سورپرایز اردوغان، خشم زلنسکی

رهبران ناتو هیچ وعده ملموسی برای عضویت اوکراین در این ائتلاف نظامی ندادند. این موضوع با توجه به اظهارات روزهای اخیر مقام‌های غربی قابل پیش‌بینی بود، ولی در هر حال خشم ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین را برانگیخت. روز گذشته و هم‌زمان با برگزاری نشست رهبران ناتو در لیتوانی، ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو، گفت‌ اوکراین پیام مثبتی در مسیر عضویت در این ائتلاف نظامی دریافت خواهد کرد؛ بااین‌حال، ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین، در واکنش گفت از آنجایی که در این اظهارات، نه چارچوب زمانی برای شروع روند عضویت کشورش در ناتو مشخص شده و نه مدت زمانی که این روند می‌تواند طول بکشد اعلام شده، این اظهارات «پوچ» است. زلنسکی گفت: «خیلی غریب و پوچ است که نه برای دعوت مستقیم برای پیوستن به ناتو و نه برای آغاز روند عضویت اوکراین هیچ‌گونه چارچوب زمانی خاصی تعیین نشده است». زلنسکی همچنین افزوده است که به باور او، «عدم اطمینان» و «ضعف» ناتو در مورد عضویت احتمالی کشورش در نشست روز سه‌شنبه، «باعث تشویق روسیه به ادامه تجاوز و هراس‌افکنی می‌شود».

دیپلمات‌های ناتو گفته‌اند اختلاف‌ها میان متحدان بر سر تلاش اوکراین برای عضویت در حال کاهش است، اما تا زمانی که جنگ همچنان ادامه دارد، موضوع دعوت از کی‌یف برای پیوستن به این ائتلاف منفی به نظر می‌آید. هرچند اختلاف‌نظرهای موجود بین ۳۱ عضو ناتو به این معناست که هنوز موعد مشخص یا دعوت‌نامه مستقیمی برای پیوستن اوکراین به ناتو وجود نخواهد داشت، اما استولتنبرگ اعلام کرد کی‌یف کمک‌های نظامی و تضمین‌های امنیتی مضاعفی دریافت خواهد کرد و شرایط رسمی برای پیوستن آن به ناتو تسهیل خواهد شد. علاوه بر اینها، چارچوب جدیدی از همکاری بین کی‌یف و این ائتلاف نظامی تحت عنوان شورای ناتو-اوکراین شکل خواهد گرفت.

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه که هم با رهبر روسیه و هم با رهبر اوکراین مناسبات نزدیکی دارد، گفت خاتمه جنگ روسیه و اوکراین، عضویت اوکراین در ناتو را تسهیل خواهد کرد. جو بایدن نیز به سی‌ان‌ان گفته بود که پیش از پیوستن اوکراین به ناتو، جنگ باید پایان یافته باشد. سران کشورهای دیگری در ناتو با بایدن هم‌نظر هستند.

قرار است طرح‌های دفاعی ناتو که سال گذشته در مادرید ارائه شد، در اجلاس دو‌روزه امسال سران در پایتخت لیتوانی تصویب شود. این مصوبات، مرحله‌ای تازه از کوشش ناتو در مبارزه با تروریسم ارزیابی شده است.

در همین حال، کرملین نیز اعلام کرد که اگر اوکراین به ائتلاف ناتو بپیوندد، این امر یک تهدید مستقیم علیه امنیت روسیه است و مسکو، روشن و قاطع به آن واکنش نشان خواهد داد. دمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، در‌این‌باره در یک نشست خبری گفت که کشورش «تمامی آنچه را در نشست ناتو در ویلنیوس گفته شد، به دقت تجزیه و تحلیل می‌کند تا اقداماتی را برای تضمین امنیت روسیه انجام دهد». سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه نیز در اظهاراتی جداگانه گفت که با پیش‌بینی گسترش ناتو، مسکو «گام‌هایی فراخور برخواهد داشت».

با اعلام خبر اینکه رهبران ناتو آماده ارائه «پیام مثبت» به کی‌یف درباره آینده آن کشور در ائتلاف ناتو هستند، کنستانتین گاوریلوف، مذاکره‌کننده ارشد امنیتی روسیه مستقر در وین نیز این امر را به منزله تشدید جنگ دانست و گفت: «اول از همه اروپا با پیامدهای فاجعه‌بار این تشدید درگیری روبه‌رو خواهد شد». با گذشت بیش از ۵۰۰ روز از حمله روسیه به اوکراین، روسیه از مدتی پیش در جبهه‌های جنگ در موضع تدافعی قرار گرفته و می‌کوشد با دریافت تسلیحاتی از کشورهای دوست خود، جنگ را پیش ببرد. ساعاتی پیش از آغاز نشست سران ناتو در ویلنیوس لیتوانی، روسیه با پهپادها به کی‌یف، پایتخت اوکراین، حملات شبانه انجام داد. اوکراین می‌گوید همه این پهپادها را سرنگون کرده است.

افزایش کمک فرانسه و آلمان

امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه، هنگام ورود به نشست سران ۳۱ عضو ناتو در لیتوانی گفت که تصمیم گرفته است کمک‌های نظامی به اوکراین را برای کمک به ضدحمله این کشور علیه روسیه افزایش دهد. او بر این اساس اعلام کرد که کشورش موشک‌های دوربرد «اسکالپ» را که بردی در حدود ۲۵۰ کیلومتر دارند، به کی‌یف تحویل خواهد داد. در همین نشست، آلمان نیز بسته کمک نظامی ۷۰۰ میلیون یورویی (۷۷۰ میلیون دلاری) به کی‌یف را نهایی کرد. وزارت دفاع آلمان اعلام کرد این بسته شامل دو پرتابگر پاتریوت، ۴۰ خودروی جنگی، ۲۵ تانک اِی۵ و پنج تانک «برگه‌پانتزر ۳» خواهد بود. بریتانیا نیز در ماه می‌ بسته‌ای کمکی شامل موشک‌های دوربرد به اوکراین ارسال کرده بود.

تغییر موضع ترکیه

نشست ناتو با تغییر ناگهانی موضع ترکیه در قبال پیوستن سوئد به این ائتلاف نظامی حال‌و‌هوای دیگری به خود گرفت. دبیرکل ناتو اعلام کرد رجب طیب اردوغان موافقت کرده است که روند عضویت سوئد در پیمان آتلانتیک شمالی را در پارلمان ترکیه به جریان بیندازد. ینس استولتنبرگ در ویلینوس، پایتخت لیتوانی، گفت: «خوشحالم اعلام کنم که رئیس‌جمهور اردوغان موافقت کرد روند پیوستن سوئد را حتی‌الامکان در پارلمان ترکیه تسریع بخشد و اطمینان حاصل کند که این عضویت در آن مجلس تصویب خواهد شد».

اظهارات دبیرکل ناتو ساعاتی پس از آن بیان می‌شود که رئیس‌جمهوری ترکیه موضع غیرمنتظره‌ای اتخاذ کرده و گفته بود اتحادیه اروپا باید راه را برای پیوستن ترکیه به این اتحادیه بگشاید تا پارلمان ترکیه درخواست سوئد برای پیوستن به ائتلاف نظامی ناتو را تأیید کند.

فنلاند و سوئد که دهه‌ها پس از تشکیل ناتو تمایلی به عضویت در این ائتلاف نظامی نشان نداده بودند، مدت کوتاهی پس از یورش نظامی روسیه به اوکراین، از بیم گسترش حمله مسکو، خواهان پیوستن به ناتو شدند. پیوستن هر عضو جدید به ناتو نیازمند تأیید همه اعضای دیگر این پیمان نظامی است. ترکیه چندی پیش با درخواست فنلاند برای عضویت در ناتو موافقت کرد، اما از سوئد به دلایلی مانند اسکان مخالفان کُرد و حامیان فتح‌الله گولن عمیقا خشمگین است.

رجب طیب اردوغان در سال‌های گذشته پس از دست رد اتحادیه اروپا به خواست دیرینه ترکیه جهت تصویب عضویت این کشور در اتحادیه اروپا، گفته بود که دیگر از این مطالبه صرف‌نظر کرده است. به گزارش رویترز، سخنگوی کمیسیون اروپا در واکنش به اظهارات اردوغان گفت گسترش ناتو و اتحادیه اروپا «فرایندهایی جداگانه» هستند و نمی‌توان آنها را به هم ربط داد.

ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو نیز در‌خصوص سخنان رئیس‌جمهور ترکیه گفت خود او شخصا از الحاق آنکارا به اتحادیه اروپا حمایت کرده و ترکیه باید توجه کند که سوئد پیش‌شرط‌های لازم برای پیوستن به ناتو را فراهم کرده است. غیر از ترکیه، مجارستان نیز که عضو ناتو است، درباره درخواست سوئد برای عضویت در این ائتلاف ملاحظاتی دارد و آن را مشروط کرده است.

یک روز پس از چراغ سبز آنکارا برای پیوستن سوئد به ناتو، جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا، اعلام کرد که واشنگتن در مشورت با کنگره با انتقال جنگنده‌های اف-۱۶ به ترکیه موافقت کرده است. ترکیه که مانع اصلی در مسیر سوئد برای عضویت در اتحاد ناتو بود، در اکتبر ۲۰۲۱ درخواست خرید ۲۰ میلیارد دلار از جنگنده‌های اف-۱۶ شرکت لاکهید مارتین و نزدیک به 80 کیت به‌روزرسانی برای هواپیماهای جنگی موجود خود را داده بود. سالیوان افزود جو بایدن، رئیس‌جمهوری ایالات متحده، «به وضوح از این انتقال حمایت می‌کند». پیش‌تر گروهی از سناتورهای آمریکایی تأکید کرده بودند در صورتی با فروش این جنگنده‌ها به ترکیه موافقت خواهند کرد که آنکارا عضویت فنلاند و سوئد در ناتو را تأیید کند. با‌این‌حال، هم مقامات ترکیه و هم دولت بایدن احتمال مرتبط‌بودن موافقت آنکارا با پیوستن سوئد به ناتو با فروش این جنگنده‌ها را رد کردند. در این میان، دمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، با انتقاد از موافقت ترکیه با به عضویت درآمدن سوئد در ناتو گفت‌ روسیه تعهدات آنکارا به‌عنوان عضوی از ناتو را درک می‌کند و افزود که علی‌رغم اختلاف‌نظرهای موجود، زمینه‌هایی بین روسیه و ترکیه وجود دارد که مورد علاقه طرفین بوده و برای هر دو کشور مهم است. پسکوف تأکید کرد در حالی که ترکیه اختیار این را دارد که خود را به غرب نزدیک کند، اما همچنان تمایلی از سوی اروپا برای پذیرش ترکیه به‌عنوان یک عضو اتحادیه اروپا وجود ندارد. پسکوف به خبرنگاران گفت: «رک و پوست‌کنده بگویم، هیچ‌کس نمی‌خواهد ترکیه را در اروپا ببیند». او افزود مسکو قصد دارد گفت‌وگو با آنکارا را بیشتر توسعه دهد.