آخرین آمار مهاجرت از افغانستان

کشور افغانستان در چند دهه اخیر همواره جزء مهاجرفرست‌ترین کشورهای دنیا بوده است. بخش عمده‌ای از روندهای جابه‌جایی افغان‌ها به کشورهای همسایه ازجمله ایران انجام می‌شود؛ از‌این‌رو مطالعه و بررسی آمار مهاجرت از افغانستان برای ایران نیز واجد اهمیت است که دیاران در این مقاله به آن پرداخته است. بیش از چهار دهه از حضور میلیونی افغان‌ها در جامعه ایران می‌‌گذرد و تا به امروز ایران شاهد چندین موج مهاجرتی از افغانستان بوده‌ است. روی‌کار‌آمدن طالبان در سال گذشته، سبب شکل‌گیری موج مهاجرتی جدیدی از ورود اتباع افغان به ایران شد و مباحثات و نگرانی‌هایی نیز در میان سیاسیون و افکار عمومی جامعه ایران برانگیخت. یکی از ابعاد این مباحثات درباره میزان ورود اتباع جدید افغانستانی به ایران و آمار کلی افغانستانی‌های ساکن در ایران بود. ارقام مختلفی در چند ماه اخیر درباره تعداد فعلی افغان‌ها در ایران اظهار شده است؛ از سه میلیون گرفته تا رقم عجیب هشت میلیون.

فقدان داده درباره حضور مهاجران در ایران: در دهه‌های اخیر هیچ‌گاه دولت ایران آمار دقیق و جامعی از میزان کل افغانستانی‌های ساکن در ایران و روندهای جابه‌جایی‌ آنها به ایران ارائه نداده که همین امر موجب شکل‌گیری ابهام آماری در میان محققان و رسانه‌ها شده است. در فقدان داده‌های داخلی قابل اتکا، مهم‌ترین مرجع آماری ما، گزارش‌های نهادهای بین‌المللی مانند سازمان بین‌المللی مهاجرت و کمیساریای عالی پناهندگان بوده است که می‌تواند تا حد زیادی خلأهای آماری موجود را پر کند. گزارش اخیر سازمان بین‌المللی مهاجرت درباره آمارها و روندهای جابه‌جایی افغانستانی‌ها در سال ۲۰۲۱ و سه‌ماهه اول ۲۰۲۲ می‌تواند پرتویی بر ابهامات موجود درباره جمعیت افغانستانی‌های ساکن در ایران بیفکند.

خلاصه‌ای از گزارش جابه‌جایی‌ها از افغانستان به کشورهای همسایه و از کشورهای همسایه به افغانستان: با قدردانی از سخاوت عمیق ریشه‌دار مردم و دولت‌های جمهوری اسلامی ایران و پاکستان برای میزبانی میلیون‌ها مهاجر و پناهنده افغان برای بیش از چهار دهه، این سند روندهای جابه‌جایی و آوارگی کنونی بین افغانستان، جمهوری اسلامی ایران و پاکستان را نشان می‌دهد. بخش نخست این گزارش روندهای جابه‌جایی را از پنجم مارس تا یکم آوریل ۲۰۲۱ به مدت چهار هفته بررسی کرده است. مطابق داده‌های این گزارش در آخرین هفته از ماه مارس (مطابق با ۶ تا ۱۲ فروردین ۱۴۰۱)، تعداد ترددها از افغانستان به سمت ایران و پاکستان 111هزار‌و 246 نفر بوده است. از این تعداد 36هزار‌و 948 مورد تردد به ایران صورت گرفته و 74هزارو 298 نفر نیز از اتباع افغان وارد کشور پاکستان شده‌اند. نکته جالب آن است که از میان افغان‌های وارد‌شده به ایران فقط دوهزارو 810 نفر از آنها دارای مدرک بوده و 34هزارو 138 نفر فاقد مدرک بوده‌اند. این در حالی است که همه اتباع وارد‌شده به پاکستان دارای مدارک بوده‌اند. این اختلاف فاحش ممکن است به دلیل دقت‌نکردن در ثبت مهاجران غیرقانونی وارد‌شده به پاکستان باشد. از طرف مقابل آمار مهاجرت از افغانستان در این گزارش نشان می‌دهد تعداد افراد واردشده به افغانستان در هفته دوم ماه فروردین ۱۴۰۱ برابر با 93هزارو 922 مورد بوده است. از این تعداد 23هزارو 256 نفر از آنان از ایران وارد افغانستان شده‌اند و 70هزارو 666 نفر از پاکستان.

بازگشت مهاجران افغانستانی به کشور خودشان: عامل بازگشت 14هزارو 572 نفر از افغان‌ها از ایران، اخراج بوده و هشت‌هزارو 684 نفر نیز بازگشت‌ داوطلبانه بوده است؛ اما از بین افغان‌های بازگشته از پاکستان، صرفا ۲۶ نفر آنها دیپورت شده‌اند و بقیه یعنی 70هزارو 640 نفر بازگشت داوطلبانه به افغانستان داشته‌اند. بالاتربودن اخراج افغان‌ها از ایران در مقایسه با پاکستان لزوما ناشی از سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تر‌ ایران در قبال مهاجران افغان نیست؛ بلکه بیشتر ناشی از آن است که اکثریت مهاجران وارد‌شده به ایران، فاقد مدرک بوده‌اند. دولت ایران نیز در مقابل اقدام به دستگیری و رد مرز آنها کرده است. بخش دیگری از این گزارش، روندهای جابه‌جایی افغان‌ها در فاصله آوریل ۲۰۲۱ تا مارس ۲۰۲۲ را نشان می‌دهد. مطابق این آمارها تعداد ورود اتباع افغان به ایران یک‌میلیون‌و 634‌هزار‌و 928 مورد بوده و تعداد خروج از ایران نیز یک‌میلیون‌و 196‌هزارو 988 نفر بوده است. آمار افغانستانی‌های وارد‌شده به پاکستان نیز سه‌میلیون‌و 60 هزارو 417 و تعداد افراد خارج‌شده هم دو‌میلیون‌و 848‌هزار‌و 359 نفر است. داده‌های فوق حاکی از آن است که برخلاف برخی گزارش‌ها و آمارهای عجیب‌و‌غریب چند هفته اخیر رقم رشد آمار مهاجرت از افغانستان به ایران در طول یک سال اخیر حدود 437هزارو 940 نفر بوده است. آمارهای اعلام‌شده در رسانه‌ها و افکار عمومی ایران اغلب بدون پشتوانه منطقی و آماری منسجم و بیشتر با اغراض سیاسی افغان‌هراسانه ارائه شده است و به‌هیچ‌وجه با واقعیت‌ مطابقت ندارد. البته باید به این نکته اشاره کرد که بخش عمده‌ای از رشد تعداد افغان‌ها در ایران مربوط به مهاجران فاقد مدرک یا غیرمجاز است. این امر برای سیاست‌گذاران ما هشداردهنده است. لازم است با اتخاذ سیاست‌های مناسب جریان ورود مهاجران غیرقانونی را کاهش داد.

تأثیر طالبان بر افزایش مهاجرت‌ها به ایران: نکته درخور‌توجه در این گزارش تأثیر به قدرت رسیدن طالبان بر افزایش مهاجرت افغان‌ها به ایران بوده است. از ماه جولای ۲۰۲۱ (تیر ماه 1400) که طالبان شروع به تصرف ولایت‌های مختلف افغانستان‌ می‌کند، موج افزایش مهاجرت به ایران شروع می‌شود. از اواسط آگوست (مرداد ماه 1400)، یعنی زمان سقوط کابل و اعلام برپایی مجدد امارت اسلامی، شیب ورود مهاجران از افغانستان به ایران شتاب می‌گیرد. در ماه اکتبر (مهر ماه 1400) نیز به نقطه اوج خودش می‌رسد؛ اما از این تاریخ به بعد میزان ورود اتباع افغان به ایران سیر نزولی به خود می‌گیرد؛ ولی از اواسط فوریه ۲۰۲۲ (بهمن ماه 1400) ورود افغان‌ها دوباره روند صعودی می‌گیرد. این در حالی است که سیر خروج افغان‌ها از ایران در فاصله این یک سال چندان فراز‌و‌نشیب نداشته است و صرفا در ماه آگوست (مرداد ماه) روند صعودی به خود گرفته است.

روند جابه‌جایی‌ها از ۲۶ مارس تا یک آوریل ۲۰۲۲؛ آمار بازگشت مهاجران از ایران به افغانستان: IOM در ادامه گزارشش به بررسی روند ترددها از افغانستان به ایران و پاکستان و برعکس در فاصله ۲۶ مارس تا یک آوریل ۲۰۲۲ پرداخته است. در این هفته جابه­‌جایی هفتگی از ایران به افغانستان بیش از دو برابر شد و از 9هزارو 799 در هفته قبلش به 23هزارو 256 رسید. IOM به هفت‌هزارو 746 نفر از این افراد بازگشته کمک کرده که پنج‌هزارو 719 نفر از آنان (۷۴ درصد) مرد و دوهزارو 27 نفر (۲۶ درصد) زن هستند. در طول دوره مورد گزارش بیش از ۶۲ درصد ( 14هزارو 572 نفر) از کل جابه‌جایی‌های اتباع افغانی از ایران به افغانستان مربوط به کسانی بوده که از ایران اخراج یا رد مرز شده‌اند. همچنین در این هفته اجساد ۳۰ تبعه افغان که در ایران بر اثر تصادف یا عوامل طبیعی فوت کرده‌ بودند، به افغانستان بازگردانده شده است.

آمار مهاجرت از افغانستان به ایران: در طول این مدت میزان جابه‌جایی‌ها از افغانستان به سمت ایران 36هزارو 948 مورد بوده که نسبت به هفته قبلش، یعنی ۱۹ مارس تا ۲۵ مارس ۲۰۲۲، تقریبا مشابه بوده است. به صورت میانگین روزانه پنج‌هزارو 278 نفر نیز از ایران رد مرز شده‌اند که کاهش چندانی نسبت به دوره گزارش قبلی نشان نمی‌دهد. تخمین زده می‌شود که بیش از 380 هزار افغان در سه‌ماهه اول سال ۲۰۲۲ وارد ایران شده‌اند که از هر پنج نفر آنان، یک نفر مهاجر دوره‌ای است. داده‌های تفکیک‌شده جنسیتی نیز نشان می‌دهد ۹۰ درصد افراد خارج‌شده از افغانستان به ایران، مرد بوده و ۱۰ درصد نیز زن هستند که نشانگر انگیزه‌های کاری و شغلی مهاجران افغانستانی برای ورود به ایران است. همچنین بیشتر میزان خروج زنان افغان از مرز دوغارون/اسلام‌قلعه بوده (۵۳ درصد) و میزان خروج از مرز میلک/زرنج نیز پنج درصد بوده است.

آمار بازگشت مهاجران از پاکستان به افغانستان: طی این دوره 70هزارو 666 مورد تردد از پاکستان به افغانستان صورت گرفته است؛ یعنی میزان ورودی روزانه به طور میانگین 10هزارو 95 نفر بوده است. از 21هزارو 446 مورد تردد از مرز تورخم، دوهزارو 18 نفر از آنان اتباع پاکستانی دارای ویزای افغانستان، 15هزار‌و 660 نفر اتباع افغانستانی دارای پاسپورت معتبر و ویزای پاکستان، سه‌هزارو 457 نفر تبعه افغانستان دارای تذکره یا کارت ACC/POR و ۳۰۹ نفر نیز اشخاص فاقد مدرک بوده‌اند. این در حالی است که 22 نفر نیز در این مدت اخراج شدند. اکثریت این اتباع افغانستانی پس از ملاقات با خانواده یا انجام تجارت به پاکستان بازگشته‌اند. همچنین سفر اتباع پاکستانی نیز بیشتر برای مقاصد تجاری یا ملاقات با خانواده بوده است. میزان تردد زنان از مرز تورخم (۴۵ درصد) در مقایسه با مرز چمن (۲۳ درصد) بیشتر بوده است.

آمار مهاجرت از افغانستان به پاکستان: تردد از افغانستان به پاکستان در مقایسه با هفته گذشته‌اش کاهش یافته است و در دوره مورد گزارش در مجموع 74هزارو 298 جابه‌جایی دیده می‌شود. از میان 18هزارو 98 نفری که از مرز تورخم عبور کرده‌اند، دوهزارو 447 نفر از آنان از اتباع پاکستان، 14هزارو 340 نفر از اتباع افغانستانی با ویزای معتبر، دو نفر با پاسپورت کشور ثالث و ۷۰۶ نفر نیز بیماران افغانستانی نیازمند درمان پزشکی در پاکستان بودند که این افراد بیمار ۶۰۳ نفر همراه نیز با خود داشته‌اند. از مجموع افراد واردشده از افغانستان به پاکستان، 66 درصد آنان مرد و 34 درصد زن بوده‌اند. همچنین از لحاظ نسبت جنسیتی، میزان ورود زنان افغان از تورخم (۴۳ درصد) در مقایسه با چمن (۲۶ درصد) بیشتر بوده است.