نگاهی به وضعیت وکلای بازداشت شده
نزدیک به 50 روز از مرگ مهسا امینی می‌گذرد. مرگی که سلسله‌ای از اتفاقات را در ایران رقم زد که هنوز هم ادامه دارد. در این 50 روز خبرِ مشترک در رسانه‌های رسمی و غیررسمی خبر بازداشت چهره‌های مختلف بود.
سامان موحدی‌راد: نزدیک به 50 روز از مرگ مهسا امینی می‌گذرد. مرگی که سلسله‌ای از اتفاقات را در ایران رقم زد که هنوز هم ادامه دارد. در این 50 روز خبرِ مشترک در رسانه‌های رسمی و غیررسمی خبر بازداشت چهره‌های مختلف بود. از شهروندان معمولی تا چهره‌های سیاسی، فرهنگی و ورزشی. در میان بازداشت‌شده‌ها دانشجوها، خبرنگارها و فعالان سیاسی در صدر لیست قرار دارند. یکی از اصنافی که در یک ماه گذشته خبرهایی از بازداشت‌شان در رسانه‌ها منتشر شد وکلا هستند. دبیر کمیسیون حقوق بشر کانون وکلا در گفت‌وگو با «شرق» تعداد وکلای بازداشت‌شده‌ای را که کانون پیگر کارهایشان است، ۱۰ نفر عنوان می‌کند. عده‌ای از این وکلا بعد از تجمع چهارشنبه ۲۰ مهر ۱۴۰۱ در مقابل کانون وکلا بازداشت شده‌اند. در این گزارش تلاش داریم نگاهی داشته باشیم به وضعیت وکلایی که در یک ماه گذشته به جای دفاع از موکلانشان مانند برخی از آنها پشت میله‌ها هستند.
۱۱ مهر؛ تجمع وکلا در شیراز
در روزهای گذشته خبرهایی از بازداشت چند وکیل از شیراز و کرمانشاه در رسانه‌ها منتشر شد. ۱۱ مهر امسال تعدادی از وکلای شیرازی در مقابل ساختمان کانون وکلای شیراز تجمع کردند. این تجمع در اعتراض به اتفاق رخ‌داده در 50 روز اخیر در کشور بود. در گزارش‌هایی که یک روز بعد از تجمع در وب‌سایت وکلا‌پرس منتشر شده، محمدهادی جعفرپور، عضو علی‌البدل هیئت‌مدیره کانون وکلای فارس می‌گوید: «روز گذشته (دوشنبه ۱۱ مهر ۱۴۰۱) گروهی از وکلای دادگستری در مقابل کانون وکلای فارس جهت هم‌اندیشی و همبستگی با مردم تجمع کردند اما برخی نیروها با شلیک گاز اشک‌آور و گلوله ساچمه‌ای تجمع را برهم زدند. به علت انتشار گاز اشک‌آور در تجمعات صورت‌گرفته، آتش روشن شد تا تأثیر گاز اشک‌آور از بین برود». برخی بازداشت‌های صورت‌گرفته در جامعه وکلای شیراز را به همین تجمع اعتراضی نسبت می‌دهند. در همان زمان و چند روز پس از تجمع هم خبرهایی از احضار وکلای حاضر در تجمع در رسانه‌ها منتشر شد که عضو هیئت‌مدیره کانون وکلای فارس آن را تکذیب کرد. نهایتا برخوردها با وکلای منطقه فارس که شامل استان‌های فارس و کهگیلویه‌و‌بویر‌احمد می‌شود منجر به انتشار بیانیه‌ای از سوی هیئت‌مدیره کانون وکلای دادگستری این منطقه شد. در این بیانیه آمده است: «خشونت به هر بهانه در هر شکل و جایگاه و با هر توجیهی محکوم است و نتیجه‌ای جز نارضایتی به بار نمی‌آورد. تاریخ معاصر ایران آینه روشن از خواسته‌های بحق و قانونی شهروندان نجیب این مرز و بوم است و به‌کارگیری خشونت در هر شکل و اندازه‌ای دوای درد شهروندان نخواهد بود. از دیدگاه امیر مؤمنان حضرت علی جایگاه حقوق مردم و رعایت آن از جانب حکمرانان این‌گونه آمده است: «خداوند سبحان حقوق بندگانش را پایه برای حقوق خود دانسته و پاسداشت حقوق بندگان خدا برپایی حقوق خداوند متعال را به دنبال خواهد داشت». در همین راستا هیئت‌مدیره کانون وکلای دادگستری استان‌های فارس و کهگیلویه‌و‌بویر‌احمد در چارچوب وظیفه و در دفاع از حقوق قانونی مردم و نیز وکلای زیرمجموعه این نهاد مدنی – مردمی مستقل، دیرپا و خدمتگزار به‌عنوان قطره کوچکی از اقیانوس بی‌کران این مردم، برخورد غیرقانونی صورت‌گرفته با اعتراض مسالمت‌آمیز جمعی از همکاران وکیل دادگستری در جلوی ساختمان مرکزی این کانون را محکوم کرده و ضمن محفوظ‌داشتن حق دادخواهی خویش از این حرکت غیرقانونی در نزد مراجع صاحب صلاحیت از مسئولان محترم، دلسوز و آینده‌نگر خواهان بررسی دقیق این رویداد و صدور دستور مبنی بر رعایت قانون و پاسداشت حقوق مردم و از‌جمله حفظ امنیت حرفه‌ای وکلای دادگستری است.
۲۰ مهر؛ تجمع وکلا در تهران
یک هفته بعد از تجمع وکلای منطقه فارس، وکلا در تهران هم تجمع کردند. این تجمع در مقابل ساختمان کانون وکلا در خیابان زاگرس اتفاق افتاد. این تجمع هم خیلی زود به تشنج کشیده شد. مصطفی نیلی در همان روز از بازداشت چهار نفر از وکلای ایرانی حاضر در تجمع خبر داد. طبق گزارش‌ها برخی از این وکلا در‌حال‌حاضر به قید وثیقه آزاد شده‌اند. محمد شیوایی، رئیس اداره حقوقی کانون وکلای مرکز، درباره پیگیری پرونده این وکلا گفت: هیئت‌مدیره کانون وکلای مرکز به‌ویژه رئیس کانون (دکتر جلیل مالکی) به همراه اداره حقوقی، کمیسیون حمایت و کمیسیون حقوق بشر پیگیر پرونده وکلای بازداشتی است. او افزود: در کنار اداره حقوقی کانون وکلای مرکز، آقایان ابوذر نصراللهی و دکتر صالح نقره‌کار پیگیر وضعیت این وکلا هستند و در همین راستا نامه‌ای از سوی کانون برای پیگیری ویژه تنظیم و به دادستان محترم تهران و سرپرست محترم دادسرای امنیت تهران ارائه شده است. شیوایی همچنین گفت: سابق بر این نیز اقداماتی برای پرونده وکیل محمدعلی دادخواه نیز انجام شد.
محمدصالح نقره‌کار، دبیر کمیسیون حقوق بشر کانون وکلای دادگستری مرکز در گفت‌وگو با «شرق» در تشریح وضعیت کنونی وکلای بازداشت‌شده گفت: «در چهل‌و‌چند روز گذشته و بر مبنای اطلاعاتی که به دست اتحادیه کانون‌های وکلای دادگستری رسیده دست‌کم ۱۰ وکیل بازداشت شده‌اند. در همین راستا از طرف کانون وکلا اقداماتی در جهت پیگیری وضعیت این همکاران انجام شده است، چراکه به لحاظ مسئولیت حرفه‌ای که وکلا در دفاع از حقوق متهمان، موکلان و صیانت از حقوق شهروندی و همچنین مسئولیت اجتماعی دارند؛ از‌همین‌رو کانون نسبت به وضعیت بازداشت و روند رسیدگی به پرونده‌ها و سایر اقدامات تأمینی برای تبدیل قرار بازداشت آنها اقداماتی انجام داده است. کانون‌های وکلا با لحاظ اینکه نمایندگانشان در کمیسیون‌های حقوق بشر مبادرت به دیده‌بانی و صیانت از حقوق شهروندی حقوق بشر می‌کنند مکاتباتی با مسئولان مربوطه انجام داد. طی این مکاتبات نمایندگانی جهت پیگیری وضعیت وکلای بازداشت‌شده معرفی شدند».
نقره‌کار در پاسخ به این سؤال که آیا همه ۱۰ وکیل بازداشت‌شده در زندان به سر می‌برند گفت «شماری از آنها با وثیقه آزاد شدند و برخی هنوز در بازداشت به سر می‌برند. روز گذشته هم تعدادی از همکارانمان در شیراز دستگیر شدند که از مقامات مسئول تقاضا کردیم زمینه آزادکردن آنها را فراهم کنند». دبیر کمیسیون حقوق بشر کانون وکلای دادگستری مرکز در ادامه گفت‌وگویش با «شرق» می‌گوید نکته حائز اهمیت در بازداشت‌های اخیر جایگاه ویژه وکلاست. او می‌گوید: «وکلا به سبب سوگندی که خورده‌اند باید مدافع حقوق موکلان و شهروندان باشند. وکلا سوگند یاد کرده‌اند که جانب‌دار حقوق و آزادی‌های مدنی باشند. صرف‌نظر از جایگاه صنفی‌ای که دارند که به دلیل داشتن پروانه وکالت از این مسیر کسب درآمد می‌کنند، یک مسئولیت اجتماعی هم دارند. آنها نسبت به حقوق شهروندان احساس مسئولیت می‌کنند. گاهی ممکن است به خاطر این احساس مسئولیت دچار تهدید شوند. این تهدید می‌تواند از جانب ذی‌نفعان طرف مقابل یک وکیل باشد یا اینکه در چالش با سازمان‌های نظارتی باشد. یعنی ممکن است وکیل در جهت استیفای حقوق شهروندی دچار تهدیدهایی شود. در تمام نظام‌های پیشرو حقوقی دنیا تلاش می‌شود که اولا وکلا مستقل باشند تا نقش خودشان را فارغ از سلسله مراتب انجام دهند. دیگر اینکه در مواقعی که طرف مقابل پرونده‌ها نهاد حکمرانی باشد، حمایت‌هایی از آنها شکل بگیرد تا حکومت قانون تقویت شود. همان‌طور که دادستان‌ها، قضات و همه ارکان دادرسی منصفانه قضائی باید مستقل باشند وکیل هم باید این آزادگی و شرافتمندی را در ایفای وظایف حرفه‌ای خودش در صیانت از حقوق بشر و آزادی‌های اساسی داشته باشد. به این ترتیب است که می‌تواند به نحو درستی وظیفه حرفه‌ای و مسئولیت اجتماعی‌اش را انجام دهد».
بیانیه 2 انجمن بین‌المللی در راستای حمایت از وکلای ایرانی بازداشت‌شده
انجمن جامعه حقوقی انگلستان و ولز و بنیاد وکلا برای وکلا در بیانیه‌ای نسبت به بازداشت وکلای دادگستری و نقض استقلال وکلا در ایران واکنش نشان داده و خواستار آزادی وکلا شدند. دو نهاد بین‌المللی حامی حقوق وکلای دادگستری از دولت ایران درخواست کردند تا در نحوه دستگیری و بازداشت وکلای دادگستری تجدیدنظر کرده و به بازداشت‌شدگان اجازه دسترسی به وکیل دادگستری منتخب را بدهد. در این بیانیه به نام وکلایی چون «میلاد پناهی‌پور»، «سعید جلیلیان»، «مهسا غلامعلی‌زاده»، «بابک پاک‌نیا»، «گلاله وطن‌دوست»، «رزا اعتمادانصاری»، «فیروزه خورده‌چی»، «امیر دهقانی»، «محمدرضا فقیهی» و «سعید شیخ» اشاره شده است. برخی از این وکلا در تجمع ۲۰ مهر کانون وکلای تهران بازداشت شده‌اند. برخی دیگر مانند «میلاد پناهی‌پور» و «سعید جلیلیان» وکلایی بودند که به همراه موکل‌شان «حسین رونقی» به دادسرای اوین رفته بودند که بازداشت شدند.
در بخشی از بیانیه انجمن «جامعه حقوقی انگلستان و ولز» و بنیاد «وکلا برای وکلا» آمده است: وکلا نقشی حیاتی در حمایت از حاکمیت قانون و حمایت از حقوق بشر ایفا می‌کنند، از‌جمله حق برخورداری از راه‌حل مؤثر، ضمانت‌های دادرسی عادلانه و حق آزادی از رفتارهای تحقیرآمیز. وکلا برای انجام مؤثر وظایف حرفه‌ای خود باید بتوانند حرفه خود را با خیال راحت انجام دهند . این دو انجمن حامی وکلا در پایان بیانیه خطاب به مسئولان از آنها خواسته‌اند:
همه وکلایی که دستگیر و بازداشت شده‌اند، آزاد شوند و همه وکلا در ایران بتوانند وظایف حرفه‌ای خود را انجام دهند.
