خفقان در داخل مماشات در خارج

سلطه طالبان بر افغانستان در‌ حالی دو‌ساله شده که در این مدت وضعیت رسانه‌ها در این کشور وخیم‌تر از گذشته شده و تقریبا اثری از «رسانه آزاد» در این کشور باقی نمانده است. کمیته حفاظت از خبرنگاران که مقر آن در شهر کوالالامپور مالزی است، با هشدار نسبت به وضعیت افغانستان با انتشار اطلاعیه‌ای اعلام کرد‌ وضعیت رسانه‌ها در افغانستان در دو سال گذشته وخیم‌تر شده و این به توقف فعالیت تعدادی از رسانه‌ها منجر شده است. هماهنگ‌کننده بخش آسیایی کمیته حفاظت از خبرنگاران‌ می‌گوید: دو سال پس از تسلط طالبان بر افغانستان، از رسانه‌های آزاد و پرجنب‌وجوش این کشور فقط شبحی باقی مانده است و طالبان با افزایش سرکوب رسانه‌ها، افغانستان را به یک کشور منزوی تبدیل کرده‌اند. این کمیته تأکید کرد: «در زمانی که افغانستان با یکی از بدترین شرایط اضطراری بشردوستانه دست‌وپنجه نرم می‌کند، دسترسی به اطلاعات موثق و قابل‌اعتماد می‌تواند به نجات جان انسان‌های گرفتار در این بحران کمک کند‌ اما سرکوب رسانه‌ها در حکومت طالبان برعکس عمل کرده و نگذاشته است رنج واقعی مردم انعکاس داده شود».

سازمان گزارشگران بدون مرز هم اعلام کرد ‌دوسوم از حدود ۱۲ هزار خبرنگار زن و مرد در حکومت طالبان حرفه خود را رها کرده‌اند. این سازمان نوشت که بیش از ۸۰ درصد از زنان خبرنگار در پی سرنگون‌شدن جمهوری افغانستان در آگوست ۲۰۲۱ کارشان متوقف شده است. سازمان گزارشگران بدون مرز از ممنوع‌بودن فعالیت رادیو و تلویزیون «همیشه‌ بهار»، رادیو «نن»‌ و فرستنده «رادیو جوانان» نام برده است که تازه‌ترین نمونه‌های اعمال محدودیت بر رسانه‌ها از سوی حکومت طالبان‌اند. این سازمان گفته است که طالبان این رسانه‌ها را بر پایه قوانین شرع تعطیل کرده‌اند. به نوشته ایندیپندنت، در گزارش سازمان گزارشگران بدون مرز آمده است که بیش از نیمی از ۵۴۷ رسانه افغانستان در حکومت طالبان از فعالیت بازمانده‌اند و از ۱۵۰ شبکه تلویزیونی اکنون کمتر از ۷۰ شبکه فعالیت دارند. شمار ایستگاه‌های رادیویی نیز از ۳۰۷ به ۱۷۰ و شمار خبرگزاری‌ها از ۳۱ به ۱۸ کاهش یافته است.

«ظریف کریمی» مدیر سازمان حمایت از رسانه‌های آزاد افغانستان، هشدار داده است که اگر اوضاع به همین روال پیش برود، بسیاری از رسانه‌ها مجبور خواهند شد فعالیتشان را متوقف کنند. یکی از خبرنگاران زن شاغل در یکی از شبکه‌های تلویزیونی- که ترجیح می‌دهد نامش فاش نشود- از محدودیت شدید بر فعالیت خبرنگاران به‌ویژه زنان ابراز نگرانی می‌کند. او در توصیف این وضع گفت: «هر‌روز بدتر می‌شود. بارها از حق پوشش رخدادها، صرفا به این دلیل که زن هستم، محروم شده‌ام». او با اشاره به اینکه هر ‌وقت جلوی دوربین ظاهر می‌شود، باید ماسک بزند، گفت: «به‌عنوان زن روزنامه‌نگار درمورد هر کاری که می‌کنم باید دو بار فکر کنم. روزنامه‌نگاران زن نمی‌توانند در برنامه گفت‌وگو با مردان شرکت کنند یا از آنها سؤال کنند. به‌همین‌دلیل بسیاری از زنان روزنامه‌نگار مجبور به ترک شغل خود شده‌اند. خیلی‌ها ترجیح دادند به‌جای اینکه در پشت میز خود محبوس شوند، اتاق خبر را ترک کنند و در خانه بمانند».

یکی از دیگر از خبرنگاران که خواست نامش فاش نشود، گفت‌ خبرنگاران هر‌ روز با آزار و اذیت و دستگیری در افغانستان مواجه‌اند. او گفت: «همه روزنامه‌نگاران وحشت‌زده و مأیوس‌اند؛ بنابراین‌ همه آنها در کار خود سانسور اعمال می‌کنند و این به‌خاطر دستگیری‌ها و آزار و اذیت‌هایی است که در معرض آن قرار دارند. کسانی که منصفانه و دقیق گزارش می‌دادند، به زندان افتادند و مجبور به ترک شغل یا کشور شدند». در دوره حکومت طالبان در افغانستان، سانسور و اختناق شدیدی بر رسانه‌ها و خبرنگاران افغانستان تحمیل شده است. به ‌دستور طالبان، خبرنگاران از پوشش بسیاری از رخدادها منع شده‌اند و به بسیاری از اطلاعات لازم برای تهیه گزارش موثق دسترسی ندارند. شمار زیادی از اهالی رسانه، از ترس طالبان، افغانستان را ترک کرده‌اند و شماری دیگر هم در جست‌وجوی راه‌های خروج از آن کشورند.

اعتراض علیه طالبان

در آستانه دوسالگی بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان، شماری از شهروندان این کشور که در کشورهای دیگر از‌ جمله آلمان و کانادا زندگی می‌کنند، در اعتراض به سکوت جامعه بین‌الملل در برابر عملکرد طالبان به خیابان‌ها آمدند و تعامل با طالبان را محکوم کردند. معترضان از جامعه بین‌الملل خواستند به حکومت طالبان پایان دهند و تأکید کردند که ادامه حکومت این گروه تهدیدی برای مردم افغانستان، کشورهای منطقه و جهان است. افغان‌های ساکن برلین در آلمان در آستانه دوسالگی حاکمیت طالبان بر افغانستان، تجمع اعتراضی برگزار کردند و علیه طالبان شعار دادند و تعامل با این گروه را نقض حقوق بشر دانستند. آنها از جامعه بین‌المللی خواستند به‌جای تعامل با طالبان، به سرنگونی این گروه کمک کند. معترضان با سر‌دادن شعارهای «تحصیل، کار و آزادی» و «حقوق زن، حقوق بشر است» از کشورهای جهان خواستند وجود آپارتاید جنسیتی در افغانستان را به رسمیت بشناسند.

افغان‌های معترض در برلین از تعامل جهان با طالبان انتقاد کردند و آن را «همسویی با تروریسم و رسمیت‌‌دادن به تروریست‌ها» توصیف کردند. آنها «تعاملات پنهانی و مذاکرات پشت درهای بسته» برخی کشورها با طالبان را شرم‌آور خواندند و خواهان پایان این تعاملات شدند. معترضان همچنین با اشاره به جنایات جنگی، تبعیض جنسیتی، کوچ‌ اجباری، نسل‌کشی، حمله به مراسم‌ مذهبی شیعیان، از سازمان ملل و نهادهای حقوق بشری خواستند برای معرفی طالبان به دادگاه کیفری بین‌المللی لاهه همکاری کنند. این شهروندان افغانستان در بیانیه پایانی تجمع ‌اعتراضی خود تأکید کرد میلیون‌ها دلاری که به بهانه کمک‌های بشردوستانه برای طالبان فرستاده می‌شود، باید فورا قطع شوند. شماری از زنان و دختران افغان هم مقابل ساختمان پارلمان کانادا در اتاوا در مخالفت با طالبان گردهمایی اعتراضی برگزار کردند. این معترضان ظلم طالبان بر زنان افغان را محکوم کردند و خواهان مقابله جامعه جهانی با آپارتاید جنسیتی در افغانستان شدند. ۱۵ آگوست دومین سالگرد بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان است. طالبان در این دو سال قوانین سختگیرانه‌ای برای شهروندان افغانستان از جمله زنان وضع کردند و این بخش از جامعه افغانستان را از تحصیل در مدرسه و دانشگاه و همچنین کار در ادارات دولتی و خارجی منع کردند. طالبان زنان را کلا از محیط اجتماع حذف کرده‌اند و حتی رفتن به پارک و ورزش‌کردن هم برای آنها ممنوع شده است.

گزارش شورای امنیت

شورای امنیت سازمان ملل متحد در گزارش تازه‌اش، با ابراز نگرانی از افزایش فعالیت‌های شاخه خراسان گروه دولت اسلامی (داعش) در افغانستان، اعلام کرد‌ توان عملیاتی داعش در این کشور افزایش یافته که این تهدیدی برای کشورهای جهان است. در هفدهمین گزارش سرمنشی سازمان ملل متحد درباره تهدید داعش برای صلح و امنیت جهانی که به شورای امنیت ارائه شد، آمده است که شاخه خراسان داعش با افزایش ظرفیت‌های عملیاتی‌اش در افغانستان، شمار جنگجویانش را به چهار تا شش هزار نفر رسانده است.

طالبان تاکنون به گزارش تازه شورای امنیت سازمان ملل واکنشی نشان نداده‌‌اند‌ اما پیش از این بارها ادعا کرده‌اند که داعش را در افغانستان سرکوب کرده‌اند. با‌این‌حال در گزارش تازه سازمان ملل متحد از دسترسی داعش به سلاح‌های ناتو و ورود این سلاح‌ها به کشورهای منطقه ابراز نگرانی شده است. بر اساس این گزارش، اطلاعات رسیده به آنها نشان می‌دهد که تسلیحات و تجهیزات نظامی که ناتو به نیروهای ارتش پیشین افغانستان داده بود، از طریق طالبان پاکستانی به دست داعش و جنبش اسلامی ترکستان شرقی رسیده است. شورای امنیت سازمان ملل در این گزارش تصریح کرد که داعش در افغانستان در حملاتش به طالبان حرفه‌ای‌تر از گذشته عمل می‌کند و بیشتر بر از‌بین‌بردن مقام‌های بلندپایه طالبان متمرکز است. در این گزارش آمده است: «حملات موفق به چهره‌های مهم طالبان در بلخ، بدخشان و بغلان روحیه اعضای داعش را تقویت کرده و به جذب جنگجویان بیشتر به این گروه کمک کرده است».

بنا بر این گزارش، جنبش ترکستان شرقی هم با شاخه خراسان گروه داعش رابطه برقرار کرده است و دو گروه پوستر‌های تبلیغاتی‌ مشترک منتشر کرده‌اند و حتی برخی اعضای این جنبش در عملیات‌ شاخه خراسان داعش هم دست داشته‌اند. گزارش شورای امنیت سازمان ملل متحد همچنین تأکید کرد که برخی اعضای القاعده در شبه‌قاره هند نیز به همکاری با داعش تمایل دارند. بر اساس یافته‌های گزارش شورای امنیت سازمان ملل، تاکتیک جنگی داعش در‌حال‌حاضر بیشتر حملات انتحاری است‌ اما یادآوری شده که این گروه اینک در ساختارهایش کمیته‌ای از «متخصصان» ایجاد کرده است تا برای حملاتش روش‌های جدیدی پیدا کنند. این نگرانی شورای امنیت سازمان ملل درباره فعالیت‌های داعش در افغانستان در‌ حالی مطرح می‌شود که مقام‌های طالبان بارها حضور گروه داعش در افغانستان را رد کرده‌اند. امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه طالبان، در ماه مارس پس از انتشار صحبت‌های یک ژنرال آمریکایی درباره خطرات احتمالی داعش در شش ماه آینده برای آمریکا، ادعا کرد که داعش در افغانستان وجود ندارد. متقی تأکید کرد که گروه داعش بیش‌ازپیش در افغانستان سرکوب شده است و اکثر «تروریست‌»های کشته‌شده در درگیری‌های اخیر با نیروهای طالبان «خارجی‌ها» بودند.

قتل مخالفان و منتقدان

یافته‌های گزارش یک سازمان حقوق‌بشری به نام «رواداری» درباره وضعیت حقوق‌بشری افغانستان نشان می‌دهد که در شش ماه نخست سال ۲۰۲۳، حدود ۳۵۵ نفر در افغانستان کشته شده‌اند که مسئول نزدیک به ۸۰ درصد این قتل‌ها طالبان بوده‌اند. بر‌اساس یافته‌های این گزارش، از اول ماه ژانویه تا ۳۰ ژوئن ۲۰۲۳ دست‌کم ۳۵۵ نفر در افغانستان در رویدادهای مختلف جان باخته و ۱۶۱ نفر زخمی شده‌اند. این گزارش نشان می‌دهد این قربانیان عمدتا مخالفان و منتقدان طالبان بوده‌اند که از این میان، طالبان ۲۸۳ نفر را هدفمندانه کشته و ۵۹ نفر را زخمی کرده‌اند (در مجموع ۲۹۹ مرد، ۳۳ زن و ۱۰ کودک).

براساس گزارش نهاد رواداری، قتل‌های هدفمند و فراکیفری، شکنجه و بدرفتاری با زندانیان، انتقام‌جویی‌های مرگ‌بار از کارمندان حکومت پیشین، بازداشت خودسرانه و غیرقانونی افراد، سرکوب خشونت‌آمیز فعالیت‌های اعتراضی و ایجاد فضای رعب و ترس از‌ جمله موارد نقض حقوق بشر در حکومت طالبان است که وضعیت حقوق بشر در افغانستان را بحرانی‌تر کرده است.

یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد از میان افرادی که در شش ماه نخست سال ۲۰۲۳ به صورت هدفمند و فرا‌کیفری کشته شده‌اند، ۵۴ نفر کارمند (نظامی و غیرنظامی) حکومت پیشین و ۹ نفر غیرنظامیان دستگیرشده به اتهام همکاری با جبهه‌های مسلح ضدطالبان بوده‌اند. در این شش ماه، ۲۲۰ نفر در رویدادهای مرموز به قتل رسیده و ۵۸ نفر زخمی شده‌اند. همچنین بیش از ۱۰ شهروند افغانستان «به‌اجبار» ناپدید شده‌اند و تاکنون از سرنوشت آنها اطلاعی در دست نیست. یافته‌های گزارش این نهاد حقوق‌بشری نشان می‌دهد که طالبان تنها در شش ماه نخست سال ۲۰۲۳، دست‌کم ۲۲۲ نفر از‌ جمله ۲۳ زن را در ۱۶ استان افغانستان خودسرانه و غیرقانونی بازداشت کرده‌اند که این افراد اغلب کارمندان غیرنظامی یا نظامی حکومت پیشین افغانستان، افراد منسوب به نیروهای «خیزش مردمی» در حکومت قبل، فعالان حقوق بشر، خبرنگاران، بزرگان قومی و مخالفان طالبان بوده‌اند. یافته‌های رواداری نشان می‌دهد که شماری از افراد بازداشت‌شده در پی شکنجه‌های شدید در زندان‌ها کشته شده‌اند. بر‌اساس گزارش این نهاد، در شش ماه نخست سال ۲۰۲۳ دست‌کم ۱۰ مورد شکنجه در زندان‌های طالبان به مرگ زندانیان منجر شده است. در گزارش تصریح شده که طالبان برای اعتراف‌گرفتن از متهمان از شکنجه‌های غیرانسانی که با کرامت انسانی و حقوق‌بشری در تضاد است، استفاده کرده‌اند.