«جمهوری» در خدمت اردوغان

رئیس‌جمهور ترکیه با پیروزی در دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری، حضور خود را در قدرت برای پنج سال دیگر تمدید کرد. رأی 52.2‌درصدی رجب طیب اردوغان در این انتخابات بسیار نزدیک به نتیجه انتخابات سال 2018 بود. در انتخابات آن سال هم اردوغان با 52.6 درصد پیروز انتخابات ریاست‌جمهوری شده بود. ثابت‌ماندن تقریبی رأی‌دهندگان به اردوغان درحالی رقم خورده که در سال‌های اخیر وضعیت اقتصادی ترکیه وخیم‌تر شده و زلزله ماه فوریه که جان ده‌ها هزار نفر را گرفت، انتقادها به عملکرد دولت اردوغان را افزایش داده بود.

رئیس‌جمهوری ترکیه اولین سخنرانی پیروزی خود را بر سقف یک اتوبوس در استانبول برای حامیانش ایراد کرد و پس از آن در بالکن کاخ ریاست‌جمهوری در برابر بیش از ۳۲۰ هزار نفر از حامیان خود صحبت کرد. اردوغان سرمست از پیروزی در رقابت با کمال قلیچدار اوغلو، در جمع حامیانش در آنکارا گفت رأی‌دهندگان در انتخابات ماه می، باعث شرمساری ائتلاف مردمی نشدند. «ما این مسیر را با هم طی کردیم. ما شبانه‌روز راه رفتیم و دوباره این وظیفه بر عهده ما قرار گرفت. ان‌شاءالله با هم به ساختن و نوسازی قرن ترکیه ادامه خواهیم داد. ما تنها برنده نیستیم‌ بلکه برنده ترکیه و برنده دموکراسی ما‌ست».

اردوغان رقبای خود را مورد سخره قرار داد و تروریست نامید و گفت: «سازمان‌های تروریستی شکست خوردند و همه ۸۵ میلیون شهروند کشور برنده شدند». اردوغان تأکید کرد که غلبه بر مشکلات ناشی از تورم یکی از اولویت‌هایش است. «با کاهش نرخ بهره، تورم نیز کاهش می‌یابد». او درباره بازگشت داوطلبانه نزدیک به ۶۰۰ هزار مهاجر سوری گفت: «این افراد به مناطق امن در خاک سوریه منتقل می‌شوند. تا چند سال دیگر یک میلیون مهاجر سوری دیگر به کشور خود بر‌می‌گردند. ما باید خواسته شهروندان خود را در این زمینه برآورده کنیم».

اردوغان که بیش از دو دهه است قدرت را در ترکیه در دست دارد، وعده داد حبس صلاح‌الدین دمیرتاش، رهبر سابق حزب حامی کردها که او را «تروریست» عنوان کرد، در دوره زمامداری‌اش ادامه می‌یابد.

رئیس‌جمهوری ترکیه در‌عین‌حال تورم را فوری‌ترین مسئله ترکیه عنوان کرد. ارزش لیر پس از اعلام پیروزی اردوغان در انتخابات بار دیگر کاهش یافته است. به‌طور‌کلی پس از اعلام سیاست‌های اردوغان درباره نرخ بهره در سال ۲۰۲۱، لیر ۸۰ درصد از ارزش خود را در مقابل دلار از دست داده است. با‌این‌حال، شکست قلیچدار اوغلو می‌تواند برای متحدان ترکیه در ناتو که اخیرا نسبت به نزدیکی اردوغان با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، نگران‌تر شده‌اند، خوشایند نباشد.

هم‌زمان جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا، پیروزی اردوغان را تبریک گفته و نسبت به ادامه همکاری‌ها بر اساس موضوعات دوجانبه و چالش‌های مشترک جهانی ابراز امیدوار کرده است. البته مواضع بایدن در دوران تبلیغات انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۰ آمریکا چندان موافق اردوغان نبود. روابط ترکیه و آمریکا اخیرا تحت تأثیر مخالفت آنکارا با الحاق سوئد به ناتو و روابط نزدیک اردوغان و پوتین قرار گرفته است.

امانوئل مکرون رئیس‌جمهوری فرانسه و ولادیمیر پوتین همتای روسی‌اش، رهبران طالبان و همچنین مقام‌های ارشد رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی هم پیروزی اردوغان را تبریک گفته‌اند.

به گزارش رویترز، پیروزی دوباره اردوغان در انتخابات، او را به طولانی‌مدت‌ترین رهبر ترکیه پس از مصطفی کمال آتاتورک، بنیان‌گذار ترکیه مدرن، تبدیل کرده است که ترکیه را یک قرن پیش از دل ویرانی‌های امپراتوری عثمانی احیا کرد. اردوغان، رهبر حزب عدالت و توسعه، تلاش کرد با تمرکز بر ملی‌گرایی و تفکر راست بر نارضایتی عمومی نسبت به مشکلات عمیق اقتصادی غلبه کرده و توجه‌ها را از این موضوع منحرف کند. برخلاف اردوغان، قلیچدار اوغلو که حدود ۴۸ درصد آرا و بیش از ۲۵ میلیون رأی به دست آورده است، انتخابات ترکیه را که به دور دوم کشید، عادلانه نمی‌داند و نتیجه انتخابات را نشان‌دهنده خواست مردم برای تغییر عنوان کرده است. قلیچدار اوغلو انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه را «غیرمنصفانه‌ترین انتخابات سال‌های گذشته» خواند و گفت حزب رئیس‌جمهوری تمام امکانات دولتی را علیه او به کار گرفته است. بسیار نادر است که مجموعه کاخ ریاست‌جمهوری به روی عموم باز شود اما به همین اندازه نتیجه این انتخابات مهم است که اردوغان را برای ربع‌قرن در قدرت نگه داشته و این از مصائب سیستم‌های حکومتی بر مبنای جمهوری در خاورمیانه محسوب می‌شود که برخی از تمامیت‌خواهان با کمک ابزارهای دموکراسی و با استفاده از فقدان نهادهای مدنی مقتدر و سیستم قضائی مستقل، برای دهه‌ها در قدرت باقی می‌مانند. حامیان اردوغان از تمام نقاط آنکارا برای جشن پیروزی به کاخ ریاست‌جمهوری آمدند؛ عده‌ای شعار مذهبی می‌دادند و برخی بر پرچم ترکیه که بر روی چمن پهن کرده بودند، نماز می‌خواندند. گویی بحران اقتصادی ترکیه برای این یک شب فراموش شده بود.

یکی از حامیان اردوغان گفت: «همه‌اش دروغ است. هیچ‌کس گرسنه نیست. ما از سیاست‌های اقتصادی او راضی هستیم. در پنج سال آینده از این هم بهتر عمل خواهد کرد». خود اردوغان اذعان کرده مقابله با تورم مهم‌ترین و اضطراری‌ترین مسئله ترکیه است.

پرسش اینجاست که آیا اردوغان آماده برداشتن گام‌های لازم برای مقابله با تورم است یا نه. در‌حال‌حاضر نرخ تورم ۴۴‌درصدی زندگی همه را تحت تأثیر قرار داده است. قیمت غذا، اجاره خانه و سایر اقلام اساسی افزایش پیدا کرده و عدم موافقت اردوغان با اجرای سیاست‌های اقتصادی مناسب و افزایش نرخ بهره، وضع را بدتر کرده است. لیر ترکیه در برابر دلار به افتی تاریخی دچار شده و بانک مرکزی این کشور برای تأمین تقاضای بالای ارز با دشواری روبه‌رو شده است.

«سلوا دمیرالپ»، پروفسور اقتصاد در دانشگاه کوچ استانبول می‌گوید: «اگر همان‌طو‌که اردوغان اشاره کرده، نرخ بهره پایین نگه داشته شود، تنها راه پیش‌رو کنترل سخت‌گیرانه‌تر بر دارایی‌هاست».

اما حامیان اردوغان با افتخار درباره جایگاه قدرتمند ترکیه در جهان صحبت می‌کنند، اعتنایی به اقتصاد ندارند و از جنگ اردوغان علیه «تروریست‌ها» حمایت می‌کنند.

رئیس‌جمهوری ترکیه مخالفان خود را به حمایت از «تروریست‌ها» متهم کرده و وعده او را برای آزاد‌کردن رهبر حزب حامی کُرد HDP به انتقاد گرفته است. علی‌رغم اینکه در سال ۲۰۱۶ دادگاه اروپایی حقوق بشر حکم به آزادی صلاح‌الدین دمیرتاش داده است، او هنوز در زندان است.

اردوغان در‌عین‌حال وعده داده که به بازسازی مناطق زلزله‌زده ترکیه اولویت خواهد داد و یک‌میلیون آواره سوری را «داوطلبانه» به کشورشان بازخواهد گرداند.

تورم حدود ۴۴‌درصدی ترکیه میزان نارضایتی را افزایش داده است. منتقدان می‌گویند سیاست اردوغان با کاهش نرخ بهره اوضاع را بدتر کرده، در‌حالی‌که باید نرخ بهره را افزایش می‌داد. نتیجه انتخابات نشان داد ترکیه به‌شدت دو‌قطبی شده است. یک‌سو رئیس‌جمهوری فعلی پایگاه اصلی آرایش محافظه‌کاران مذهبی و ملی‌‌گرایان است، در طرف دیگر حامیان نامزد منتقد دولت عمدتا سکولار‌ند؛ اگرچه آنها هم اغلب ناسیونالیست هستند.

اردوغان از سال ۲۰۱۶ و پس از یک کودتای ناموفق، کرسی نخست‌وزیر را از میان برداشته و قدرت‌های او را در دست گرفته است. یکی از رأی‌دهندگان خارج از حوزه رأی‌گیری در آنکار گفت می‌خواهد فرار مغزها در کشور که با تسویه‌حساب‌های بعد از کودتا آغاز شد، متوقف شود. این خطری است که حالا ممکن است از قبل هم بیشتر شود. مخالفان دولت حالا باید برای انتخابات محلی سال ۲۰۲۴ آماده شوند. حزب کمال قلیچدار اوغلو حالا دو شهردار پرطرفدار در آنکار و استانبول دارد؛ یکی از آنها می‌توانست شانس بهتری در انتخابات داشته باشد.

واکنش منفی بازار

با پیروزی اردوغان در انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه و تثبیت جایگاه او، ارزش لیر در برابر دلار آمریکا مجددا سقوط کرد و رکورد تازه‌ای بر جای گذاشت. هم‌زمان با شروع معاملات ارزش هر دلار آمریکا در آستانه ۲۰ لیر ترکیه قرار داشت. این در حالی است که دو روز قبل از آن ارزش هر دلار در مقابل لیر در بالاترین سطح به ۲۰.۰۶ رسید. چرخه پر‌فراز‌و‌نشیب اقتصاد ترکیه و همچنین افزایش روزافزون تورم این کشور در یک‌ دهه اخیر، باعث سقوط ارزش لیر و بحران اقتصادی در این کشور شده است؛ به‌طوری که نرخ برابر این ارز در مقابل دلار آمریکا در یک سال اخیر بیش از شش درصد و در 10 سال گذشته بیش از ۹۰ درصد افت کرده است.

مقامات ترکیه از زمان بحران اقتصادی در سال ۲۰۲۱ به‌طور فزاینده‌ای در بازار ارز‌های خارجی این کشور مداخله کرده‌اند. این موضوع اگرچه باعث کاهش نوسان روزانه ارزش لیر شده اما با کاهش ذخایر طلا و ارز ترکیه، ارزش لیر به‌طور مستمر در‌حال سقوط بوده است. «تیم اش» از شرکت مدیریت سرمایه بلوبی می‌گوید: «شرایط کنونی باثبات نیست. با وجود ذخیره محدود ارزی و نرخ‌های بهره منفی، فشار بازار بر لیر ترکیه بسیار بالا‌ست».

اردوغان با وجود آشفتگی اقتصادی چند سال اخیر، در انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه پیروز شد. مخالفان او دلیل این آشفتگی را سیاست‌های اقتصادی نامتعارف اردوغان می‌دانستند. نمایش پرقدرت او در دور اول انتخابات ریاست‌جمهوری در دو هفته پیش، امیدها به تغییر سیاست اقتصادی در ترکیه را کاهش داد. همین امر سبب فروش اوراق قرضه بین‌المللی ترکیه و افزایش هزینه بیمه برای مواجهه با بدهی‌های احتمالی شد. اردوغان در سخنرانی پیروزی خود در انتخابات، تورم را چالش اصلی کشور دانست اما متذکر شد که به دنبال سیاست‌های بانک مرکزی، نرخ تورم از ۱۹ درصد در دو سال گذشته اکنون به ۸.۵ درصد کاهش یافته است.

با این وجود، تحلیلگران نسبت به پیش‌بینی میزان تغییرات اقتصادی در دولت جدید اردوغان محتاط هستند. ولفانگو پیکولی، رئیس شرکت مشاور تنئو می‌گوید: «بعید است اردوغان به‌سوی یک سیاست اقتصادی متعارف متمایل شود‌ اما او ممکن است با انجام برخی اصلاحات در رویکرد دگراندیشانه اقتصادی خود به دنبال خریدن زمان پیش از انتخابات محلی در سال ۲۰۲۴ باشد». انتظار می‌رود به دلیل تعطیلی بسیاری از بازارها در ایالات متحده و اروپا در روز گذشته، میزان معاملات در بازار ارزی ترکیه هم پایین باشد.