اداره بهزیستی فسا در پاسخ به این سؤال که آیا این مددجویان امسال مطابق با ضرورت‌های بهداشتی و مراقبتی، در برابر ویروس آنفلوانزا واکسینه شدند یا نه، گفت: «متأسفانه واکسن آنفلوانزا هنوز برای مددجویان این مرکز تزریق نشده است؛ شبکه بهداشت همه‌ساله نسبت به واکسیناسیون همگانی مراکز نگهداری تجمعی بهزیستی اقدام می‌کرد اما امسال تا به امروز این اقدام را انجام نداده است. بهزیستی استان و شهرستان پیگیر سهمیه واکسن این افراد در مراکز نگهداری است».

کاهش چشمگیر کمک مالی و مشارکت‌های مردمی

«رضاییان» در پاسخ به این سؤال که آیا مدرک و مستندی برای تثبیت این ادعا مبنی بر همه‌گیری آنفلوانزا وجود دارد تا برای انجمن‌های فعال در حوزه معلولان و افکار عمومی شفاف‌سازی شود، ادامه داد: «مدارک پزشکی بیماران و مستندات در بیمارستان موجود است و قابل ارائه به رسانه‌ها نیست اما دانشگاه علوم پزشکی، معاون درمان و رئیس بیمارستان از زمان بدحالی مددجویان موضوع را پیگیری کردند». او در پاسخ به این پرسش که با توجه به وقوع حادثه تلخ دیگری در مرکز نگهداری «ممسنی» استان فارس، مراکز استان و به‌ویژه فسا با محدودیت‌های بودجه‌ای و مالی روبه‌رو هستند و آیا میزان کمک مشارکت‌های مردمی کفاف نیازها را نمی‌دهد، تأکید کرد: «همه مراکز نگهداری بهزیستی در کشور با مشکلات بودجه‌ای و مالی روبه‌رو هستند. آمار مشارکت‌های مردمی بسیار پایین آمده است. مرکز «امیرالمؤمنین» فسا هم یک مرکز خیریه‌ای است که بدون مشارکت مردم سر‌پا نمی‌ماند». رئیس اداره بهزیستی فسا با بیان اینکه با وجود کمبود منابع، مشکل نیرو در مراکز نداشته و تمام نیروها مطابق قانون کار بیمه شده و فعالیت می‌کنند، ادامه می‌دهد: «مبلغ کمک و حمایت‌های مشارکت‌های مردمی از نصف هم بسیار کمتر شده و ما نمی‌دانیم که با این مبالغ ناچیز، کدام مشکل و نیاز مراکز را تأمین کنیم. ما به کمک و مشارکت بیشتر مردم نیاز داریم تا مراکز سرپا بمانند». بر اساس این گزارش، اتفاقات تلخ رخ‌داده در حوزه افراد دارای معلولیت بسیار زیاد است. چه آنهایی که به موجب صدمات جسمی، روحی و روانی شده و چه آنها که به فوت معلولی ختم شده است. تخلفاتی مثل ضرب و شتم یک معلول در مرکز «احسان» شهر اهواز، فوت هم‌زمان سه معلول در مرکز نگهداری «المهدی» ممسنی، شکنجه یک معلول در مرکز نگهداری گچساران و بسیاری موارد ثبت و رسانه‌ای شده دیگر، همه نشان می‌دهد که بهزیستی به‌عنوان اصلی‌ترین مرجع حمایت از حقوق معلولان، نسبت به دفاع از این افراد در حوزه پیگیری و احقاق مطالبات، نظارت بر نهادهای دیگر و حتی نظارت بر مراکز زیرمجموعه‌اش، بسیار ضعیف عمل کرده است. نگرانی رسانه‌ها و افراد دغدغه‌مند در حوزه معلولان این است که وقتی تخلفات رسانه‌ای‌شده به دقت مورد بررسی قرار نگرفته و برای پیشگیری از آنها اقدامی انجام نمی‌شود، در حوزه تخلفات پشت پرده‌ای که تنها در برابر معلولان بی‌زبان و بی‌دفاع اعمال شده و از چشم دوربین یا ناظر احتمالی دور می‌ماند، چه خواهد شد؟