خواب عمیق یک جاده

فاطمه زارع: محور یزد-طبس حدود 350 کیلومتر طول دارد که از این مقدار 240 کیلومتر آن متعلق به استان یزد است و 110 کیلومتر باقی‌مانده در حوزه استحفاظی استان خراسان جنوبی قرار دارد.

این جاده که محور اصلی تردد معدنی استان یزد و همچنین طریق‌الرضا این استان و استان‌های جنوبی و هم‌جوار بوده، از سال 1386 در یک مصوبه در دولت احمدی‌نژاد درگیر عملیات دوبانده‌شدن شده است. از آن سال تا امروز تحت لوای این مصوبه و به وجود آمدن پرونده‌ای پیچیده در این باب، فقط 24 کیلومتر از آن اجرائی شده و در حال بهره‌برداری است.

نکته شایان توجه دیگر اینکه طبق برآورد اورژانس استان یزد، محور یزد-طبس ماهانه 1.8 مرگ‌و‌میر دارد. این یعنی این محور یکی از مرگ‌خیز‌ترین جاده‌های ایران است.

مهران فاطمی، استاندار یزد در دولت سیزدهم، در مراسم آغاز عملیات اجرائی پروژه احداث بخشی از باند دوم محور یزد-طبس در سال 1400 تأکید کرد که دولت نمی‌تواند این پروژه را به‌تنهایی تمام کند. او تصریح کرد: طبق برآوردی که شده است، این مسیر به سه هزار میلیارد تومان پول نیاز دارد تا به سرانجام برسد. این رقم برای دولت ارز سنگینی است و اگر فقط بر دوش او باشد، ده‌ها سال وضع به همین منوال خواهد ماند و هر روز شاهد از دست رفتن جان مردم خواهیم بود.

با توجه به اینکه بخش اعظم محور یزد-طبس 

(240 کیلومتر از 350 کیلومتر) در بهشت معادن، استان یزد، قرار دارد و مسیر اصلی تردد ماشین‌های معادن است، انتظار می‌رود به پاس مسئولیت اجتماعی معادن دست به کار شده و به تمام‌شدن این پروژه کمک کنند.

فاطمی نیز معدن چادرملو و معدن سنگ‌آهن رباط پشت‌بادام را اصلی‌ترین معادن این محور خواند و از آنها خواست به ترتیب 80 و 40 کیلومتر از این محور را بسازند؛ وگرنه جواز فعالیت آنها باطل شده و از تردد ماشین‌هایشان جلوگیری خواهد شد.

از آن روز دو سال می‌گذرد و همچنان نسبت مرگ‌ومیر جاده‌ای در این جاده 1.8 است. به گفته محمدجواد ابوالحسنی، معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری یزد، معدن چادرملو پس از دو سال 20 کیلومتر از این مسیر و ساختن یک پل در سه‌راهی چادرملو را قبول کرده و قول ساختن آن را داده است. در این ‌صورت از 80‌کیلومتری که استاندار یزد به این معدن محول کرده بود، فقط 20 کیلومتر آن، آن‌هم در صورت تعهد به حرف‌شان، دوبانده خواهد شد؛ یعنی همچنان 196 کیلومتر از جاده هپ شده است. معدن سنگ‌آهن رباط پشت‌بادام نیز پاسخ‌گویی و واکنش خاصی به این ماجرا نداشته و همچنان به کار خود مشغول است.

استاندار خراسان جنوبی نیز گفته است با آغاز هفته دولت این پروژه را یکی از پروژه‌های در دستور کار قرار داده و عملیات آن را با اختصاص اعتبار 350 میلیارد ‌تومانی اجرائی خواهد کرد. در برآورد مالی ساخت این پروژه 350 میلیارد تومان هزینه ساخت 30 کیلومتر از این محور بدون احتساب هزینه تابلوهای راهنمایی و رانندگی است. حتی در قول و قرارهای کلامی نیز 70 کیلومتر از این جاده هپ می‌شود.

سراب

اما در بازدید میدانی از جاده ماجرا کمی پیچیده‌تر از این بود. دعوای بخش خصوصی و دولتی به همین مقدار ختم نشده بود و پیمانکارهای دولتی ازجمله «سیمین سپاهان» در وضعیت نیمه‌تعطیل قرار داشتند. ناظر این پروژه هرچند سعی کرد از جواب‌دادن طفره برود، اما اذعان کرد که اعتبار پروژه از سمت دولت تأمین نشده، کار پیش نرفته و به تبع آن کارگران شش ماه حقوق نگرفته‌اند اما اخراج هم نشده‌اند؛ یعنی یک بلاتکلیفی محض.

بعد از این به سراغ بخشدار خرانق رفتیم تا درباره سیمین سپاهان و دوبانده‌کردن محور جاده یزد-‌طبس صحبت کنیم که این مسئول نیز با وجود اینکه هماهنگ شده بود، در دفتر خود حضور نداشت و حاضر به مصاحبه نشد.

تردد از 16کیلومتری جاده به بعد کمی هیجانی می‌شد. ماشین ون کوچک خبرنگاران تقریبا بین ماشین‌های بزرگ به چشم نمی‌آمد. حتی برای اینکه بتوانیم سبقت بگیریم، باید پشت به پشت یکی از ماشین سنگین‌ها برویم و با کمک او که چند ثانیه جاده را قرق می‌کرد، بتوانیم سهمی در جاده پیدا کنیم.

نکته درخور توجه این بود که در چنین جاده خطرناکی که هر لحظه امکان لطمه جانی وجود داشت، خبری از ایستگاه‌های آتش‌نشانی و اورژانس نبود. به گفته محلیان نزدیک‌ترین ایستگاه به این جاده ایستگاه ساغند با فاصله 60‌کیلومتری از جاده است. دو ایستگاه بعدی، ایستگاه‌های اردکان و اشکذر با فاصله‌ای بیشتر هستند. خرانق به‌عنوان شهر نزدیک به این جاده یک ماشین آتش‌نشانی بدون نیروی متخصص و ساختمان مخصوص دارد که عملا بلااستفاده مانده و رباط پشت‌بادام نیز از کل آتش‌نشانی فقط یک ماشین دارد.

البته در 85‌کیلومتری جاده یک ساختمان در حال ساخت بود که در واقع فقط کلنگ اولیه آن خورده بود. به گفته محلیان این ساختمان قرار است ساختمان اورژانس این جاده باشد که فرماندار استان یزد و دشتی، نماینده مردم اردکان در دوره یازدهم مجلس شورای اسلامی، بانیان ساخت آن هستند.

تدبیری برای دوبانده‌کردن جاده

در خلاصه‌ای که مسئولان استان یزد از فرایند اجرائی عملیات دوبانده‌کردن محور یزد-طبس منتشر کرده‌اند، تکرار مکرر کلمه «امیدواریم» مبین این است که به دوبانده‌شدن این محور در این سال و ماه‌ها چندان دلخوش نباشیم.

رسیدن به این مهلت‌های مقرر امری تقریبا غیر‌ممکن است. این نکته را وقتی به سابقه ساخت همان 24 کیلومتر از این محور نگاه می‌کنیم، درمی‌یابیم. ساختن این 24 کیلومتر که به‌تازگی استفاده شده است، 16 سال طول کشید؛ یعنی سالی 1.5 کیلومتر. اگر این روال ادامه داشته باشد یعنی همه این حرف‌ها آب در هاون کوبیدن است و دوبانده‌شدن محور یزد-طبس به 160 سال زمان نیاز دارد که فقط 16 سال از آن گذشته است؛ یعنی 40 سال زمان بیشتر از زمانی که صرف ساخت کل مجموعه تخت جمشید شد.

واضح و شفاف است که دولت احتمالا تمایلی برای به پایان رساندن این عملیات ندارد و به‌صراحت گفته است که این محور جز با همکاری خیرین و معدن‌داران دوبانده نخواهد شد.

اگر بپذیریم که مسئولیت اجتماعی معادن در راستای دستیابی به استراتژی کلی منطقه خودشان تعریف می‌شود و یک اصل مهم برای رفع مشکلات و چالش‌های جامعه و جغرافیای مبدأ به حساب می‌آید، حال باید منتظر حرکتی از جانب آنها باشیم.

خارج‌کردن ارز از یک استان، صبوری شهروندان برای ساخت‌وسازهای معدنی، همکاری و وام‌گرفتن نیروی انسانی از یک شهر همه و همه باید نیروی محرک معدن‌داران برای به سرانجام رساندن دوبانده‌کردن این محور باشد تا در دوئل ماشین‌های سواری مردم و ماشین‌های سنگین معدن‌داران، بازنده همیشگی همین مردمی نباشند که معادن وامدار آنها هستند.

اما اگر این شرایط با همین سرعت ادامه داشته باشد، احتمالا سال 1446یک پیش‌بینی نه‌چندان غیرواقعی خبری از زمان به پایان رسیدن عملیات دوبانده‌کردن محور  یزد-طبس است؛ «صبح امروز رئیس‌جمهور دولت بیست‌و‌پنجم در دومین سال از حضور در کابینه خود پایان پروژه یزد-طبس را اعلام کرد. مصوبه دوبانده‌‌کردن این پروژه که به سال 1386 یعنی دولت ششم باز‌می‌گردد، بعد از 160 سال به پایان رسید!».