آذر، آذربایجان، آذرگُشنسب در گل نبشته‌ها و مُهرهای دوره ساسانی
آدور یا آذر نام مقدسی است که در گل‌نبشته‌ها و مُهرهای دوره ساسانی و در متون زرتشتی از این نام با تکریم و احترام مذهبی بسیار یاد شده است.
علیرضا عسکری چاوردی*: آدور یا آذر نام مقدسی است که در گل‌نبشته‌ها و مُهرهای دوره ساسانی و در متون زرتشتی از این نام با تکریم و احترام مذهبی بسیار یاد شده است.
استفاده از کلمه آذر به‌ویژه برای روحانیون بزرگ با شأن و درجه مذهبی بالا کاربرد داشت و اصطلاح آذر یا آدور در اسامی روحانیون عصر ساسانی و هم برای سمبل‌های پاکی، خیر و برکت زمین، در شناخت حقیقت و تکریم «نور و معرفت الهی» به کار می‌رفت.
به همین دلیل نام‌های آذر فَرنبغ، آذر گُشنسب، آذر بُرزین مهر، آذر آناهیتا، آذر مهر، آذر جو، آذر ماهان و مهم‌تر نام ماندگار ایزد آذر به‌عنوان نام یک ماه کامل در تقویم خورشیدی ایران باستان ثبت شد. مهم‌تر از همه روز نهم هر ماه با نام روز به آذر در گاهشماری اوستایی نو به ثبت رسیده است. نام ماه نهم سال ایرانی یعنی آذرماه و نهمین روز از این ماه یعنی روز آذر نامی ماندگار از ایزد آذر و به تکریم آتشکده آذرگشسنب بر بخش مهمی از جغرافیای تاریخی ایران کهن‌سال یعنی آذربایجان جاودانه مانده است.
نام آذر در سال ۵۰۲ قبل از میلاد در اختراع تقویم خورشیدی ایران در دوره داریوش هخامنشی استفاده شد و در کتیبه‌های بیستون کرمانشاه و کتیبه نقش رستم فارس از آن به‌عنوان یک ماه در فصل پاییز نام برده شده است. اگرچه ماد آدورپاتکان یا آذربایجان قدمتی دیرینه دارد و در پلکان شرقی آپادانا در تخت جمشید به‌عنوان ساتراپی بزرگ سرزمین هخامنشی در کنار نام سایر ساتراپی‌ها ایرانی مانند ایبریا (گرجستان)، ارمنیا (ارمنستان)، کلیکیه و اسپارتا (ترکیه امروزی) نام برده شده است.
اما اینکه کلمه آذر به‌عنوان یک نام مقدس ایزد از آن در تقویم خورشیدی و هم در بالاترین نام ایزدان ایران باستان در اوستای کهن زرتشتی از آن یاد می‌شود، مربوط به دوره هخامنشی است.
با تأسیس بنای آتشکده آذرگشنسب در تکاب تخت سلیمان در دوره ساسانی بر اهمیت استراتژیک و مذهبی مناطق پیرامون دریاچه اسطوره‌ای ارومیه یعنی آذربایجان افزوده شد و مهم‌تر اینکه رزمندگان ساسانی از این منطقه تجهیزات دفاع گسترده و حمله به امپراتوری روم و دفاع از سرزمین را تدارک می‌دیدند. با تأسیس این آتشکده بود که روحانی بزرگ عصر ساسانی یعنی آذرگشنسب رهبریت مذهبی منطقه آذربایجان را بر عهده گرفت. کشفیات باستان‌شناسی نام این روحانی را بر مُهرها و گل‌نبشته‌های مکشوفه از محوطه میراث جهانی تخت سلیمان آشکار کرده است.
نام آذر طی قرن‌ها در تاریخ و فرهنگ ایران ماندگار شد و این نام مقدس بر منطقه جغرافیایی بزرگ شمال غربی فلات ایران کهن جاویدان باقی ماند. به همین نسبت نام ایزد آذر در تقویم خورشیدی دوره هخامنشی برای نهمین روز هر ماه به کار گرفته شد و تا به امروز مورد استفاده است و آذربایجان تنها سرزمینی است که نام آن طی سه هزار سال به‌عنوان نام ماه نهم و روز نهم هر ماه در تقویم خورشیدی ایران در گاهشماری اوستایی کهن تا اوستایی نو به یادگار مانده است.
آذربایجان نام مقدسی است که برگرفته از هویت اصیل و کلاسیک دوره هخامنشی و هویت مذهبی ایران عصر ساسانی است و در پیوند با عصر اسلامی این نام مقدس برای همیشه در تاریخ ایران جاویدان باقی ماند.
بنابراین، آذربایجان با نام آذرماه در تقویم خورشیدی، در اوستای کهن زرتشتی، در کتیبه‌های دوره هخامنشی و نام آتشکده آذرگشنسب در گل‌نبشته‌های دوره ساسانی تخت سلیمان حقیقتی تاریخی است که ریشه در نور و روشنایی، شناخت هستی و معرفت الهی سرزمین ایران دارد. درک فلسفه معرفتی میراث جهانی آتشکده آذرگشنسب تخت سلیمان، دشت مغان و اسطوره‌های تولد زرتشت از دریاچه ارومیه تا برآمدن نام ایده ایران همه از جمله مواردی است که در توسعه پایدار میراث فرهنگی سرنوشت‌ساز است.
*مدیر پایگاه میراث جهانی منظر باستان‌شناسی ساسانی فارس:
فیروزآباد و سروستان