سندروم مرگ ناگهانی روسی

الین گادفری-ترجمه: مسعود یوسف‌حصیرچین:‌ ‌این فهرست کسانی است که نباید دلتان بخواهد جای آنها باشید: صاحب یک شرکت روسی بزرگ تولید سوسیس، مدیر اجرائی در صنعت گاز، سرویراستار مجله‌ای روسی، مدیر یک کشتی‌سازی روسی، رئیس یک تفریحگاه اسکی روسی، یک مسئول هوانوردی روس یا رئیس یک شرکت ساخت راه‌آهن. هر کسی که این شرایط را داشته باشد، نباید در هیچ کشوری و تقریبا در هیچ قاره‌ای، کنار پنجره بازی بایستد.‌ طی آخر هفته، پاول آنتوف، مدیر شرکت سوسیس فوق‌الذکر، مردی که گفته می‌شود عدم علاقه خطرناکی نسبت به جنگ ولادیمیر پوتین علیه اوکراین نشان داده بود، در هتلی در هند مرده پیدا شد، فقط دو روز پس از اینکه یکی از هم‌سفران روسش در همان هتل مرد. بنا بر گزارش‌ها، آنتوف از پنجره هتلش افتاده و مرده است. این میلیونر صنعت گوشت و دوست متوفی‌اش آخرین مواردی هستند که به فهرست مهیب قربانیان سندروم مرگ ناگهانی روسی اضافه شده‌اند؛ پدیده‌ای که جان تعداد زیادی از تجار، بوروکرات‌ها، الیگارش‌ها و خبرنگاران را گرفته است. حجم این مرگ‌ها –‌شامل پرتاب از پنجره، مسمومیت مشکوک، سکته مشکوک و خودکشی‌های مشکوک‌– از لحاظ گوناگونی مرگ‌های غیرطبیعی می‌تواند به اندازه یک رمان روسی شود.‌ در سال 2022، بیش از 20 روس برجسته مرگ‌هایی مرموز و در مواردی مهیب داشته‌اند. جنازه‌های رهبران صنعت گاز، لئونید شالمان و الکساندر تیولاکوف، در اوایل سال همراه با یادداشت‌های خودکشی پیدا شدند. سپس، طی یک ماه، سه مدیر روس دیگر –‌واسیلی ملنیاکوف، ولادیسلاف آوایف و سرگی پروتسنیا‌– را همراه همسران و کودکانشان مرده یافتند، در خودکشی‌هایی که به وضوح قتل بودند. در ماه می، مقامات روس جسد آندری کروکوفسکی، مالک تفریحگاه اسکی سوچی را ته یک دره یافتند. یک هفته بعد، الکساندر سابوتین، مدیر یک شرکت گاز، در خانه‌ای متعلق به یک شمن روس مرد، پس از اینکه ظاهرا مسموم شده بود. این فهرست ادامه دارد. در جولای، یوری وارانوف، مدیر شرکت انرژی، در استخر خانه‌اش در حومه سنت‌پترزبورگ پیدا شد، با گلوله‌ای در سرش. به گتسبی اثر نوا فکر کنید. در ماه آگوست، دن راپاپورت، منتقد زاده لاتویای پوتین، ظاهرا از پنجره آپارتمانش در واشنگتن‌دی‌سی، در دو کیلومتری کاخ سفید افتاد، درست پیش از اینکه راویل ماگانوف، رئیس یک شرکت نفت روسی از یک پنجره طبقه ششم در مسکو بیفتد. قبل‌تر در همین ماه، رئیس یک شرکت آی‌تی، گرگوری کوچنوف از بالکنی افتاد. 10 روز پیش، در ریورای فرانسه، یک غول املاک و مستغلات روس از پلکان بلندی افتاد. باید تصریح کنم که تمام این مرگ‌ها در 2022 اتفاق افتاده‌اند. شاید کسی بگوید با توجه به امید به زندگی بسیار پایین روس‌ها و نرخ الکلی‌بودنشان، دست‌کم بعضی از این مرگ‌ها طبیعی یا تصادفی است. صرفا به این دلیل که کسی روس است، اتفاقی از یک پنجره طبقه بالا نمی‌افتد. بعضی وقت‌ها، آدم‌ها خودشان را می‌کشند و نرخ خودکشی در میان مردان روس از بالاترین نرخ‌های جهان است. برای ادوارد لوتواک، مورخ و کارشناس استراتژی نظامی، دست‌کم بخشی از ماجرا از این قرار است: شیوع یأس گسترده میان نخبگان متصل و دارای امتیاز روس. او به من گفت «تصور کنید وقتی کشوری جهانی‌شده را تحریم می‌کنند، چه اتفاقی می‌افتد. بعضی خودکشی می‌کنند». اما تکثیر زیاد این مرگ‌های بی‌موقع نگاه دقیق‌تری را می‌طلبد.‌ هرچه که باشد، کرملین از این کارها می‌کند. این پدیده پیشینه‌ای دارد. در سال 2020، مأموران روس، الکسی ناوالنی، منتقد پوتین را با عامل اعصاب مسموم کردند اما نمرد. یک دهه قبل، در تلاشی مشابه در مورد مأمور امنیتی و پناهنده، الکساندر لیتویننکو، موفق شدند. در سال 2004، وقتی در انتخابات ریاست‌جمهوری اوکراین، ویکتور یوشاچنکو علیه رقیبش کاندیدا شد که از حمایت کرملین برخوردار بود، با دیوکسین مسموم شد و از ریخت افتاد. 30 سال پیش، سرویس امنیتی بلغارستان، ظاهرا به کمک کا‌گ‌ب شوروی، روی پل واترلو لندن دگراندیشی به نام گئورگی مارکوف را با نوک رایسینی یک چتر زخمی کرد. لوتواک به من گفت مأموران روس معمولا «سراغ سمی‌ترین می‌روند. کسانی که به دلایل تجاری آدم می‌کشند با دیدن (روش‌های)شان می‌خندند». رمزگشایی خودکشی‌ها دشوارتر است. برای الیگارش‌هایی که نتوانسته‌اند وفاداری کافی به پوتین نشان دهند، خودکشی‌ها سناریوهایی یک‌دفعه‌ای نیستند. مایکل وایس، خبرنگار و نویسنده کتابی که به‌زودی درباره جی‌آریو، آژانس اطلاعاتی نظامی روسیه، منتشر می‌شود، به من گفت: زیاد پیش می‌آید که به آدم بگویند «می‌توانیم سراغت بیاییم یا اینکه خودت مردانه عمل کنی و دست به خودکشی بزنی، خودت را از صفحه شطرنج حذف کنی. دست‌کم عاملیت حذف خودت را داری». آیا آنتوف واقعا از پنجره‌اش در هند سقوط کرد؟ یکی از مأموران کرملین او را هل داد؟ یا کسی با او تماس گرفت و خانواده‌اش را تهدید کرد و احساس کرد چاره‌ای جز پریدن ندارد؟ وایس به من گفت «تمام این چیزها ممکن است». ‌در زمینه قتل‌های گوتیک کرملین، قوه تخیل بسیار راه‌گشاست.‌ از همان اولین روزهای ساخت ساختمان‌های چند‌طبقه، بیرون پرت‌کردن روش مورد علاقه حذف رقبای سیاسی بوده است، اما در عصر مدرن، تک‌قطبی این روش در دست روسیه بوده است. مانند خروج مهیج توسکا از باروهای قلعه سنت‌آنجلو، مرگ از طریق سقوط از ارتفاع بالا، جنبه‌ای اجرائی و حتی اخلاقی دارد.

در زبان روسی، به این کسب‌وکار ترور موکرویه دِلو یا «کار خیس» می‌گویند. بعضی وقت‌ها، هدف اصلی ارسال پیامی به دیگران است: در صورت عدم وفاداری، خودت و خانواده‌ات را می‌کشیم. بعضی وقت‌ها، هدف صرفا حذف فردی دردسرساز است.

چند سال پس از اینکه در سال 2012، افشاگر روس، الکساندر پرپیلینچی، حین دویدن در لندن مرد، دست‌کم یک کالبدشناسی باقی‌مانده ماده‌ای شیمیایی را در شکمش تشخیص داد که به گیاه بسیار سمی جلسمیوم ربط داشت. وایس به من گفت «شواهدی وجود دارد که روس‌ها سرنخ عمدی را دوست دارند. می‌خواهند بدانیم که قتل بوده اما نمی‌خواهند بتوانیم قطعی نتیجه بگیریم که قتل بوده است».

مسمومیت چنین ابهامی را همراه خودش دارد. رسما مخفی و پنهانی است و بعضی وقت‌ها شناسایی‌اش دشوار. افتادن از بلندی ابهام کمتری دارد. بله، می‌تواند اتفاقی هم باشد. اما خیلی راحت‌تر می‌شود نتیجه گرفت که قتل است، تروری آشکار.

وایس گفت «روس‌ها می‌توانند در چیزهایی که از عوامل طبیعی مرگ مانند حمله قلبی یا سکته مغزی تقلید می‌کنند، عملکرد خیلی خوبی داشته باشند». نمایان‌بودن مرگ‌ها متفاوت است اما همه‌شان بخشی از همان برنامه فراگیر هستند: تثبیت اینکه حکومت روسیه اختاپوسی مرگ‌بار و قدرقدرت است که بازوهای باریکش می‌توانند هر دگراندیشی را در هر کجا پیدا کنند و گیر بیندازند. به قول مجموعه جیمز باند، جهان کافی نیست.

جنگ اوکراین در میان همه نخبگان حاکم روسیه محبوب نیست. از آغاز این درگیری، تحریم‌ها علیه الیگارش‌ها و تجار باعث شده ولخرجی‌ها و سبک زندگی پر از مسافرتشان محدود شود. وایس گفت نخبگان روس سطح بالا احساس می‌کنند که انگار پوتین «ساعت را به عقب برگردانده است»، به روزهای بدِ قدیمیِ انزوای جنگ سرد.

موج مرگ‌های امسال که تعداد و روش‌هایشان چنان فراوان است که انگار می‌گویند اصلا به فکر قابل قبولی یا غیرقابل قبولی انکار نیستند، احتمالا همان هشدار پوتین به نخبگان روس مبنی بر آن است که او همان اختاپوس کشنده است. هرچه باشد، هدف حذف منتقدان لزوما حذف انتقاد نیست. یادآوری این نکته به منتقدان به روشن‌ترین شکل ممکن است که انتقاد چه هزینه‌ای در پی دارد.

منبع: Atlantic