به بهانه‌ برگزاری آرت‌فر دوبی 2023

آزاده باقری، عضو تیم پژوهشی آرتچارت: آرت‌فر دوبی با نام آرت دوبی در سال 2007 معادل با سال 1385 در دوبی تأسیس شد و امسال شهر دوبی میزبان شانزدهمین دوره این رویداد هنری بود. آرت دوبی یکی از محبوب‌ترین آرت‌فرهای غیرغربی است که هدف آن تبدیل‌شدن به قطب هنری نیم‌کره جنوبی دنیاست. آرت دوبی با ارائه‌دادن جایگزینی برای هنرجریان اصلی و روایت‌های غربی از طریق حمایت از هنر و هنرمندان این منطقه از جهان، سعی بر اثرگذاری بر بازار هنر جهانی دارد؛ اما این اثرگذاری چگونه انجام می‌شود؟ برای پاسخ به این پرسش باید نحوه تأثیرگذاری آرت‌فرها بر بازار هنر را بررسی کرد.

«فر» به نمایشگاهی گفته می‌شود که در آن کالاها یا خدمات برای فروش ارائه می‌شوند؛ ساختار این نمایشگاه دارای غرفه‌های متعددی است که در آن هر غرفه تلاش می‌کند تا محصولات خود را بهتر ارائه کند تا بتواند به فروش بهتری دست یابد. تفاوت «فر»ها با «اگزبیشن»ها در همین‌جا مشخص می‌شود؛ ماهیت فرها در ارتباط با فروش تعریف می‌شود، اما اگزبیشن‌ها بیشتر جنبه نمایشی دارند. بنا بر این تعریف، آرت‌فر نمایشگاهی برای فروش آثار هنری است و از این جهت یکی از سازوکارهای اثرگذار بر بازار هنر محسوب می‌شود. اکنون به پرسش خود باز می‌گردیم: این رویداد کوتاه‌مدت چگونه می‌تواند بر عملکرد بازار هنر و بازیگران اصلی آن یعنی گالری‌ها تأثیر بگذارد؟

قبل از ظهور آرت‌فرها، خانه‌های حراج و گالری‌ها وظیفه اصلی خرید و فروش را برعهده داشتند، اما پس از افزایش محبوبیت آرت‌فرها، نقش آرت‌فر به عنوان چیزی مابین گالری و حراج تعریف شد. تمرکز اصلی خانه‌های حراج بر روی فروش آثار مستر (آثار هنرمندان مهم و تأثیرگذار بر تاریخ هنر) و به طور کلی آثاری است که پیش از ورود به حراج‌ها، امتحان خود را برای فروش در گالری‌ها پس داده‌اند؛ در حالی که گالری‌ها ممکن است نمایشی را برای ارائه و شناساندن هنرمند و آثار او برگزار کنند و تمرکز اصلی نمایش را بر فروش آنها قرار ندهند. اکنون آرت‌فرها جایی میان این دو قرار می‌گیرند؛ به این معنا که هم ارائه‌دهنده آثاری از هنرمندان بنام با فروشی تضمینی‌اند و هم ارائه‌دهنده آثار هنرمندانی که شاید یک بار هم در حراج حضور نداشته‌اند، اما این ویژگی آرت‌فر تنها ویژگی اثرگذار آن بر بازار هنر نیست.

انتخاب از میان طیف متنوعی از آثار با توجه به سبک، جغرافیا و ترندهای دنیای هنر در آرت‌فر

تفاوت آرت‌فر و گالری را غالبا از جنبه تأثیری که بر بازار هنر می‌گذارند، بررسی می‌کنند. آرت‌فر تعداد زیادی گالری را در فضایی واحد جمع می‌کند. تجمع تعداد زیادی اثر زیر یک سقف، امکان انتخاب و خرید را برای خریدار ساده‌تر و در عین‌ حال جذاب‌تر می‌کند. همچنین امکان مشاهده‌ و دنبال‌کردن روندهای هنری در هر گوشه از دنیا و آگاه‌شدن از ترندهای جهانی هنر برای سال‌های آتی، امری است که تنها در آرت‌فر میسر می‌شود. برای مثال تأثیرپذیری از نگارگری و نقاشی شرقی در آثار بسیاری از هنرمندان شرقی معاصر مانند شازیا سکندر، هنرمند پاکستانی، باعث اقبال جهانی و در نهایت پیوند هنر نگارگری به هنر معاصر و بازیابی هویتی برای هنر شرق شده است؛ این‌گونه استقبال‌ها می‌توانند تعیین‌کننده ترندهای منطقه‌ای یا حتی جهانی باشند. همچنین کیچی کیتاچیما مدیر آرت‌فر توکیو در این‌ راستا می‌گوید که تاریخ و فرهنگ ژاپن بسیار غنی است؛ به همین دلیل آرت‌فر توکیو به جای آنکه تمرکز خود را بر ارائه آثار مشابه آرت‌فرهای آمریکایی و اروپایی بگذارد، تلاش می‌کند تا آثاری خاص ارائه دهد که تنها در ژاپن بتوان از آن دیدن کرد؛ این کار باعث بیشتر دیده‌شدن هنر منطقه‌ای در عرصه جهانی و جهت‌دهی به سلیقه و ترند بازار جهانی هنر می‌شود.

تأثیرگذاری آرت‌فر بر بازار هنر از طریق سایر رویدادهای هنری متمرکز در منطقه

با اینکه آرت‌فرها عمدتا در واقع محلی برای اجتماع گالری‌ها هستند، اما نوع اثرگذاری‌ آنها بر بازار هنر با گالری‌ها‌ متفاوت است. در سال‌های اخیر کشورها و شهرهای برگزارکننده آرت‌فرها تلاش می‌کنند تا آرت‌فر را در زمانی نزدیک به سایر رویدادهای هنری مهم در آن شهر برگزار کنند. برای مثال رویداد ورلد آرت دوبی در بازه‌ای نزدیک به آرت دوبی، که از مهم‌ترین آرت‌فرهای غیرغربی است، برگزار می‌شود؛ این امر باعث جذب حداکثری مخاطبان حضوری و توریست‌ها به شهر دوبی می‌شود. نمونه دیگر آن را در کره جنوبی می‌توان دید. کره ‌جنوبی در سال گذشته با برگزاری آرت‌فر فریز سئول و کیاف آرت سئول چنین برنامه‌ای را پیاده کرد؛ بازدید از چند رویداد هنری در فاصله زمانی اندک علاوه بر بالابردن احتمال خرید بازدیدکنندگان، بر محبوبیت و استقبال از هنر منطقه و جریان‌های غیراصلی هنر که با سبک هنری غربی متفاوت است، اثرگذار خواهد بود. همچنین هم‌زمانی رویدادهای هنری در یک ناحیه خاص باعث بالابردن استقبال محلی از هنر خواهد شد که هم بر بازار هنر و هم بر اقتصاد منطقه تأثیرگذار خواهد بود.

رشد تکنولوژی، همگامی پلتفرم‌های هنری و سنگین‌شدن کفه ترازو به سمت آرت‌فر در مقایسه با گالری

با افزایش استفاده از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، بسیاری از مخاطبان هنر حتی مخاطبان جدی هنر به جای رجوع به گالری‌ها، از طریق فضای مجازی تصاویر آثار را دنبال می‌کنند؛ همچنین برخی از سایت‌ها قابلیت بازدید 360 را در وب‌سایت خود ارائه می‌دهند. کیفیت بالای تصاویر و امکان دسترسی به سایر آثار هنرمند در شبکه‌های اجتماعی نظیر اینستاگرام یا پلتفرم‌هایی مانند آرتسی باعث راحتی استفاده و مراجعه مخاطبان و خریداران هنر شده است. بنا بر گزارشی از مجله فوربز تعداد بازدیدکنندگان و خریداران گالری‌ها رو به کاهش است؛ از طرف دیگر در چند دهه اخیر تعداد آرت‌فرها حدودا شش برابر شده است. این نشان‌دهنده استقبال خریداران هنر از آرت‌فرهاست. در این گزارش همچنین به خریداران مهاجر اشاره شده است؛ مهاجران ثروتمندی که از چین، روسیه یا خاورمیانه به اروپا مهاجرت کرده‌اند، شناختی نسبت به گالری‌های منطقه ندارند و ترجیح می‌دهند به جای خرید از گالری‌ها از آرت‌فرها خرید کنند. به عبارت بهتر، برای این افراد ارتباط‌گرفتن یا حتی یافتن گالری‌های معتبر منطقه کار سخت‌تری در قیاس با مراجعه به یک آرت‌فر معتبر خواهد بود؛ بنابراین این افراد با احتمال بیشتری ترجیح می‌دهند با اعتماد به اعتبار یک آرت‌فر بین‌المللی و گالری‌های حاضر در آن، خرید خود را از آرت‌فر انجام دهند.

تعریف مرتبه اجتماعی و خرید آسان و مطمئن از آرت‌فر

امروزه فهم هنر معاصر و حمایت از آن به یک مرتبه اجتماعی اشاره دارد و افراد بسیاری مشتاق نشان‌دادن مرتبه اجتماعی خود از طریق خرید آثار هنری هستند. آرت‌فرها با دوری از فضای خشک و رسمی گالری‌ها، فرایند خرید اثر هنری را برای خریدار، خصوصا خریداران تازه‌وارد در دنیای هنر، خوشایندتر می‌کنند. همچنین افزایش روند مصرف‌گرایی به طور جهانی به همراه شباهت‌های ساختاری که محیط آرت‌فر با سایر فرها (نمایشگاه‌ها) دارد، یادآور فضای مصرف/خرید است. بنابراین، آرت‌فرها در مقایسه با گالری‌ها توانسته‌اند جمعیت مؤثر بیشتری را به خود جذب کنند و احتمال خرید برای تازه‌واردان دنیای هنر یا مهاجران ثروتمند را افزایش دهند.

1.Kiichi Kitajima

2.Artsy

3.Forbes