آمار ذخایر سدهای کشور خبر از روزهای فراوان با تنش آبی در سال جدید می‌دهد
زمستان سخت، تابستان سخت‌تر
«زمستان سخت» تا همین یک ماه پیش کلیدواژه‌ای برای تسویه‌حساب سیاسی میان دو جناح در کشور بود. حامیان دولت که به زمستان سخت اروپا دل بسته بودند تا از بحران گاز در این قاره در پی جنگ اوکراین بهره ببرند و مخالفان و منتقدان دولت که با اشاره به کاهش دما در کشور مدیریت سوخت در ایران را مورد انتقاد قرار داده بودند.
«زمستان سخت» تا همین یک ماه پیش کلیدواژه‌ای برای تسویه‌حساب سیاسی میان دو جناح در کشور بود. حامیان دولت که به زمستان سخت اروپا دل بسته بودند تا از بحران گاز در این قاره در پی جنگ اوکراین بهره ببرند و مخالفان و منتقدان دولت که با اشاره به کاهش دما در کشور مدیریت سوخت در ایران را مورد انتقاد قرار داده بودند. برنده و بازنده این دعوا هنوز مشخص نشده اما واقعیت این است که امسال ایران یکی از سخت‌ترین زمستان‌های چند سال اخیر را تجربه کرد و استان‌های مختلف از جمله تهران بارش‌های چند روزه را پشت سر گذاشتند. در همین تهران شاید در یک دهه اخیر سابقه نداشت که چند نوبت پیاپی و به صورت ممتد شاهد بارش برف باشیم اما به مدد زمستان امسال این اتفاق رخ داد. سرما و بارش‌های زمستان امسال چند وجه مختلف داشت. از مدیریت بحران در برخی مناطق تا مسئله تأمین سوخت و ماجرای مدیریت ترافیک شهری که هرکدام در چند وقت اخیر محل بحث و جدل‌هایی شده بود. اما یک نکته عجیب در بارش‌های امسال که در ظاهر به دلیل گستردگی و شدتش مناطق زیادی از کشور را دچار سختی کرده بود مسئله وضعیت نگران‌کننده ذخایر پشت سدهاست. به‌گونه‌ای که بسیاری از کارشناسان از همین الان نگران تابستانی سخت‌تر از زمستان هستند. نگاهی به تیترهای خبرگزاری‌ها در همین دو هفته اخیر نشان می‌دهد که وضعیت ذخایر آب سدهای بسیاری از استان‌ها با چالش مواجه است. حتی برخی استان‌های پربارش ایران مثل نوار شمالی از همین الان با مشکلاتی مواجه هستند.
38 درصد مخازن سدهای مازندران آب دارد
با وجود بارش‌های صورت‌گرفته در پاییز و زمستان امسال در مازندران اما وضعیت ذخیره سدهای این استان در پایان اسفندماه نگران‌کننده است. مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای مازندران در گزارشی که ششم اسفند در رسانه‌ها منتشر کرده اعلام می‌کند «در مخازن سدهای استان در حال حاضر حدود ۱۲۶ میلیون مترمکعب آب وجود دارد که با این حساب تنها حدود ۳۸ درصد مخازن آب دارد». یکی از سدهایی که با کاهش 59 درصدی ذخایر آبی مواجه شده، سد شهید رجایی است که یکی از مهم‌ترین سدهای مازندران است. به گفته مسئولان «حدود ۲۰ میلیون مترمکعب آب سد شهید رجایی برای پایداری سد باید وجود داشته باشد که قابلیت تخلیه ندارد و از مجموع ۳۵ میلیون مترمکعبی که در حال حاضر وجود دارد اگر هم به فرض تا سه ماه آینده حدود هفت میلیون مترمکعب دیگر با بارندگی آب وارد شود، به ۴۲ میلیون می‌رسد و از سوی دیگر در شش ماه نخست فصل زراعی حدود ۱۷ میلیون مترمکعب باید برای شرب ساری و میاندرود اختصاص داده شود و با ۲۰ میلیون مترمکعب پایداری و ۱۷ میلیون به ۳۷ میلیون مترمکعب می‌رسد، در‌حالی‌که ۴۲ میلیون مترمکعب از سد به هیچ عنوان کافی نیست». مهرداد خزایی‌پول، مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران، درباره چرایی این اتفاق می‌گوید که «بارندگی‌های امسال بیشتر به صورت غیرمنتظره و باشدت بوده است یعنی چند روز هوا آفتابی است و بعد در یک مدت‌زمان کوتاه حجم زیادی بارش اتفاق می‌افتد که اینها باعث بروز سیلاب می‌شود. دوره‌های بارندگی در حال حاضر با فواصل اما شدت بارندگی زیاد و کوتاه‌مدت شده و این خود یک آسیب است زیرا باعث می‌شود بخشی از آب به صورت هرز خارج و باعث فرسایش شود». مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای مازندران دراین‌باره در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه بارندگی اخیر تغییر چندانی در وضعیت سدها نداشته و تنها وضعیت آبخوان‌ها را به حالت تعادل نزدیک کرده است، اظهار کرد: سدها به‌گونه‌ای هستند که باید آب ورودی خود را از بالادست دریافت کنند اما در همان ارتفاعات هم چندان باران نباریده است؛ بلکه به صورت برف بوده و این بارش هم چندان قابل توجه و چشمگیر نیست که بخواهد آورده‌های خوبی برای سدها داشته باشد.
افت فشار آب در تهران از اسفند امسال
آغاز اسفندماه برای تهرانی‌ها با هشدارهایی درخصوص قطع آب پرمصرف‌ها و همچنین افت فشار آب در برخی روزها همراه بود. اگرچه علی‌اکبر ملکوتی، مدیر دفتر بهره‌برداری و توسعه شبکه توزیع و کاهش آب بدون درآمد در این زمینه می‌گوید که «با وجود افزایش مصرف و کاهش بارندگی‌ها برنامه‌ای برای جیره‌بندی یا قطع آب در تهران وجود ندارد، اما در صورت ادامه افزایش مصرف آب احتمال کاهش فشار آب در برخی از شبکه‌ها وجود دارد». چه این مسئله به وضعیت مصرف بالای شهروندان در آخر سال مرتبط باشد یا نه ولی گزارش‌ها از وضعیت سدهای تهران نشان می‌دهد که پایتخت هم روزهایی با تنش آبی را در پیش دارد. براساس گزارشی که در میانه اسفند از وضعیت سدهای تهران منتشر شده «آب ورودی به سدهای تهران در سال آبی جاری در مقایسه با سال قبل کاهش ۲۴ درصدی داشته و مخازن سدهای پنج‌گانه تهران با کسری ۹۸ میلیون مترمکعبی نسبت به سال گذشته روبه‌رو هستند». همچنین حجم کل مخازن سدهای استان تهران در حال حاضر به ۲۲۷ میلیون مترمکعب رسیده که این میزان در سال گذشته ۳۲۵ میلیون مترمکعب بوده، آب ورودی به سدهای تهران در سال آبی جاری با کاهش ۲۴ درصدی روبه‌رو بوده و هم‌اکنون حجم آب موجود در مخزن سد امیرکبیر حدود ۱۹ میلیون مترمکعب است که این میزان در روز مشابه سال گذشته ۴۰ میلیون مترمکعب بوده، همچنین حجم ذخیره آب سد طالقان از ۱۸۱ میلیون مترمکعب سال گذشته به ۱۳۹ میلیون مترمکعب کاهش پیدا کرده است.
حجم ذخیره آب سد لار سال گذشته ۱۲ میلیون مترمکعب بوده که در مقایسه با موجودی ۱۱ میلیون مترمکعبی فعلی، یک میلیون مترمکعب کاهش را نشان می‌دهد و حجم آب سد ماملو نیز از ۶۸ میلیون مترمکعب سال گذشته، به ۴۴ میلیون مترمکعب رسیده و این درحالی است که حجم ذخیره آب سد لتیان در مقایسه با روز مشابه سال گذشته با ۱۳ میلیون مترمکعب کاهش به ۱۲ میلیون مترمکعب رسیده است. طبق اعلام شرکت مدیریت منابع آب، درخصوص میزان بارش‌ها نیز باید گفت که از ابتدای سال آبی تاکنون ۱۰۴.۴ میلی‌متر ثبت شده که این میزان در سال گذشته ۱۳۴ میلی‌متر بوده، بر این اساس میزان بارش‌ها نسبت به سال آبی قبل آن ۲۲.۱ درصد و نسبت به بلندمدت ۳۶.۵ درصد کاهش یافته است.
چرا این‌طور شد؟
احدوظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشک‌سالی ایران، در توضیح اینکه چرا با وجود بارندگی‌های زمستان امسال وضعیت آب پشت سدها چنین شده، به ایسنا گفته: «یکی از فاکتورهای مهم تأثیرگذار که نوع بارش به شکل برف یا باران را تعیین می‌کند، «دما» است. بی‌هنجاری منفی دما یا دمای سردتر از نرمال سبب ماندگاری بیشتر برف باریده در سطح زمین می‌شود؛ بنابراین ممکن است با وجود میانگین بارش کمتر از نرمال مانند بارش برف در ارتفاعات تهران - که کمتر از مقدار متوسط بلندمدت است - ولی به سبب سردتر از نرمال بودن دمای هوا، برف نشسته در روی زمین برای زمان طولانی‌تری در سطح زمین باقی بماند. در این صورت ممکن است گستره سطح پوشش برف توسط اطلاعات دورسنجی ماهواره‌های هواشناسی بیش از حد نرمال برآورد شود، به عبارتی هرچه پوشش برفی کم‌عمق است که علت آن میزان کمتر بارش نسبت به نرمال است، ولی به سبب سردی هوا ماندگاری برف بیشتر از نرمال است و دیرتر ذوب می‌شود. به همین دلیل نیز در دوره انتهای بهمن تصاویر ماهواره‌ای نشان‌دهنده میزان بارش برف در کشور در مساحتی گسترده‌تر از حد نرمال در ارتفاعات البرز بود و مشاهده می‌کنیم با گرمایش و افزایش دما در هفته‌های اخیر به‌سرعت میزان پوشش سطحی برف کاهش یافت، بنابراین پوشش برف گسترده مانند امسال در نیمه‌شمالی کشور، الزاما به معنای بارندگی بیش از حد نرمال نیست و باید عامل دما را لحاظ کنیم».
اما به جز این مسئله به صورت کلی در کل کشور هم میزان بارندگی 16 درصد کاهش داشته است. در حال حاضر بر اساس داده‌های بارش سال جاری و آمارهای بلندمدت، میزان بارندگی سال جاری حتی نسبت به سال گذشته نیز کمتر است، گرچه سال گذشته بسیار کم‌بارش بود. بارش متوسط کشور از ابتدای سال آبی جاری تاکنون به‌طور میانگین به حدود ۱۲۰ میلی‌متر رسیده است که بارش نرمال این دوره زمانی ۱۴۳ میلی‌متر است؛ بنابراین ۲۳ میلی‌متر یا ۱۶ درصد نسبت به بلندمدت کاهش نشان می‌دهد.
