پیچ خصوصی‌سازی

شرق؛ ایران‌خودرو و هیوندای دو خودروساز تقریبا هم‌سن‌و‌سال جهان که هریک دچار سرنوشت بسیار متفاوتی شدند؛ ایران‌خودرو حالا با زیان انباشته سنگینی مواجه است که از سرمایه ثبتی آن بالاتر است و هیوندای کره‌جنوبی به‌عنوان یکی از برندهای شناخته‌شده جهان حدود 3.6 برابر درآمد نفتی ایران درآمد دارد. در ایران اما دخالت دولت و میل سرکش دولتی‌ها به خودروسازی باعث شده است که خودروسازان در آستانه ورشکستگی قرار گیرند و حالا هم صدای تولیدکننده درآمده و هم مصرف‌کننده خودرو. در این میان سنگ‌اندازی برای خصوصی‌سازی بخش خودرو هم فراوان بوده و اگر بخش‌هایی از زیرمجموعه خودروسازان با وجود گرفتاری‌های مکرر داوطلب واگذاری به بخش خصوصی شده‌اند، شرکت‌های دولتی برای خرید آنها پا به میدان گذاشته‌اند!

2  خودروساز با 2  جهان متفاوت

ایران‌ناسیونال در سال 1341 تأسیس شد؛ شرکتی که در ابتدا اتاق‌های اتوبوس را می‌ساخت و کم‌کم تصمیم گرفت خودروی سواری تولید کند. این برند خودروسازی را با پیکان استارت می‌زند. تقریبا هم‌زمان با آن هیوندای در کره‌جنوبی شروع به کار می‌کند. هیوندای اما کارش را با ساخت‌وساز شروع می‌کند و بعد از جنگ دو کره در سال 1346 این شرکت به صنعت خودرو ورود پیدا می‌کند و از ابتدا با فورد صحبت می‌کنند تا یکی از مدل‌های فورد را مونتاژ کنند. در سال 1351 که هیوندای فقط پنج‌هزار خودرو تولید می‌کرد، ایران‌ناسیونال که بعدها به نام ایران‌خودرو خوانده می‌شد، 60 هزار دستگاه پیکان تولید می‌کرد. این دو خودروساز اما در‌ نهایت به دو سرنوشت کاملا متفاوت رسیدند. هیوندای کره‌جنوبی حالا یکی از 10 خودروساز برتر جهان است و سالانه بیشتر از 90 میلیارد دلار درآمد دارد؛ درآمدی کلان که حدود 3.6 برابر درآمد نفتی ایران در سال 2021 میلادی است. بر اساس گزارش اوپک، ایران سال گذشته حدود 25 میلیارد دلار درآمد نفتی داشته است. ایران‌خودرو اما با زیان‌دهی سنگین دست‌و‌پنجه نرم می‌کند. بر اساس صورت‌های مالی سه‌ماهه ایران‌خودرو در سامانه کدال، این خودروساز حدود 43 هزار میلیارد ‌تومان زیان انباشته بر جای گذاشته است. این در شرایطی است که سرمایه ثبتی این خودروساز حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان است. کارشناسان صنعت خودرو دخالت‌های بی‌حد‌و‌حصر دولت در صنعت خودروسازی را کلیدی‌ترین عاملی می‌دانند که باعث تفاوت زمین تا آسمان این دو خودروساز شده است؛ دخالتی که همچنان تمامی ندارد و با وجود آنکه بارها موضوع واگذاری دو خودروساز ایران‌خودرو و سایپا به بخش خصوصی مطرح شده، اما سنگ‌اندازی‌های فراوانی مقابل خصوصی‌سازی این دو خودروساز در معرض ورشکستگی وجود دارد.

خودروسازان زمین‌گیر  زیان انباشته

دخالت گسترده دولت در صنعت خودروسازی اما سال‌هاست سوژه رسانه‌های ایران است؛ دخالت گسترده‌ای که نتیجه آن تولیدکننده ناراضی، مصرف‌کننده ناراضی و حتی دولت ناراضی بوده است! صورت‌های مالی حسابرسی‌نشده خودروسازان در سایت کدال نشان می‌دهد زیان انباشته سه خودروساز بزرگ کشور در نیمه نخست امسال و در مقایسه با نقطه زمانی مشابه سال گذشته به بیش از ۷۹هزار میلیارد تومان رسیده که حاکی از رشد ۲۹‌درصدی است و زیان تولید هم حدود پنج‌هزار‌و ۳۵۰ میلیارد تومان برآورد شده است. بر این اساس خودروسازان به‌طور ماهانه ۸۹۰ میلیارد تومان و در هر هفته ۲۰۲ میلیارد تومان ضرر می‌کنند. این زیان البته تنها متعلق به خود ایران‌خودرو، سایپا و پارس‌خودرو است و با اضافه‌شدن شرکت‌های زیرمجموعه، زیان انباشته تلفیقی عددی بیش از ۷۹‌هزار‌و ۱۱۰ میلیارد تومان خواهد بود. محمدرضا نجفی‌منش، رئیس انجمن صنایع همگن قطعه‌سازی، اعلام کرد زیان انباشته خودروسازان به بالای ۱۲۰هزار میلیارد تومان رسیده است. تفاوت این عدد با رقم به‌‌دست‌آمده از صورت‌های مالی شش‌ماهه ایران‌خودرو، سایپا و پارس‌خودرو به این دلیل است که در این صورت‌ها زیان شرکت‌های زیرمجموعه محاسبه نشده است.

چشم دولتی‌ها به دنبال خودروسازان

در این میان چندی پیش و در نیمه آذر سال جاری تسنیم خبر داد که بنا شده یکی از زیرمجموعه‌های سایپا خصوصی شود. در همین زمینه حسین قربان‌زاده، رئیس سازمان خصوصی‌سازی از صدور مجوز واگذاری شرکت پارس‌خودرو خبر و البته توضیح داد که «به دلیل اینکه پارس‌خودرو سهام مستقیم دولت محسوب نمی‌شود، شرکت سایپا برای نحوه واگذاری و ارزش‌گذاری آن تصمیم می‌گیرد». هم‌زمان با انتشار خبر واگذاری پارس‌خودرو، شایعاتی سر زبان‌ها افتاد که مپنا قصد خرید این شرکت خودروسازی را دارد. خرید پارس‌خودرو آن‌هم از سوی یک شرکت دولتی که البته تخصص اصلی آن در زمینه پروژه‌های نیروگاهی است، حواشی زیادی به دنبال داشت. هرچند مپنا این شایعات را رد کرده و در اطلاعیه‌ای گفت این موضوع صحت ندارد و برنامه‌ای برای خرید سهام پارس‌خودرو در دستور کار گروه مپنا نیست. با‌این‌حال خصوصی‌سازی در ایران سابقه روشنی ندارد و همچنان نحوه واگذاری پارس‌خودرو اسباب گمانه‌زنی‌ها و شایعات است.

رشد 132‌درصدی تولید خودروسازان خصوصی

با تمام این تأیید و تکذیب‌ها اما خودروسازان بزرگ ایران همچنان گرفتار دخالت دولت و دست‌اندازهای خصوصی‌سازی هستند. این در حالی است که آمارهای وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان می‌دهد میزان رشد تولید خودروسازان خصوصی از خودروسازان دولتی پیشی گرفته است. بر ‌این ‌اساس چندی پیش عبدالله توکلی‌لاهیجانی، مدیرکل صنایع خودرویی وزارت صنعت، معدن و تجارت، به ایرنا گفته است: «از ابتدای امسال تا پایان آبان ۷۴۸‌هزار‌و ۴۸۸ دستگاه خودرو در کشور تولید ‌شده که در هم‌سنجی با سال گذشته، رشد ۱۴.۸‌درصدی را نشان می‌دهد». با‌این‌حال سرعت رشد تولید خودرو در خودروسازی‌های خصوصی بیشتر بوده و به گفته این مقام مسئول، در هشت‌ماهه امسال ۱۱۳‌هزار‌و ۶۰۹ دستگاه خودرو از سوی خودروسازان بخش خصوصی کشور تولید شده است. این آمار در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته که ۴۸هزار‌و ۸۷۲ دستگاه بوده، رشد چشمگیر ۱۳۲.۴‌درصدی را نشان می‌دهد. بر اساس توضیحات این مقام مسئول، تولید خودروسازان خصوصی در این مدت در سال ۹۹ تعداد ۳۵‌هزار‌و ۹۵ دستگاه و در سال ۹۸ تعداد ۲۵‌هزار‌و ۶۳۹ دستگاه بوده است که در مقایسه، امسال تولید این خودروسازان به ترتیب ۳.۲ برابر سال ۹۹ و ۴.۴ برابر سال ۹۸ شده است. در این میان، گزارش‌های آماری منتشر‌شده از یک خودروساز خصوصی مانند گروه بهمن حاکی از رشد این خودروساز پس از خصوصی‌سازی است. گروه بهمن از اواخر خرداد‌ماه سال 1395 به‌صورت کامل خصوصی شد و اکنون به بزرگ‌ترین شرکت خودروسازی خصوصی ایران تبدیل شده است که توانسته به ظرفیت تولید 120 هزار دستگاه در سال دست پیدا کند و در‌حال‌حاضر سهام این خودروساز در بورس به‌عنوان یکی از سهم‌های پربازده شناخته می‌شود.

با‌این‌حال دولت همچنان نه‌تنها رغبتی به خصوصی‌سازی خودروسازان دولتی نشان نمی‌دهد، بلکه زمان واگذاری این خودروسازان هم دوباره دستگاه‌های دولتی برای خرید آنها به میدان می‌آیند.