علل گسترش بیابان‌ها در کشور

وزارت کشاورزی در واکنش به گزارشی که در ۲۶ بهمن امسال با عنوان «بررسی کارشناسی یک طرح دولتی برای کاشت اورژانسی یک‌میلیارد نهال در کشور» به چاپ رسید، توضیحاتی را ارسال کرده که در ادامه می‌خوانید:

1- به استحضار می‌رساند گونه کهور آمریکایی یا کهور پاکستانی و یا سمر، از‌جمله گونه‌های گیاهی با نیاز آبی‌ کم و مقاوم به خشکی است که بیش از 60 سال از ورود آن به کشور می‌گذرد. از این گونه در طی چند دهه و برای تثبیت خاک و ماسه‌های روان استفاده شده و این در ‌حالی است که هیچ‌یک از گونه بومی، توان کنترل و تثبیت حجم زیاد ماسه‌های روان را نداشته و ندارند. نکته حائز اهمیت آنکه گونه مزبور در طی این سال‌ها خود را با شرایط اکولوژیک این مناطق سازگار نموده و به تعبیری دیگر اهلی شده و مهاجم تلقی نمی‌شود.

2- گونه مورد اشاره پس از ورود به کشور، صرفا در عرصه‌های منابع طبیعی کاشته شده است و سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری و سایر ارگان‌های دولتی نیز بنا نداشته و ندارند که این گونه گیاهی را در اراضی مردم به اجبار بکارند. علاوه بر آن‌ هیچ‌گونه تهدیدی نیز در این زمینه وجود نداشته و صورت نگرفته است.

3- در آذر‌ماه سال ۱۳۹۸ برنامه کاشت ۱۴ میلیون اصله نهال برنامه‌ریزی شد و مراحل مقدماتی کاشت نیز در مناطق مرطوب، خشک، نیمه‌مرطوب، نیمه‌خشک و خشک و در سطحی بالغ بر ۳۹ هزار و کاشت حدود 9 میلیون و 750 هزار اصله (با تراکم متوسط ۲۵۰ اصله در هکتار) تا سال ۱۳۹۹ ادامه یافت و به انجام رسید. اما متأسفانه به دلیل کمبود منابع اعتباری لازم، این هدف‌گذاری محقق نگردید و سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری به سقف مورد انتظار کاشت 14 میلیون اصله نهال دست نیافت.

4- اگر سطوح جنگل‌های کشور در طی ۵۰ سال گذشته از ۱۸ میلیون هکتار به 14.3 میلیون هکتار و مراتع از ۹۰ میلیون هکتار به 84.6 میلیون هکتار تقلیل یافته و به تبع آن، عرصه‌های بیابانی افزایش یافته و جنگل‌های زاگرس آسیب‌های جدی دیده‌اند، صرفا به دلیل تغییر کاربری‌های متعدد، زراعت زیر اشکوب، معدن‌کاوی‌ها، قطع درختان، تبدیل مراتع به اراضی دیم کم‌بازده، احداث جاده تأسیسات، چرای بی‌رویه دام، حضور سه‌برابری دام مازاد بر ظرفیت چرا و‌... بوده است. به عبارت دیگر تأثیر توأمان عوامل طبیعی و تشدیدکننده انسانی که سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور کمترین کنترل را بر آن داشته و دارند، نقشی انکارناپذیر را در تخریب جنگل‌ها و مراتع و همچنین افزایش عرضه‌های بیابانی ایفا کرده و می‌کنند.

5- در صورت جلب مشارکت مردم و گره‌خوردن معیشت جوامع محلی با طرح کاشت یک میلیارد درخت و استفاده از گونه‌های میوه‌ده و مثمر جنگلی و بومی در هر منطقه رویشی، موفقیت طرح مزبور تا حدود زیادی تضمین خواهد شد. بی‌گمان احیا و توسعه عرصه‌های منابع طبیعی و همچنین افزایش فضای سبز شهری و روستایی، شهرک‌های صنعتی، پادگان‌ها عرصه‌های اوقاف و‌... در قالب اجرای چنین طرح‌هایی است که می‌تواند باعث حفظ منابع آب و خاک، کاهش فرسایش، جلوگیری از پدیده ریزگرد، کاهش مخاطرات سیل‌های ویرانگر، جذب گرد و غبار، کاهش گازهای آلاینده، ترسیب کربن، تلطیف آب و هوا و در نتیجه محیط زیستی پاک‌تر و بهتر شود. ضمن آنکه توجه به تعهدات کنوانسیون‌های بین‌المللی مقابله با بیابان‌زایی و تغییرات اقلیمی و همچنین قوانین داخلی مشتمل بر‌ ماده ۱۵ قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی مواد ۲۲، ۲۴ و ۲۷ قانون هوای پاک و بند ح ماده ۳۸ قانون برنامه پنج‌ساله ششم اقتصادی، از‌جمله مواردی است که الزامات اجرای این طرح را بیشتر از پیش می‌نماید.

6- سال ۱۴۰۱ سال برنامه‌ریزی است و می‌بایست با مکان‌یابی مناسب و شناسایی اراضی مستعد، گونه‌های بومی سازگار با شرایط اکولوژیک هر منطقه رویشی و ترجیحا واجد محصولات فرعی غیر‌چوبی را انتخاب کرد‌ که این اقدامات در‌حال انجام می‌باشد. با توجه به ظرفیت بالقوه حدود سه‌هزار هکتاری نهالستان‌های جنگلی، بیابانی و مرتعی که درحال‌حاضر به دلیل عدم تخصیص اعتبارات لازم، با یک‌دهم ظرفیت خود، در حدود ۳۵ میلیون اصله نهال در سال تولید می‌کنند، این توانایی بالقوه وجود دارد که در صورت تأمین اعتبارات مناسب و تجهیز و مکانیزه‌کردن نهالستان‌های دولتی، به تولیدی معادل ۲۵۰ میلیون اصله در سال برسند.

7- در صورت مکان‌یابی مناسب، استفاده از نهال‌های باکیفیت و سازگار با شرایط محیطی هر منطقه و نیز احداث سامانه‌های آب‌گیر و چاله‌های کاشت مناسب با شیب و میزان بارندگی می‌توان بخش زیادی از آب مورد‌نیاز نهال‌های کاشته‌شده را از طریق جمع‌آوری رواناب‌های جاری تأمین کرد. شایان ذکر است‌ در هر بارندگی که رواناب ایجاد کند، چاله‌های با ابعاد 40*40*50 سانتی‌متر در حدود ۸۰ لیتر و گوده‌های با ابعاد 70*70*100 سانتی‌متر و در اراضی آبرفتی، معادل ۴۹۰ لیتر آب را استحصال می‌کنند. این حجم از آب جمع‌آوری شده در هر بارندگی منجر به ایجاد روان آب، می‌تواند علاوه بر تأمین بخش زیادی از نیاز آبی نهال، لایه‌های زیرین و منطقه غیر اشباع( محل وجود آب سبز ) را غنی کند و در صورت وجود تخلخل زیاد در بافت خاک، کمکی به تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی نماید و خطر سیلاب‌ها را نیز کاهش دهد.

8- جمع آمارهای رسمی چند دهه اخیر‌ نشان از یک‌میلیون و ۱۶۰ هزار هکتار جنگل‌کاری‌های در محدوده اراضی جنگلی با تراکم یک الی پنج درصد و جنگل‌های تخریب‌شده و یک‌میلیون و 600 هزار‌هکتار جنگل‌کاری‌های بیابانی دارد، فلذا غیر‌مستند سخن‌گفتن و آمارهای غیر‌واقعی را به اشتباه القا‌کردن، به دور از آداب علمی، تحقیقاتی و کارشناسی است.

9- عزیزان و کارشناسان محترمی که منکر وجود حتی 10 هکتار جنگل‌کاری هستند را دعوت به بازدید از محدوده دامنه جنوبی البرز و محدوده حاشیه شهرهای کرمانشاه، لرستان، ایلام، کرمان، جیرفت، اصفهان، یزد و غیره می‌کنیم.