پیوند گازی آلمان و قطر

آلمان اولین گام جدی برای جایگزینی گاز روسیه را برداشت و با انعقاد قراردادی ۱۵ساله برای ارسال گاز طبیعی مایع (ال‌ان‌جی) از قطر به آلمان موافقت کرد. قرارداد بلندمدت تأمین ال‌ان‌جی میان آلمان و قطر، به این کشور اروپایی برای جایگزینی انرژی دریافتی از روسیه کمک قابل ‌توجهی خواهد کرد. «سعد شریدا الکعبی» وزیر انرژی قطر درباره این قرارداد گفت: «شرکت قطر انرژی (شرکت نفت ‌و گاز دولتی قطر) قرار است برای دست‌کم ۱۵ سال گاز طبیعی مایع به آلمان صادر کند. آلمان بزرگ‌ترین بازار گاز اروپا به‌شمار می‌رود و ما قصد داریم از امنیت این کشور در حوزه انرژی حمایت کنیم».

بر اساس گزارشی که بلومبرگ منتشر کرده، این توافق با شرکت کونوکو فیلیپس آلمان به امضا رسیده و بر اساس آن، قطر از سال ۲۰۲۶ سالانه تا دو ‌میلیون تن ال‌ان‌جی به آلمان صادر می‌کند. قرار است آلمان این دو میلیون تن گاز طبیعی مایع را از مبدأ رأس لفان در قطر در پایانه‌ای که قرار است در شهر برونزبوتل آلمان ساخته شود، دریافت کند.

موافقت با انعقاد این قرارداد بلندمدت پس از آن است که آلمان و قطر در آوریل 2022 برای تعمیق مشارکت در حوزه انرژی با تمرکز بر تجارت هیدروژن و گاز طبیعی مایع (ال‌ان‌جی) توافق‌نامه‌ای امضا کردند. پیش از آن در ماه مارس نیز وزیر اقتصاد آلمان به همراه مقام‌های دو شرکت‌ برق آلمانی به قطر سفر کرده بود تا برای جایگزینی گاز روسیه، با این کشور این گفت‌وگو کند. در آن زمان، رویترز به نقل از سه منبع آگاه خبر داده بود که این توافق‌ها به معنای قرارداد بلندمدت نیستند؛ زیرا گفت‌وگوها با چالش‌هایی مواجه‌ هستند و برلین به پذیرش شروط قطر در ازای امضای قراردادهای دست‌کم ۲۰‌ساله به‌منظور تأمین حجم عظیم ال‌ان‌جی مورد نیاز خود تمایلی ندارد.

با‌این‌حال رابرت هابک، وزیر اقتصاد آلمان، در اواخر ماه مارس و حدود یک ماه پس از حمله روسیه به خاک اوکراین، پس از گفت‌وگو با امیر قطر و وزیر انرژی این کشور، اظهار امیدواری کرد این توافق برای طولانی‌مدت به سرانجام برسد. او با اشاره به جنگ روسیه علیه اوکراین گفت: «بحران اوکراین بود که مرا به دوحه کشاند. قطر آماده افزایش عرضه گاز است و ما نیز برای جایگزینی گاز روسیه به گاز بیشتری نیاز داریم». شرکت قطرانرژی در بحبوحه گفت‌وگوها برای انعقاد قرارداد میان دو کشور، در بیانیه‌ای اعلام کرد که قطر سال‌ها درباره ارائه گاز طبیعی مایع به آلمان بحث کرده بود‌ اما به دلیل فقدان شفافیت درباره نقش بلندمدت گاز در ترکیب انرژی آلمان و زیرساخت‌های ضروری واردات این انرژی، توافقی حاصل نشد. پس از آن، وزیر اقتصاد آلمان تأکید کرد که این کشور برای پیگیری سریع توسعه دو پایانه دریافت گاز مایع در آلمان به‌عنوان یک اولویت مهم، اقدام‌های سریع و مشخصی انجام داده است.

قطر پس از روسیه و ایران، دارای سومین ذخایر بزرگ گازی در جهان است. از طرفی آلمان نیز بزرگ‌ترین خریدار گاز روسیه به‌شمار می‌رود و به واردات از این کشور وابسته است. این توافق، اولین قرارداد از این نوع در اروپا برای تحویل گاز استخراج‌شده از میدان گازی گنبد شمالی قطر است. این میدان گازی بزرگ میان قطر و ایران مشترک است و در ایران به آن «پارس جنوبی» گفته می‌شود. قطر اخیرا با امضای قراردادی ۲۷‌ساله متعهد به تأمین گاز طبیعی مایع چین نیز شده بود. این قرارداد «طولانی‌مدت‌ترین» قرارداد تأمین گاز در جهان توصیف شده است.

پس از حمله روسیه به اوکراین در فوریه 2022، آلمان تلاش کرد وابستگی خود به واردات گاز از روسیه را کاهش دهد و منابع دیگری را جایگزین کند؛ از این‌رو مقام‌های برلین ابتکارهای متعددی را در نظر گرفتند. برخی رسانه‌ها پیش‌‌تر از مذاکره آلمان با چند کشور دیگر از‌جمله ایالات متحده، کانادا و آرژانتین برای خرید ال‌ان‌جی خبر داده بودند. شرکت دولتی انرژی قطر در سال جاری میلادی پنج قرارداد برای توسعه بهره‌برداری از فاز شرقی میادین شمالی امضا کرده که تا سال ۲۰۲۷ حجم تولید گاز این کشور را از حدود ۷۷ میلیون تن به ۱۲۶ میلیون تن در سال افزایش خواهد داد. تهاجم روسیه به اوکراین موجب کاهش عمده واردات گاز از سوی روسیه به اروپا و در نتیجه افزایش قیمت انرژی در این قاره شده است.

اوج و فرود واردات انرژی از  روسیه

با وجود اعمال تحریم‌های گسترده اروپا علیه روسیه، واردات گاز طبیعی مایع اروپا از روسیه در سال جاری میلادی و قبل از بستن شیرهای گاز روسیه، با ثبت افزایش ۴۰‌درصدی رکورد جدیدی ثبت کرده بود. این افزایش بی‌سابقه در ماه‌های ژانویه تا اکتبر سال ۲۰۲۲ و در مقایسه با مدت مشابه در سال ۲۰۲۱ رقم خورده است. واردات گاز طبیعی مایع اروپا از روسیه به‌طور معمول با تانکرهای بزرگ انجام می‌شود. رکود در واردات گاز دریایی روسیه نشان می‌دهد که با وجود توقف فعالیت لوله‌های انتقال سوخت، هنوز وابستگی اروپا به سوخت روسیه به‌طور ‌کامل قطع نشده است، اما روند قطع وابستگی همچنان ادامه دارد. به نوشته فایننشال‌تایمز، در این بازه زمانی، گاز طبیعی مایع روسیه ۱۶ درصد از واردات گاز دریایی اروپا را تشکیل داده است. درحالی‌که حجم کلی ۱۷.۸ میلیارد متر‌مکعب گاز وارداتی از روسیه، فقط کسری از ۶۲.۱ میلیارد متر‌مکعب جریان گاز از خط لوله را در این مدت تشکیل می‌دهد، این امر اروپا را در معرض رویکرد ولادیمیر پوتین در استفاده از انرژی به‌عنوان سلاح قرار می‌دهد. «آن سوفی کوربو» پژوهشگر مرکز جهانی سیاست انرژی در دانشگاه کلمبیا می‌گوید: «یک روز ممکن است پوتین از خواب بیدار شود و بگوید ما ارسال گاز طبیعی مایع به اروپا را متوقف می‌کنیم و منطقه مجبور می‌شود این محصول را به قیمتی حتی بالاتر از بازار خریداری کند. روسیه می‌تواند مسیر محموله‌های خود را به سمت کشورهای بسیار نیازمند به گاز طبیعی مایع مانند بنگلادش و پاکستان تغییر دهد و برای کسب دستاوردهای سیاسی و فشار بر اروپایی‌ها حتی به قیمت پایین‌تری این محصول را به این کشورها بفروشد. نباید فراموش کرد که بسیاری از کشورها استطاعت مالی خرید گاز طبیعی مایع را ندارند». البته روسیه به‌خوبی می‌داند که این ابزار فشار را برای مدت کوتاهی در اختیار دارد و پس از استقلال انرژی اروپا از روسیه، مسکو این اهرم فشار را از دست خواهد داد.

جریان گاز روسیه از طریق خط لوله «یامال» که از لهستان می‌گذرد، از ماه می‌ متوقف شده است و روسیه در تابستان امسال جریان گاز از طریق خط نورد‌استریم۱ به آلمان را قطع کرد. اروپا برای پر‌کردن خلأ ناشی از واردات گاز از روسیه، به بازار بین‌المللی روی آورده است. سال گذشته اروپا ۱۵۵ میلیارد متر‌مکعب گاز طبیعی از روسیه وارد کرده بود. داده‌های شرکت ردیابی ترابری دریایی«رفینیتیو» نشان می‌دهد که اروپا بین ژانویه تا اکتبر 2022 رکورد ۱۱۱ میلیارد متر‌مکعب واردات گاز طبیعی مایع در سطح جهان را ثبت کرده که نسبت به سال گذشته نزدیک به ۷۰ درصد افزایش داشته است. واردات از روسیه در این دوره به ۱۷.۸ میلیارد مترمکعب رسید که در مقایسه با مدت مشابه در سال ۲۰۲۱ میلادی، ۴۲ درصد افزایش یافت و فرانسه، بلژیک، اسپانیا و هلند تقریبا تمام حجم را به خود اختصاص دادند.

هشدار  ناتو

در‌حالی‌که تأمین منابع انرژی در فصل سرما نگرانی‌هایی را در بسیاری از کشورهای اروپایی رقم زده، اوکراین به واسطه حملات گسترده روسیه از هم‌اکنون با بحرانی فزاینده در این زمینه روبه‌رو شده است.

 دبیر‌کل ناتو روز گذشته ضمن اشاره به تخریب زیرساخت‌های حیاتی در اوکراین بر اثر حملات ارتش روسیه نسبت به تلاش مسکو برای بهره‌برداری از این وضعیت در زمستان به نفع مقاصد نظامی خود هشدار داد. ینس استولتنبرگ تصریح کرد که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، قصد دارد از زمستان به‌عنوان یک «سلاح جنگی» در ادامه تهاجم نظامی ارتش خود به همسایه غربی استفاده کند. او در این زمینه یادآور شد که ارتش روسیه با حملات برنامه‌ریزی‌شده به زیرساخت‌های غیرنظامی در اوکراین و محروم‌کردن شهروندان این کشور از گرما، برق و آب درصدد بهره‌برداری نظامی از این وضعیت بحرانی است. استولتنبرگ این سخنان را هم‌زمان با ورود به بخارست برای شرکت در نشست وزرای کشورهای عضو پیمان آتلانتیک شمالی، ناتو، بیان کرد. دبیرکل ناتو تأکید کرد: «حملات عمدی و برنامه‌ریزی‌شده به زیرساخت‌های حیاتی تأمین گرما، نور، آب و گاز با هدف ایجاد سخت‌ترین شرایط برای غیرنظامیان اوکراینی صورت می‌گیرد تا به این طریق حداکثر تلاش‌ برای گسست تعهد و اتحاد آنها در مبارزه با تهاجم روسیه انجام شود». ینس استولتنبرگ پیش از برپایی نشست وزرای کشورهای عضو سازمان پیمان آتلانتیک شمالی در بخارست تأکید کرد: «ناتو تا زمانی که طول بکشد، در کنار اوکراین خواهد ماند. ما عقب‌نشینی نمی‌کنیم». 

وزرای خارجه کشورهای عضو ناتو قرار است در این نشست امکان ارسال کمک‌های بیشتر نظامی و همچنین تأمین مایحتاج حیاتی لازم برای شهروندان این کشور در فصل سرما از‌جمله سوخت، لوازم پزشکی و تجهیزات زمستانی را بررسی کنند. ینس استولتنبرگ همچنین تأکید کرد که تنها راه اوکراین برای مذاکره با مسکو در موقعیتی مناسب، پیشرفت در میدان نبرد است. با وجود آنکه مقامات دولت اوکراین در تلاش‌اند تا بخشی از زیرساخت‌های حیاتی آسیب‌دیده و شبکه تأمین برق و گاز را پس از حملات گسترده اخیر ارتش روسیه احیا کنند، اما همچنان میلیون‌ها نفر از شهروندان اوکراینی در میان سرمای زودرس زمستانی از دسترسی به منابع انرژی محروم هستند. گزارش‌ خبرنگاران محلی حاکی از آن است که بسیاری از ساکنان کی‌یف، پایتخت اوکراین و مناطق اطراف آن همچنان از برق محروم هستند و دولت چادرهایی مجهز به وسایل گرمازا را در اختیار این دسته از شهروندان قرار داده است. در همین راستا دولت آمریکا پیش‌تر در آستانه برپایی نشست وزرای خارجه ناتو اعلام کرده بود که قصد دارد یک کمک مالی ویژه را به احیای زیرساخت‌های آسیب‌دیده انرژی در اوکراین  اختصاص دهد.