ارزیابان به هگمتانه می‌آیند
پرونده ثبت جهانی هگمتانه و مرکز تاریخی همدان به‌زودی مورد ارزیابی قرار گرفته و در سال آینده در نشست یونسکو گزارش ارزیابان ارائه خواهد شد. مسئولان امیدوارند پرونده با چند ایراد جزئی ارجاع داده شده و سپس مورد تأیید قرار بگیرد. ارزیابان ایکوموس -شورای بین‌المللی ابنیه و محوطه‌ها– تا یک ماه آینده به همدان سفر کرده و به ارزیابی میدانی پرونده پیشنهادی ثبت جهانی هگمتانه و مرکز تاریخی همدان می‌پردازند.
صبا رضایی: پرونده ثبت جهانی هگمتانه و مرکز تاریخی همدان به‌زودی مورد ارزیابی قرار گرفته و در سال آینده در نشست یونسکو گزارش ارزیابان ارائه خواهد شد. مسئولان امیدوارند پرونده با چند ایراد جزئی ارجاع داده شده و سپس مورد تأیید قرار بگیرد. ارزیابان ایکوموس -شورای بین‌المللی ابنیه و محوطه‌ها– تا یک ماه آینده به همدان سفر کرده و به ارزیابی میدانی پرونده پیشنهادی ثبت جهانی هگمتانه و مرکز تاریخی همدان می‌پردازند. بهمن سال گذشته بود که علی دارابی، قائم‌مقام وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، از تحویل پرونده «هگمتانه و مرکز تاریخی همدان» به یونسکو خبر داد. پرونده ثبت جهانی هگمتانه و مرکز تاریخی همدان، گستره‌ای از محوطه باستانی هگمتانه، میدان مرکزی شهر، بازار تاریخی همدان، آرامگاه بوعلی‌سینا و خیابان‌های تاریخی این محدوده را شامل می‌شود. سالانه هر کشور یک سهمیه برای ثبت جهانی دارد که سهمیه ایران برای سال آینده پرونده منظر فرهنگی و تاریخی از هگمتانه تا همدان خواهد بود. هگمتانه قدمتی طولانی و تاریخی داشته و پایتخت مادها بوده است. همدان از‌جمله شهرهای قدیمی و مهم کشور است که همواره جایگاه سیاسی و اجتماعی مهمی در حکومت‌های مختلف داشته است.
پرونده سال آینده بررسی می‌شود
از آنجایی که ارزیابان یونسکو هنوز به بررسی منطقه هگمتانه و مرکز تاریخی همدان نپرداخته‌اند، اما سال گذشته پرونده ماسوله و کاروانسراها مورد ارزیابی قرار گرفته است، پرونده ماسوله و کاروانسراها امسال در نشست یونسکو مطرح شده و پرونده هگمتانه و مرکز تاریخی همدان سال آینده در نشست مطرح خواهد شد.
صاحب محمدیان‌منصور، مدیر پایگاه هگمتانه، به «شرق» می‌گوید: به‌تازگی ارزیابان داخلی و کارشناسان دفتر ثبت آثار تاریخی از پایگاه هگمتانه بازدید کرده تا ایرادها را شناسایی و اقدامات لازم برای رفع آنها را اعلام کنند. آقای پورعلی، مدیرکل دفتر ثبت آثار، حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی، در سه سال گذشته عرصه هگمتانه را مشخص و بسیاری از ایرادها و مشکلات پرونده را رفع کرده است.
او در رابطه با زمان ارسال پرونده هگمتانه و مرکز تاریخی همدان به نشست یونسکو می‌گوید: در‌حال‌حاضر پرونده ماسوله و کاروانسراها در نشست عربستان مطرح می‌شود؛ چراکه سال گذشته ارزیابان یونسکو ماسوله و کاروانسراها را مورد ارزیابی قرار داده‌اند. همدان هنوز ارزیابی نشده است.
محمدیان‌منصور می‌افزاید: ارزیابان امسال برای ارزیابی هگمتانه و مرکز تاریخی همدان به این شهر سفر کرده، منطقه را مورد ارزیابی قرار می‌دهند و سپس در نشست شهریور سال آینده گزارش خود را ارائه می‌دهند.
او در رابطه با نتیجه نشست یونسکو در سال آینده می‌گوید: چهار حالت وجود دارد؛ نخست اینکه پرونده بدون هیچ چالشی پذیرفته می‌شود که در مورد پرونده هگمتانه و مرکز تاریخی همدان بعید به نظر می‌رسد. در میان تمامی پرونده‌هایی که از سوی ایران به یونسکو ارسال شده است، تعداد اندکی بدون هیچ چالشی پذیرفته شده‌اند. معمولا در پرونده‌های حوزه شهری، ایرادها و اشکالاتی پیدا می‌شود.
مدیر پایگاه هگمتانه می‌افزاید: حالت دوم آن است که پرونده اصلاحات جزئی دارد و باید رفع شود و اصطلاحا پرونده ریفر Refer (ارجاع‌داده) می‌شود. در برخی موارد پرونده اصلاحات اساسی نیاز دارد و اصطلاحا دیفر Defer می‌شود یا به تعویق می‌افتد. در حالت چهارم پرونده ریجکت Reject یا همان رد‌شده می‌شود و مورد پذیرش یونسکو قرار نمی‌گیرد.
محمدیان‌منصور امیدوار است پرونده هگمتانه و مرکز تاریخی همدان ریفر داده شده و با چند اصلاح جزئی مورد تأیید قرار بگیرد. او تأکید می‌کند: پرونده بدون ایراد نیست؛ توقع نداریم بدون هیچ مشکلی ثبت جهانی شود.
هر سال یک امتیاز برای ثبت جهانی در یونسکو داریم
سال گذشته نشست یونسکو حذف شده و امسال دو پرونده در نشست پیش‌رو مطرح می‌شود. اما از سال آینده مجددا ایران یک پرونده را سالانه می‌تواند مطرح کند.
مهرداد حمزه، کارشناس میراث فرهنگی، به «شرق» می‌گوید: پرونده هگمتانه بهمن سال گذشته به یونسکو ارسال شد. پیش‌بینی می‌کنیم ارزیابان آخر تابستان به همدان سفر کرده و منطقه را مورد ارزیابی قرار دهند. قطعا پرونده هگمتانه امسال در اجلاس یونسکو مطرح نخواهد شد؛ چراکه دو پرونده مهم داریم که در نوبت قرار دارند.
او تأکید می‌کند: پرونده ماسوله و کاروانسراهای ایرانی سال گذشته قرار بود در اجلاس یونسکو مطرح شود، اما سال گذشته قرار بود اجلاس در روسیه برگزار شود و روسیه درگیر جنگ با اوکراین بود که به همین دلیل اجلاس لغو شد. بنابراین پرونده‌های سال گذشته امسال مطرح می‌شود.
حمزه می‌گوید: هر سال تنها یک امتیاز برای ارائه پرونده‌های ثبت جهانی داریم، اما به دلیل لغو جلسه یونسکو در سال گذشته، امسال دو پرونده از سوی ایران مطرح می‌شود. اگر اتفاق خاصی رخ ندهد، هگمتانه برای سال آینده به یونسکو ارسال خواهد شد. برای ثبت هگمتانه چند مشکل مهم وجود داشت که دو مشکل کامل حل شد. ساختمان حوزه هنری طبقاتی اضافی داشت که تخریب شد و به حالت استاندارد برگشت و اکنون ارتفاع مناسبی دارد.
حذف آسفالت و مسیر تردد خودرو
او می‌افزاید: حذف آسفالت و مسیر تردد خودرو از تپه هگمتانه اقدام مهمی بود که در سه مرحله انجام شد. آسفالت جمع شده و مسیر جدیدی برای دسترسی به بازار و منطقه آهن‌فروشان تعریف شده است.
این فعال میراث فرهنگی می‌گوید: پرونده همدان شامل هگمتانه و مرکز تاریخی شهر است که 80 هکتار می‌شود. آثار متعددی در مرکز تاریخی شهر واقع شده است. یکی از این آثار، بازار سنتی همدان است که باید ساماندهی شود. اقدامات مربوطه از یک ماه گذشته آغاز شده، اما ساماندهی بازار و آثار تاریخی و ابنیه تاریخی در محدوده تاریخی شهر طی چند ماه تمام نمی‌شود. با این‌همه، آغاز اقدامات ضروری به یونسکو نشان می‌دهد که مسئولان برای حفاظت و ساماندهی از بافت تاریخی شهر برنامه‌ریزی کرده‌اند. ساماندهی باید به‌طور کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت برنامه‌ریزی شود و صورت بگیرد.
او می‌افزاید: باید برنامه کاری تدوین شود تا به یونسکو ثابت شود هم مسئولان و هم مردم برای حفاظت هرچه بیشتر از بافت تاریخی هگمتانه و ابنیه تاریخی مرکز شهر فعالیت می‌کنند. اگرچه مردم نیز با فعالان میراث فرهنگی و مسئولان همراه شده‌اند، اما بازاریان و مغازه‌داران می‌ترسند که به کسب‌و‌کارشان صدمه بخورد. در این زمینه باید اطلاع‌رسانی شده و مردم را قانع کنیم.
ماه آینده ارزیاب‌ها به همدان می‌آیند
پرونده هگمتانه سال گذشته به یونسکو ارسال شده و ماه آینده ارزیابان به همدان سفر می‌کنند، اما ممکن است در نوبت اول این پرونده تأیید نشده و به سال‌های بعدی موکول شود. به هر روی جواب ارزیابی پرونده، سال آینده
ارسال می‌شود.
میلاد وندایی، باستان‌شناس، به «شرق» می‌گوید: پرونده هگمتانه از سال گذشته به یونسکو ارسال شد. امسال نیز این پرونده نماینده ایران در یونسکو است. ارزیاب‌های یونسکو تا یک ماه دیگر به همدان سفر می‌کنند تا از نزدیک هگمتانه را بررسی کنند. سال آینده نتیجه بررسی‌ها
مشخص می‌شود.
او می‌افزاید: هگمتانه از قدیمی‌ترین شهرهای جهان است. اینجا پایتخت مادها و پایتخت تابستانی هخامنشیان بود. سه شهر در دنیا وجود دارند که هم قدیمی‌ترین شهرهای دنیا و هم پایگاه بسیاری از حکومت‌ها بوده‌اند؛ آتن، رم و همدان.
همدان؛ پایگاه حکومت‌های بزرگ
آتن، رم و هگمتانه از‌جمله قدیمی‌ترین و مؤثرترین شهرهای جهان هستند که همچنان پویا بوده و زندگی در آنها جریان دارد.
وندایی می‌گوید: این سه شهر از سه هزار سال قبل تاکنون همچنان پویا بوده و مردم در آنها سکونت داشته و به داد‌و‌ستد می‌پردازند. زندگی در این سه شهر همچنان تداوم دارد. همدان از نظر تاریخی جزء برجسته‌ترین شهرهای دنیا به شمار می‌رود. گردشگری همدان تاریخی بوده و گردشگری طبیعی تا پزشکی در آن فعالیت چندانی ندارد.
او می‌افزاید: سازمان میراث فرهنگی، شهرداری و دولت‌های مختلف، از دهه 40 به خریداری و تملک خانه‌های واقع‌‌شده در عرصه و حریم هگمتانه پرداختند. تاکنون بیش از 30 هکتار از عرصه هگمتانه خریداری شده، خانه‌ها تخریب شده و حریم هگمتانه گسترش یافته است. این یک قانون در تمام کشور است که خانه‌های ساخته‌شده در عرصه و حریم آثار باستانی از طرف شهرداری و ادارات میراث فرهنگی تملک شده و پس از تخریب، زمین آن به محوطه اثر باستانی مربوطه افزوده شود؛ چراکه در عرصه و حریم آثار باستانی نباید ساخت‌وسازی انجام شود.
این باستان‌شناس می‌گوید: به‌طور مثال در عرصه و حریم تخت جمشید نیز خانه‌ها خریداری شده و تخریب شده‌اند.
همکاری مسئولان و تأثیرگذاری رسانه‌ها
وندایی معتقد است پرونده ثبت جهانی هگمتانه تا همدان موجب شده مسئولان استانی و کشوری با یکدیگر هماهنگ شده و اقدامات لازم برای ثبت جهانی این پرونده را انجام دهند. به باور او رسانه‌ها و فعالان میراث فرهنگی در این امر بسیار مؤثر بوده‌اند. او می‌افزاید: انتهای هگمتانه میدان هفت تیر توسط استانداری و شهرداری و سازمان میراث فرهنگی تملک شده، مسدود شده و آسفالت آن برداشته شده است. بخشی از خیابان اکباتان و عرصه اکباتان به عرصه هگمتانه افزوده شده است. پرونده تنها متعلق به هگمتانه نبوده و بافت تاریخی همدان را نیز شامل می‌شود. در پرونده هگمتانه، خیابان اکباتان، پیرامون بازار و گنبد علویان و تمام کاروانسراهایی که در این مسیر است تا میدان مرکزی شهر و از میدان مرکزی شهر تا میدان آرامگاه بوعلی‌سینا و دو خیابان در عرصه اصلی ثبت جهانی واقع شده‌اند.
این باستان‌شناس می‌گوید: کاروانسراهای متعددی در این مسیر واقع شده‌اند. 50 اثر ثبت ملی و 12 کاروانسرای ثبت‌شده در آن وجود دارند. کاروانسرایی که 40 سال بودجه‌ای برای مرمت آن وجود نداشت، امسال مرمت شده است و سال‌های آینده نیز قطعا تمامی کاروانسراها احیا و مرمت خواهند شد. میراث فرهنگی در حال حاضر در حال مرمت 15 کاروانسرا‌ست.
او با اشاره به اینکه مردم نسبت به این پرونده و توسعه عرصه و حریم هگمتانه دید منفی داشتند و معترض بودند، بیان می‌کند: معمولا فعالان بازار بیش از همه به این اقدامات معترض بودند، اما با مذاکرات فعالان میراث فرهنگی، فرهنگ‌سازی و تبلیغات شورای شهر، اکنون نگرش مثبتی به ثبت جهانی پرونده دارند. شورای شهر نیز تبلیغات بسیاری در این زمینه داشته است.
کمبود بودجه و زمان برای رفع مشکلات
مشکلات و ایرادهایی در پرونده موجود است، اما کمبود زمان و بودجه مانع از آن است که پیش از سفر ارزیابان، تمامی این مشکلات رفع شود.
وندایی با اشاره به اینکه آسیب‌ها و مشکلاتی در پرونده موجود است اما به مرور زمان رفع می‌شود، بیان کرد: ممکن است در سال نخست پرونده را رد کنند، اما از 24 پرونده ارسالی از سوی ایران، تنها چهار پرونده در نوبت نخست توسط یونسکو تأیید شده است. بنابراین تأیید پرونده پس از دو سال ایرادی ندارد. رفع آسیب‌ها هم بودجه و هم زمان کافی می‌خواهد که در اختیار نداریم. تغییر مدیریتی در میراث فرهنگی و شهرداری اقدامات را
به تعویق انداخت.
او با اشاره به صلح میان ادیان مختلف در هگمتانه، بیان می‌کند: آرامگاه استر و مردخای، کلیسای گریگوری استپان یا کلیسای گریگوری استفان و مسجد جامع در همین منطقه واقع شده است. همدان میزبان تمامی ادیان است.
وندایی می‌گوید: آقای طالبیان، معاون پیشین میراث فرهنگی، در این پرونده بسیار مؤثر بوده و همچنان در حال پیگیری آن است. در‌حال‌حاضر اداره میراث فرهنگی همدان 22 پرونده مرمتی در محوطه هگمتانه دارد. اکنون شرایط نسبت به گذشته بسیار تغییر کرده و مردم نیز همکاری می‌کنند. آقای محمدیان‌منصور، رئیس پایگاه هگمتانه نیز در پیشبرد این پرونده بسیار مؤثر بوده است.
کهن‌ترین تپه ایرانی
هگمتانه از کهن‌ترین تپه‌های کشور بوده که پایگاه تمدنی ایران نیز به شمار می‌رود. همدان نیز زادگاه برترین مشاهیر ادبی، فلسفی و علمی کشور به شمار می‌رود. ثبت جهانی آثار در یونسکو می‌تواند منجر به جذب توریست‌های ورودی و رونق گردشگری شود.
