زنگ خطر بحران انسانی‌

سازمان ملل متحد روز گذشته هشدار داد که با ادامه جنگ و خروج اتباع خارجی از سودان، ممکن است ۸۰۰ هزار نفر از این کشور فرار کنند. از زمانی که درگیری‌ها بین ارتش سودان و نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) در نیمه آوریل آغاز شد، صدها نفر کشته و هزاران نفر زخمی شدند. به نظر می‌رسد چشم‌انداز حل‌وفصل سریع بحران روشن نیست. این بحران خونین یک فاجعه انسانی را به راه انداخته است، به بخش‌هایی از زیرساخت‌های خارطوم و دیگر شهرها آسیب زده و درگیری‌های منطقه دارفور را دوباره شعله‌ور کرده است.

هر دو طرف درگیر، یعنی ارتش سودان و گروه شبه‌نظامی «نیروهای پشتیبانی فوری» روز یکشنبه بر سر آتش‌بس ۷۲‌ساعته توافق کردند‌ اما منابع خبری از نقض آتش‌بس و انجام حملات هوایی و آتش توپخانه خبر دادند و گفتند که ابری از دود آسمان خارطوم و شهرهای دیگر را فراگرفت. دو طرف آتش‌بس‌های قبلی را نیز نقض کرده بودند. مقامات سازمان ملل متحد به رویترز گفتند که ممکن است که مذاکرات آتش‌بس در عربستان سعودی برگزار شود.

رئوف مازو، معاون پناهندگان سازمان ملل متحد گفت که نهاد متبوع او در‌حال برنامه‌ریزی برای خروج ۸۱۵ هزار نفر است که ۵۸۰ هزار نفرشان سودانی‌اند و پناه‌جویان خارجی که اکنون در سودان به سر می‌برند را نیز شامل می‌شود. او گفت که تاکنون حدود ۷۳ هزار نفر سودان را ترک کرده‌اند. رویترز به نقل از شاهدان عینی نوشت که وضع در خیابان‌های سودان باورنکردنی است، اجساد در خیابان‌ها رها شده‌اند و خانه‌ها و مراکز صنعتی به جولانگاه غارتگران تبدیل شده‌اند. بسیاری از مردم می‌ترسند در کشاکش قدرت میان فرمانده ارتش و سرکرده نیروهای پشتیبانی فوری قربانی شوند. دو فرمانده نظامی پس از کودتای ۲۰۲۱ کنترل دولت را به شکل مشترک بر عهده داشتند اما بر سر برنامه انتقال به‌سوی حکومت غیرنظامی به نتیجه نرسیدند. تاکنون ده‌ها هزار سودانی خانه‌هایشان را ترک کرده‌اند و در مراکزی در شمال شرق خارطوم جمع شده‌اند و تلاش می‌کنند به سمت مرزهای مصر و چاد بروند. وزارت بهداشت سودان اعلام کرد که تاکنون دست‌کم ۵۳۰ نفر کشته و چهارهزارو ۶۰۰ نفر مجروح شده‌اند. سازمان ملل متحد می‌گوید شمار واقعی قربانیان به‌مراتب بیشتر از این است. دولت‌های خارجی طی یک هفته گذشته شهروندان خود را در یک رشته عملیات هوایی، دریایی و زمینی از سودان خارج کردند و آنانی که مانده‌اند زندگی‌شان در معرض رنج و خطر است. مصر گفت تاکنون ۴۰ هزار سودانی وارد آن کشور شده‌اند. شماری دیگر از شهروندان سودان نیز خود را به چاد، سودان جنوبی و اتیوپی رسانده‌اند یا با کشتی خود را به عربستان سعودی در آن سوی دریای سرخ رسانده‌اند.

گفته می‌شود که جریان برق و آب در سودان مختل شده و خوراک و سوخت کمیاب است. اکثر بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی در مناطق تحت کنترل نیروهای پشتیبانی فوری قرار دارند و عملا از دسترس خارج‌اند و هزینه‌های سرسام‌آور، خروج را سخت‌تر می‌کند. خدمات سازمان ملل متحد و سایر گروه‌های امدادی قطع یا مختل شده است، هرچند «برنامه جهانی غذا» اعلام کرد که با وجود کشته‌شدن کارکنانش در اوایل جنگ، عملیات امداد‌رسانی را در مناطق امن‌تر از سر می‌گیرد. مارتین گریفیتس، مقام ارشد در امور بشردوستانه و امدادرسانی اضطراری، گفت که سازمان ملل متحد نگران تأثیر جنگ بر سودان و منطقه گسترده‌تر پیرامونی است و هشدار داد که سودان «در نقطه بی‌بازگشت» قرار دارد.

گریفیتس که قرار بود روز گذشته به سودان برود، گفت: «مقیاس و سرعت وقایع سودان بی‌سابقه است. نهادهای امدادی از طربق پورت‌سودان کالا وارد آن کشور می‌کنند اما برای انتقال زمینی آنها به خارطوم نیازمند تضمین‌های امنیتی‌اند». هم‌زمان مردم می‌گویند خوراک و آب ندارند و در‌عین‌حال جنگ و درگیری مانع کارکردن و کسب درآمدشان شده است.

ارتش سودان می‌گوید کارایی رزمی نیروهای پشتیبانی فوری را به نصف کاهش داده و تلاش‌ آن برای تقویت مواضع خود در پایتخت را متوقف کرده است. در مقابل نیروهای پشتیبانی فوری به فرماندهی محمد حمدان دقلو، مدعی شد که مکان‌های اصلی خارطوم را کماکان تحت کنترل دارد و در‌حال شکست نیروهای کمکی ارتش است. ژنرال عبدالفتاح البرهان، فرمانده ارتش و ژنرال محمد حمدان دقلو، برای اجرای آتش‌بس و تضمین عبور امن نیروهای کمکی تحت فشار قرار دارند. آنان با وجود توافق با اعزام نمایندگانشان به مذاکرات، برای نبردی طولانی برنامه‌ریزی می‌کنند. برهان گفته است که حاضر به مذاکره با حمد نیست و فرمانده گروه شبه‌نظامی نیروهای پشتیبانی فوری گفته است که برهان را به دست عدالت خواهد داد.

‌تداوم حملات هوایی

با وجود آتش‌بس برای خروج غیرنظامی‌ها از خارطوم پایتخت سودان، این شهر همچنان مورد هدف حملات هوایی است. ارتش می‌گوید به این شهر حمله کرده تا رقبای شبه‌نظامی‌اش، «نیروی پشتیبانی واکنش سریع» را از بین ببرد. با اینکه طرفین درگیر گفتند که آتش‌بس را تا سه روز دیگر تمدید خواهند کرد‌ اما جنگ شدت گرفته است. رسانه‌ها از ناوگان دریایی متعلق به نیروی دریایی عربستان سعودی گزارش داده‌اند که تلاش می‌کند از طریق یک بندر، افراد را از کشور خارج و هم‌زمان کمک‌های بشردوستانه ارسال کند. بیش از ۵۰۰ کشته گزارش شده اما تصور می‌شود شمار واقعی تلفات درگیری‌ها خیلی بیشتر باشد.

ژنرال عبدالفتاح البرهان، فرمانده ارتش و ژنرال محمد حمدان دقلو، فرمانده نیروهای پشتیبانی واکنش سریع، معروف به حمدی، برای کسب قدرت با هم رقابت می‌کنند. آنها به‌ویژه بر سر طرح‌هایی برای ادغام نیروهای پشتیبانی واکنش سریع در ارتش اختلاف‌نظر دارند. با تلاش‌های زیاد دیپلماتیک کشورهای همسایه، ایالات‌ متحده آمریکا، بریتانیا و سازمان ملل متحد، ژنرال‌ها با آتش‌بس بشردوستانه موافقت کردند. آتش‌بس تمدید شد اما دیری نپایید.

هرچند بنا بر گفته ارتش، هنوز روشن نیست آنها در مرحله بعدی توافقی که با میانجیگری آمریکا و عربستان به دست آمده است، چه خواهند کرد. کشور حالا عملا در یک جنگ داخلی است. مو ابراهیم، بازرگان و خیرخواه سودانی، می‌گوید این جنگ نباید به مرزها کشیده شود و منطقه‌ای شود. او به ‌یورونیوز گفت: «ما سوریه دیگری نمی‌خواهیم» و افزود پیروزی برای طرفین دشوار است.

گفته می‌شود ارتش برای بیرون‌راندن نیروی پشتیبانی واکنش سریع از خارطوم با مشکل روبه‌رو خواهد بود. با اینکه ارتش قدرت آتش برتر است‌ اما نیروی پشتیبانی واکنش سریع بسیار چابک است و برای جنگ شهری بسیار مناسب‌تر‌. پیش از اعلام تمدید آتش‌بس، ارتش گفت عملیاتی علیه نیروهای شبه‌نظامی در بخش شمالی مرکز شهر صورت داد. روز گذشته برنامه جهانی غذا پس از کشته‌شدن سه نفر از کارکنانش در جریان درگیری در خارطوم، اعلام کرد فعالیت خود را در سودان از سر می‌گیرد و تصمیم دو هفته پیش خود را برای خروج از این کشور را لغو می‌کند. حمید خلاف‌الله از مؤسسه تحریر برای «سیاست خاورمیانه» یکی از کسانی است که نتوانست فرار کند. او در‌این‌باره گفت: «وقتی بمباران شدید می‌شود و نزدیک است، در خانه پناه می‌گیریم، سعی می‌کنیم همه به یک اتاق وسطی برویم، دور از پنجره‌ها، دور از دیوارها و... فقط روی زمین دراز بکشیم تا بگذرد». او افزود: «زمانی که بمباران کمی دورتر است، سعی می‌کنیم از ساعات آرامش که داریم استفاده کنیم -‌چند ساعت در روز‌- به‌سرعت بیرون برویم و آنچه را‌ نیاز داریم به دست آوریم که این مسئله بسیار خطرناک است‌ اما باید این کار را انجام دهیم». اولین پرواز بزرگ امدادی مملو از تجهیزات پزشکی وارد کشور شده است. در همین زمینه سازمان بین‌المللی صلیب سرخ می‌گوید یک هواپیما با هشت تن تجهیزات امدادی از‌جمله بسته‌های بهداشتی برای بیمارستان‌ها در بندر سودان به زمین نشست. در بیانیه آمده است: «در‌حالی‌که درگیری همچنان ادامه دارد، گروه‌‌های صلیب سرخ از طرفی، تضمین‌هایی برای عبور ایمن می‌خواهند تا تجهیزات بهداشتی را به مراکز پزشکی مانند خارطوم که در آن درگیری‌ها جاری است، تحویل دهند». بیش از ۷۰ درصد از مراکز بهداشتی در پایتخت بر اثر درگیری مجبور به تعطیلی شدند. کشورهای خارجی در گرماگرم آشوب، اتباع خود را خارج کرده‌اند. دولت بریتانیا اعلام کرد که آخرین پرواز خروج اتباع خود را سازماندهی خواهد کرد این در‌حالی است که دو روز پیش اعلام کرده بود که عملیات خود را پایان داده است. در بیانیه وزارت خارجه آمده است که تاکنون دوهزارو ۱۲۲ نفر خارج شده‌اند. در همین رابطه، آمریکا هم یک کاروان سازماندهی‌شده به بندر سودان رسیده است تا تعداد بیشتری از شهروندان آمریکایی را با کشتی به جده در عربستان سعودی تخلیه کند. در این بیانیه آمده است که صدها آمریکایی به اضافه دیپلمات‌هایی که یک هفته پیش از طریق هوایی تخلیه شدند، قبلا این کشور را ترک کرده‌اند.