قطر؛ دروازه طالبان برای ورود به جامعه جهانی

طالبان تلاش‌های خود برای پذیرفته‌شدن در جامعه جهانی را شدت بخشید و در ‌این ‌میان رهبران طالبان روی کمک‌های قطر حساب ویژه‌ای باز کرده‌اند؛ کشوری که در سال‌های اخیر هم میزبان مذاکرات طالبان و ایالات متحده بود و رابطه‌ای نزدیک با افراط‌گرایان طالبان دارد. بر اساس گزارشی که رویترز منتشر کرده، نخست‌وزیر قطر در ماه جاری میلادی با هبت‌الله آخوندزاده، عالی‌ترین مقام طالبان، مذاکرات محرمانه‌ای در راستای بهبود روابط تنش‌آلود کابل با جامعه بین‌المللی داشته است که این امر می‌تواند به‌عنوان تمایل تازه حاکمان افغانستان برای گفت‌وگو درباره راه‌های پایان‌دادن به انزوای این کشور تعبیر شود.

این نشست که در تاریخ ۱۲ می‌ در شهر قندهار در جنوب افغانستان بین محمد بن عبدالرحمن آل‌ثانی، نخست‌وزیر قطر و هبت‌الله آخوندزاده برگزار شده، در نوع خود اولین دیدار یک رهبر خارجی با رهبر منزوی طالبان محسوب می‌شود. رویترز به نقل از یک منبع آگاه در گزارشی نوشته است که دولت جو بایدن، رئیس‌جمهوری ایالات متحده نیز در جریان این گفت‌وگوها قرار داشته و در جریان «هماهنگی با همه موضوعات مورد بحث» از‌جمله ادامه گفت‌وگو با طالبان است.

این نشست نمایانگر موفقیت دیپلماتیک قطر است؛ چرا‌که ضمن انتقاد از محدودیت‌های طالبان بر زنان، در عین حال توانسته از روابط دیرینه با این جنبش بنیادگرا برای فشار در جهت ایجاد تعامل عمیق‌تر کابل با جامعه بین‌المللی استفاده کند. این منبع همچنین افزود: «این دیدار بسیار مثبت بوده» و هبت‌الله آخوندزاده «بسیار علاقه‌مند» به ادامه گفت‌وگو با جامعه جهانی بود.

در این دیدار شیخ محمد بن عبدالرحمن آل‌ثانی (که در مقام وزیر خارجه قطر هم دیدارهایی را با مقامات طالبان داشته است) با هبت‌الله آخوندزاده در مورد نیاز به رفع ممنوعیت‌های تحصیل و اشتغال زنان، ازجمله ممنوعیت کار زنان در آژانس‌های سازمان ملل و دیگر گروه‌های بشردوستانه صحبت کرده است. نخست‌وزیر قطر و رهبر طالبان درباره تلاش‌ها برای رفع بحران انسانی در افغانستان نیز گفت‌وگو کردند. شیخ محمد بن عبدالرحمن آل‌ثانی که هم‌زمان سمت ریاست وزارت امور خارجه قطر را نیز بر عهده دارد، در همان روز با ملاحسن آخوند، نخست‌وزیر طالبان نیز به طور علنی در قندهار دیدار داشته است. در این دیدار، رئیس سرویس اطلاعاتی قطر هم حضور داشته است. با این حال، هیچ‌یک از طرفین دیدار با هبت‌الله آخوندزاده را رسانه‌ای نکرده بودند.

هبت‌الله آخوند‌زاده تقریبا هیچ‌وقت از قندهار خارج نمی‌شود و از سال ۲۰۱۶ تاکنون رهبر مذهبی، سیاسی و نظامی طالبان بوده و این جنبش را به سوی پیروزی بر دولت کابل هدایت کرد. قطر در سال ۲۰۱۳ به شبه‌نظامیان افراط‌گرای طالبان اجازه داده بود تا در شهر دوحه یک دفتر سیاسی باز کنند و مذاکرات آنها با واشنگتن را تسهیل کرد. مذاکراتی که در نهایت منجر به توافق سال ۲۰۲۰ برای خروج نیروهای بین‌المللی تحت رهبری ایالات متحده شد. در‌حالی‌که قطر هیچ‌گونه روابط دیپلماتیک رسمی با افغانستان ندارد، اما سفارت این کشور در کابل باز است و منافع ایالات متحده را در آنجا نمایندگی می‌کند. قطر جامعه جهانی را تحت فشار قرار داده است تا برای برداشتن گام‌های عملی به منظور به رسمیت شناختن طالبان نقشه راه ترسیم کنند. به باور قطر، به رسمیت نشناختن طالبان و انزوای این کشور می‌تواند به امنیت جهان آسیب وارد کند.

دیدار ملا هبت‌الله، رهبر گروه طالبان، با نخست‌وزیر قطر، نخستین دیدار او با یک مقام خارجی محسوب می‌شود. پیش ‌از ‌این مقام‌های عالی‌رتبه سازمان ملل متحد نیز به قندهار سفر کرده بودند، اما تنها توانستند با نزدیکان ملا‌ هبت‌الله دیدار کنند. منبعی که خبر دیدار رهبر طالبان با نخست‌وزیر قطر را فاش کرد، این دیدار را بسیار مثبت ارزیابی کرد و گفت که هبت‌الله به ادامه گفت‌وگو با جامعه جهانی «بسیار علاقه‌مند» است. گفته می‌شود نخست‌وزیر قطر در دیدار با هبت‌الله، موضوع رفع ممنوعیت‌های تحصیل و اشتغال زنان از‌جمله ممنوعیت کار آنها برای آژانس‌های سازمان ملل و دیگر گروه‌های بشردوستانه را هم مطرح کرده است. رژیم طالبان از ماه ژانویه وعده داده است که دستورالعمل‌های مکتوب این گروه به سازمان‌های امدادی اجازه می‌دهد با حضور کارمندان زن در افغانستان فعالیت کنند.

شیخ محمد در دیدار با هبت‌الله همچنین تداوم تلاش‌های عملی طالبان در زمینه مبارزه با تروریسم را مطرح کرده که اشاره‌ای آشکار به لزوم نبرد با داعش در افغانستان است. دو طرف همچنین درباره به تداوم کمک‌های بشردوستانه به مردم افغانستان و نیاز افغان‌ها به این کمک‌ها نیز صحبت کرده‌اند. سازمان ملل متحد می‌گوید حدود سه‌چهارم از جمعیت نزدیک به ۴۰ میلیون‌نفری افغان‌ها گرسنه‌اند و به کمک‌های بین‌المللی نیاز دارند.

به نوشته ایندیپندنت، به نظر می‌رسد هبت‌الله در تلاش است از انزوای خود در قندهار خارج شود و در تعاملات سیاسی افغانستان نقش بیشتری بازی کند. پیش ‌از ‌این، گزارش‌های متعددی در مورد اختلاف‌های گسترده رهبر طالبان با تعدادی از مقام‌های قدرتمند این گروه ازجمله سراج‌الدین حقانی و ملا محمد یعقوب منتشر شده بود. گفته می‌شود رهبر طالبان که در پی تحکیم قدرت خود در تمام لایه‌های گروه طالبان است، در عرصه بین‌المللی نیز خواهان حضور بیشتر است. با این حال، جامعه جهانی ملا هبت‌الله را چهره‌ای می‌شناسند که نمی‌خواهد در مقابل خواسته‌های جهان کوتاه بیاید.

قندهار زادگاه ملا عمر و ملا هبت‌الله است و در حاکمیت دور نخست رژیم طالبان نیز پایتخت اصلی طالبان بود. ملا عمر هم در قندهار می‌‎زیست و هنگام فروپاشی رژیم طالبان، از همان‌جا به پاکستان گریخت. پس از فروپاشی دولت جمهوری در افغانستان و بازگشت طالبان به قدرت، ملا هبت‌الله آخوندزاده که در سال ۲۰۱۶ به رهبری طالبان رسید، به قندهار رفت و تاکنون فقط یک‌ بار در آوریل ۲۰۲۲ به کابل سفر کرده است. اکنون با وجود آنکه رژیم طالبان کابینه رسمی دارد، اما تصمیم‌های بزرگ را ملا هبت‌الله می‌گیرد و تصمیم‌هایش را با صدور فرمانی ابلاغ می‌کند.

در نبود قانون اساسی و ساختار اداری مشروع و مورد اعتماد، همه‌ چیز در فرمان‌های شفاهی و اداری هبت‌الله آخوندزاده که از قندهار صادر می‌شود، خلاصه شده است و در بسیاری موارد، این فرمان‌ها در حد یک توییت از طرف دفتر ملا هبت‌الله یا پیام شفاهی به سران و ادارات این گروه بوده است. منع آموزش و کار زنان نیز یکی از این فرمان‌هایی بوده که واکنش‌های گسترده جهانی را در پی داشته است. با وجود تلاش‌های شماری از کشورها و نهادهای مهم مدافع حقوق‌ بشر در سطح بین‌المللی، طالبان به‌ویژه رهبر این گروه از این تصمیم خود نه‌تنها عقب‌نشینی نکرده است، بلکه هر روز قوانین سخت‌گیرانه‌تری را علیه زنان افغان وضع می‌کند. به‌تازگی این گروه کار زنان در دفاتر سازمان ملل در افغانستان را نیز منع کرده است؛ امری که در ابتدا واکنش تند سازمان ملل را به همراه داشت. این سازمان اعلام کرد در واکنش به این تصمیم طالبان به گزینه خروج از افغانستان فکر می‌کند، اما بعد اعلام کرد که با وجود این محدودیت، به‌ خاطر مردم نیازمند، به کارش در افغانستان ادامه می‌دهد.

*توجیه چین برای سرمایه‌گذاری در افغانستان

علاوه بر قطر، رژیم چین هم رابطه‌ای نزدیک با طالبان دارد و قصد دارد با سرمایه‌گذاری در افغانستان جای پای خود را در این کشور مستحکم کند. بعد از دیدار نخست‌وزیر قطر با رهبران ارشد طالبان، «یوئه شیائویونگ» فرستاده چین در امور افغانستان در سفر دوروزه به دوحه، همراه با آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، این مسئله را مطرح کرد که دولت پکن قصد سرمایه‌گذاری در افغانستان را دارد، اما ادعا کرد که به این زودی‌ها به دنبال به رسمیت شناختن طالبان افغانستان نیست. این دیپلمات چینی همچنین گفت: «برای چین اگرچه مسئله به رسمیت شناخته‌شدن طالبان نمی‌تواند به این زودی‌ها اتفاق بیفتد، اما به این معنا نیست که ما نباید همکاری فعالی با دولت موقت در افغانستان داشته باشیم؛ چون بر این باوریم که این مسئله به کمک‌های بشردوستانه مربوط می‌شود. افغانستان ۲۰ سال است که تحت اشغال خارجی بوده و ما معتقدیم این یک فرصت برای افغانستان است که برای نخستین بار آینده خود را به دست بگیرد. ما باید احترام خود را به حق حاکمیت، استقلال و یکپارچگی قلمرو افغانستان نشان دهیم».

این دیپلمات چینی همچنین تأکید کرد مقام‌های کابل باید خود را از گروه‌های تروریستی دور کنند و نگذارند که خاک افغانستان برای حملات علیه دیگر کشورها مورد استفاده قرار گیرد. او همچنین گفت بر این باور است هر کشوری باید خود درباره به رسمیت شناختن طالبان افغانستان تصمیم بگیرد و این مسئله‌ای جمعی نیست. اولویت پکن در‌حال‌حاضر مسئله به رسمیت شناختن طالبان در افغانستان نیست، بلکه کمک به مردم این کشور است. نماینده دولت پکن در نشست دوحه همچنین گفت: آمریکا و ناتو که برای چندین سال افغانستان را تحت اشغال خود داشتند، باید مسئولیت این مسئله را بپذیرند و برای بازسازی این کشور سرمایه‌گذاری کنند. بسیاری از کشورهای عضو اکنون این پرسش را مطرح کرده‌اند. بسیاری این مسئله را مطرح کرده‌اند که این روند باید هر‌چه زودتر حل‌وفصل شود. تحریم‌های یک‌جانبه و انسداد دارایی‌های افغانستان باید برداشته شود.

در پی تصرف کابل از سوی طالبان در ۲۰۲۱، واشنگتن هفت میلیارد دلار از دارایی‌های افغانستان را در بانک‌های آمریکا مسدود کرده است. گوترش نیز گفت مسئله به رسمیت شناخته‌شدن طالبان در افغانستان در دستور کار نیست و الان زمان مناسبی برای دیدار با نمایندگان این گروه نیست.