نزاعی در کار نیست

شرق: با اقدام الهام علی‌اف درباره فرستادن یک قاری قرآن به مرز ایران در کنار رود ارس و قرائت «سوره فتح»، برخی از رسانه‌ها و تحلیلگران با نگاهی به تایم‌لاین حمله به سفارت آذربایجان اعتقاد داشتند که این اقدام به نوعی دمیدن در شیپور جنگ است. اما امیر علیپور در گفت‌وگو با «شرق» این اقدام را اگرچه غیرقابل‌دفاع و تحریک‌کننده می‌داند اما به زعم او این اتفاق «هیچ‌گاه به وقوع جنگ بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان منجر نخواهد شد».

با این ارزیابی، این تحلیلگر مسائل قفقاز می‌گوید که احتمالا جمهوری آذربایجان یا به تحریک جریان‌های رادیکال پس از اتفاقات یک هفته اخیر با حمله مسلحانه به سفارت این کشور در تهران سعی کرده است به‌صورت نمادین اقدامی را برای موازنه‌سازی انجام دهد یا اینکه در یک سناریو بدبینانه، علیپور این احتمال را می‌دهد که باکو به دنبال تحریک تهران در ایجاد تنش مرزی است. تحلیلگر حوزه اوراسیا در‌عین‌حال اعتقاد دارد که حتی وقوع این تنش مرزی هم به معنای جنگ نخواهد بود.

دلیل دیگری که از نگاه علیپور مانع از وقوع جنگ بین جمهوری آذربایجان با جمهوری اسلامی ایران خواهد شد به نقش روسیه و ترکیه در منطقه قفقاز بازمی‌گردد. از نگاه این مفسر مسائل اوراسیا، نه مسکو و نه آنکارا اجازه چنین تنشی را به باکو نخواهند داد؛ چراکه این تنش از ابعاد مختلف می‌تواند منافع، دستاوردها و برنامه‌های دو کشور روسیه و ترکیه را هم در منطقه قفقاز، هم در خاورمیانه و هم در صحنه بین‌الملل به هم خواهد زد.

البته این کارشناس در ادامه روی اتفاقاتی مانند وقوع زلزله شدید در ترکیه برای تعدیل سیاست‌های ضدایرانی باکو مانور می‌دهد و در این راستا یادآور می‌شود که این اتفاق تقریبا برخی حواشی را تا هفته‌های پیش‌رو تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و تنش‌ها را به سایه می‌برد. مفسر مسائل بین‌الملل در فراز جدیدی به این مهم ورود می‌کند که نباید و نمی‌توان نقش برخی بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به‌خصوص اسرائیل و ایالات متحده آمریکا را در فشار به باکو برای تشدید تنش با تهران نادیده گرفت. در این راستا علیپور روی یک سناریو تأکید دارد که دولت بایدن نوعی تنش‌زایی در میان همسایگان ایران را در دستور کار قرار داده است.

بااین‌حال علیپور برخی تحولات مانند افتتاح سفارت جمهوری آذربایجان در اسرائیل، بازشدن پای ناتو در جمهوری آذربایجان و قره‌باغ و همچنین اقداماتی که پس از حمله مسلحانه به سفارت جمهوری آذربایجان در تهران روی داد، مد نظر قرار می‌دهد و پیرو آن به «شرق» از تلاش‌های مخرب برای کشاندن ایران به یک تنش مرزی ناخواسته می‌گوید؛ تنشی که فراتر از تصمیم‌گیری‌های باکو است. به همین دلیل این تحلیلگر مسائل قفقاز تأکید دارد که ایران باید در نهایت هوشمندی سیاسی و دیپلماتیک از هرگونه امکانی که آذربایجان از آن بهره ببرد، خودداری کند.

البته آنچه از نگاه تحلیلگر مسائل قفقاز بسیار جدی است و باید مورد ارزیابی قرار گیرد، به اهداف باکو و شخص الهام علی‌اف در تشدید فضای ضدایرانی بعد از حمله مسلحانه به سفارت جمهوری آذربایجان در تهران بازمی‌گردد. در این رابطه علیپور به سه موضوع کلیدی اشاره دارد که درواقع موتور محرکه هجمه روزهای اخیر بوده است؛ نخستین هدف تلاش برای ایجاد فضایی که باکو بتواند دالان موهوم زنگه‌زور را به جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ارمنستان تحمیل کند. دومین هدف به باور این کارشناس ناظر به شکل‌گیری بستر برای توجیه مناسبات سیاسی، امنیتی، دیپلماتیک، نظامی و دفاعی باکو - تل‌آویو به‌ویژه در منطقه قره‌باغ است اما سومین هدف از منظر این تحلیلگر به یافتن توجیهی از سوی باکو برای مقابله با جریانی مانند حسینیون در جمهوری آذربایجان بازمی‌گردد. در سایه آنچه مطرح شد، جمهوری آذربایجان اگرچه طی بیش از دوسالی که از جنگ ۴۴روزه پاییز سال ۲۰۲۰ قره‌باغ می‌گذرد، روابط شکننده‌ای را با ایران در پیش گرفته است اما اکنون باکو بیش از همه به تبعات مختلف هرگونه درگیری و تنش با ایران واقف است، به همین دلیل علیپور این گزاره را پیش می‌کشد که پس از جوسازی‌های اخیر غرب علیه ایران، شاید باکو این ارزیابی غلط را پیدا کرده است که با برخی هجمه‌های دیپلماتیک و رسانه‌ای بتواند امتیازات خود را از ایران کسب کند.

درحالی‌که به باور این تحلیلگر، جمهوری اسلامی ایران در هر شرایطی و در هر جایگاهی از آن میزان قدرت و نفوذ منطقه‌ای در برابر همسایگان خود برخوردار است که کسی جرئت و اجازه تنش با تهران را نداشته باشد. به همین دلیل است که علیپور تأکید دارد که هیچ‌گاه علی‌اف از مرز لفاظی و تهدید کلامی عبور نکرده است.