آیا روز ملی زلزله لازم است؟

پس از وقوع فاجعه زلزله بم در دی‌ماه سال ۱۳۸۲ که به کشته‌شدن حدود 30 هزار نفر از هموطنان‌مان انجامید، پژوهشگاه زلزله در سال 1383 برای ارتقای فرهنگ عمومی در برابر این سانحه طبیعی، پیشنهاد داد که همین روز به‌عنوان «روز ملی ایمنی در برابر زلزله» نام‌گذاری شود. این درخواست از سوی دولت وقت اجابت شد و روز پنجم دی‌ماه مصادف با واقعه زلزله بم در تقویم رسمی کشور به همان عنوان پیشنهادی نام‌گذاری شد. این روز فرصتی را فراهم کرد تا هرساله با برگزاری برنامه‌ها و فعالیت‌های آموزشی و ترویجی متنوع در این روز، ضمن گرامیداشت یاد و خاطره چند‌ده هزار قربانی این فاجعه به بررسی آخرین رخدادهای زمین‌لرزه‌های مهم در یک سال ماقبل پنجم دی‌ماه هر‌سال پرداخته شود. چنین روزی در تقویم رسمی کشور از سال 1383 تا 1389 وجود داشت.

در 17 اکتبر 1989 (25 مهر 1368) زمین‌لرزه لوما پریتا در نزدیکی خلیج سانفرانسیسکو در شمال کالیفرنیا در ساعت 17:04 به وقت محلی در بخشی از گسل سن‌آندریاس با بزرگای 6.9 موجب 63 کشته و سه‌هزارو 757 مجروح شد. این آخرین زلزله با تلفاتی در این حد در آمریکا تاکنون بود. قبل از آن، زلزله‌های 28 مارس 1964 در آلاسکا با بزرگای 9.2 موجب 132 کشته و 9 فوریه 1971 سان‌فرناندو در کالیفرنیا با بزرگای 6.7 موجب 65 کشته شده بود. بعد از زلزله لوماپریتا نیز زلزله 17 ژانویه 1994 در نورث‌ریج کالیفرنیا موجب 60 کشته شد. به‌هر‌حال بعد از رخداد زلزله 1989 لوماپریتا، به پیشنهاد آمریکا در 22 دسامبر 1989 مجمع عمومی سازمان ملل متحد دومین چهارشنبه ماه اکتبر هر‌سال را به‌عنوان روز بین‌المللی کاهش سوانح طبیعی، به یادبود جان‌باختگان زلزله لوماپریتا تعیین کرد و دهه پس از آن تاریخ را دهه بین‌المللی کاهش سوانح طبیعی- IDNDR نامید. در 21 ژانویه 2002 برنامه‌ «راهبرد بین‌المللی برای کاهش سوانح» به تصویب رسید. در 21 دسامبر 2009 سازمان ملل تصمیم گرفت تا مناسبت سالانه‌ای که 20 سال قبل برای هفته دوم ماه اکتبر به تصویب رسانده بود به تاریخ 13 اکتبر هر سال (21 مهرماه) به‌طور ثابت نسبت دهد و نام آن را نیز به «روز بین‌المللی کاهش سوانح» 

(International Day for disaster reduction) تغییر دهد.

در ایران ما نیز از سال 89 شورای فرهنگ عمومی کشور تصمیم گرفت تا مناسب پنجم دی‌ماه به‌عنوان روز زلزله را کنار گذارد و مناسبت بین‌المللی سوانح طبیعی در 20 مهرماه را به همان مناسبت روز جهانی کاهش سوانح به‌عنوان «روز ملی کاهش اثرات بلایای طبیعی» در تقویم ما نام‌گذاری کند.

نام‌گذاری سالروز زلزله لوماپریتا در کالیفرنیا در سال 1989 در مجمع عمومی سازمان ملل متحد به‌عنوان روز جهانی کاهش ریسک سوانح با هدف توسعه فرهنگ جهانی کاهش ریسک صورت گرفت. در ژاپن، اول سپتامبر روز پیشگیری از سوانح است. این روز یادآور زلزله بزرگ کانتو در اول سپتامبر 1923 است و روزی است که در سراسر کشور، به‌ویژه در منطقه کانتو، تمرین آمادگی در برابر سوانح طبیعی انجام می‌شود. در یکم سپتامبر 1923، توکیو و نواحی اطراف آن با زمین‌لرزه‌ای با بزرگای 7.9 با تلفات بیش از 143 هزار نفر ویران شد. در ژوئن 1960 تصمیم گرفته شد که یکم سپتامبر به‌عنوان روز پیشگیری از سوانح به‌منظور کاهش تلفات ناشی از سوانح، نام‌گذاری و گرامی داشته شود. یک سال پس از زلزله بزرگ هانشین-آواجی در 17 ژانویه 1995 در کوبه ژاپن، دولت ژاپن تاریخ 17 ژانویه را نیز به‌عنوان روز داوطلبان واکنش در سوانح در تقویم ژاپن تعیین کرد.

در نپال روز ملی ایمنی در برابر زلزله در 16 ژانویه با برگزاری برنامه‌های مختلف در سراسر کشور به یاد زلزله‌ای که در ساعت ۱۴:۲۴ بعدازظهر ۱۵ ژانویه ۱۹۳۴ رخ داد، گرامی داشته می‌شود. این روز با شعار «آگاهی در برابر زلزله، سازه ایمن» با هدف ایجاد آگاهی برای ساخت سازه‌های تاب‌آور در برابر زلزله تعیین شده است. در این برنامه وزارت کشور و مؤسسه ملی مهندسی زلزله نپال (NSET) در برگزاری تمرین‌های آمادگی در برابر زلزله مشارکت می‌کنند.

در 6 اکتبر 1948، زمین‌لرزه‌ای به بزرگای 7.3 ترکمنستان (در شوروی سابق) را لرزاند. کانون این زمین‌لرزه در حدود 20کیلومتری جنوب غربی عشق‌آباد، پایتخت این کشور -در مجاورت مرز ایران- قرار داشت و حدود 10 ثانیه به طول انجامید. این زمین‌لرزه ساختمان‌های خشتی را ویران کرد، سازه‌های بتنی را فروریخت، قطارها را از ریل خارج کرد و 40 روستا را تخریب کرد. در این زلزله بخش‌هایی از شمال استان خراسان ایران نیز در محدوده شهرستان‌های قوچان و شیروان تخریب شد. اخبار زمین‌لرزه در آن مقطع زمانی به‌درستی به خارج از ترکمنستان منتقل نشد و رسانه‌های دولتی شوروی نیز به دلیل اعمال سانسور آن را به‌موقع و کامل گزارش ندادند. در ابتدا دولت کمونیستی ترکمنستان تعداد کشته‌شدگان را 10 هزار نفر اعلام کرد. با‌این‌حال، در سال 1988 فاش شد که تا 110 هزار نفر جان خود را از دست داده‌اند که آن را به یکی از مرگ‌بارترین زمین‌لرزه‌های تاریخ تبدیل کرده است.

صفرمراد نیازوف که بعدها اولین رئیس‌جمهور ترکمنستان شد، تنها عضو خانواده‌اش بود که از این زلزله 1948 جان سالم به در برد! به نحوی که دو نفر از برادرانش و همچنین مادرش کشته شدند. همچنین در این زمین‌لرزه، پدربزرگ بردی محمدوف، رئیس‌جمهور فعلی نیز کشته شده است. این زمین‌لرزه عمیقا ترکمن‌های نسل‌های مختلف را تحت تأثیر قرار داد، به‌طوری که بسیاری از افراد در بستگان خود از کشته‌ها یا آسیب‌دیدگان زلزله فردی را می‌شناختند. به همین دلیل از سال 1995 ششم اکتبر به‌عنوان روز یادبود قربانیان زلزله و یک مناسبت بزرگ برای یادآوری خطرات آن از سوی دولت ترکمنستان تعیین شد. در این روز که در ترکمنستان تعطیل رسمی است، پرچم‌های ایالتی در سراسر کشور و در سفارتخانه‌های ترکمنستان در خارج از کشور به اهتزاز درمی‌آید. مراسم یادبود در مساجد و کلیساهای سراسر کشور برگزار می‌شود. مراسم تاج گل توسط دولت ترکمنستان در عشق‌آباد برگزار می‌شود. بسیاری بر سر قبور کشته‌شدگان می‌روند و برای آسیب‌دیدگان دعا می‌کنند.

با این مرور مختصر مشخص می‌شود که در بیشتر کشورهای لرزه‌خیز، تعیین روزی به‌عنوان روز ایمنی در برابر زلزله، به مناسبت سالروز زلزله‌ای مهم و مخرب «در همان کشور» انجام شده است. همان‌طور‌که در کشور ما در سال‌های 1383 تا 1389 عمل می‌شد. مناسب است تا ضمن حفظ مناسبت 20 مهرماه (به‌عنوان روز بین‌المللی سوانح)، روز پنج دی‌ماه -سالروز زلزله 1382 بم- به‌عنوان روز «ملی» ایمنی در برابر زلزله برای بزرگداشت شایسته جان‌باختگان و مرور تاب‌آوری کشور در برابر زلزله به تقویم ما برگردد.