فرصتی برای توازن

عبدالرحمن فتح‌الهی: به فاصله 10 روز از نشست فصلی شورای حکام، شصت‌وهفتمین نشست عمومی سالانه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم با حضور وزیران و رؤسای انرژی اتمی کشورهای عضو آژانس از دیروز دوشنبه در مقر سازمان ملل در وین آغاز به کار کرد. این نشست به مدت پنج روز از سوم تا هفتم مهرماه (۲۵ تا ۲۹ سپتامبر۲۰۲۳) به طول خواهد انجامید. روز نخست این کنفرانس یا نشست عمومی آژانس (که دیروز دوشنبه برگزار شد) به سخنرانی رافائل گروسی و نیز محمد اسلامی گذشت. در این بین از متن و فحوای کلام مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی چنین برمی‌آید که عقبه نشست فصلی بر کنفرانس عمومی جاری سایه انداخته است؛ چراکه گروسی در سخنرانی‌اش برای کنفرانس عمومی آژانس، درباره فعالیت‌های نظارتی و راستی‌آزمایی آژانس در ایران به بیان نکاتی پرداخت ازجمله آنکه «من در دوران خدمتم درباره توافق پادمانی ان‌پی‌تی ایران و راستی‌آزمایی و نظارتی که ذیل قطع‌نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت در ایران انجام شده است، به شورای حکام گزارش داده‌ام». مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گلایه‌ای تکراری این را هم گفت که «درباره توافق پادمانی ان‌پی‌تی، تصریح می‌کنم که مسائل پادمانی مهمی، پس از گذشت چند سال، هنوز باقی مانده‌اند. همچنین چاره‌ای ندارم جز اینکه تأیید کنم اجرای اقدامات مقرر در بیانیه اخیر میان من و ایران در مارس امسال پیشرفت مورد انتظارم را نداشته است».

البته این دیپلمات هسته‌ای از آمادگی آژانس برای تعامل و همکاری فعالانه با تهران در زمینه حل اختلافات پادمانی و موضوعات مربوط به تعلیق اجرای برجام گفت؛ چراکه به زعم گروسی، «تنها همکاری کامل ایران و نتایجی ملموس باعث می‌شود که تضمین‌های موثقی ارائه کنیم که ماهیت برنامه هسته‌ای ایران صرفا صلح‌آمیز است». علاوه بر گروسی، نماینده اتحادیه اروپا هم در اظهاراتی خواستار همکاری کامل ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شد. نماینده اتحادیه اروپا در شصت‌وهفتمین نشست عمومی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تأکید کرد که ایران باید به‌طور کامل و بدون هیچ تأخیری با آژانس همکاری کند. او گفت که عدم اتخاذ گام‌های ضروری از سوی ایران در راستای پایبندی به تعهدات هسته‌ای «تأسف‌‌برانگیز» است.

آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل هم در بیانیه‌ای در آغاز کنفرانس عمومی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که از سوی سخنگوی او قرائت شد، درباره فعالیت‌های آژانس در ایران گفت: «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در حالی که به دنبال راهکارهای بادوام برای مسائل باقی‌مانده درباره برنامه هسته‌ای ایران است، به ایفای نقش خود در نظارت بی‌طرفانه و تخصصی برجام (توافق هسته‌ای) ادامه می‌دهد». گوترش همچنین در این بیانیه بر نقش مهم آژانس در ساختار جهانی منع اشاعه تسلیحات اتمی و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی، به‌ویژه نقش آن در تأمین امنیت نیروگاه اتمی زاپوریژیا در بحبوحه جنگ اوکراین تأکید کرد. آنچه از زبان مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نماینده اتحادیه اروپا و دبیرکل سازمان ملل در نشست عمومی سالانه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مطرح شد، به نظر می‌رسد ادامه موضع‌گیری نشست فصلی شورای حکام آژانس علیه تهران باشد.

در یک مورد لندن، پاریس، واشنگتن و برلین در بیانیه مشترک پنجشنبه (۲۳ شهریور)، با تأکید بر ادعای ضدایرانی خود مبنی بر اینکه تهران نمی‌تواند همچنان از عمل‌کردن به تعهدات قانونی پادمانی خود کوتاهی کند، از ایران خواستند «بدون تأخیر برای شفاف‌سازی و حل همه مسائل عمده باقی‌مانده عمل کند». این چهار کشور غربی در بیانیه خود به شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارائه دادند، با اشاره به گزارش رافائل گروسی، مدیر‌کل آژانس و قطع‌نامه نوامبر سال گذشته در یک ادعای ضدایرانی دیگر تصریح کرده‌اند که تهران به جای «خودداری عامدانه از همکاری جدی با آژانس» باید به تعهدات خود درباره مسائل پادمانی عمده و فعالیت‌های نظارتی و راستی‌آزمایی آژانس عمل کند. قطع‌نامه شورای حکام در نوامبر سال گذشته میلادی ایران را ملزم به همکاری فوری با تحقیقات آژانس در زمینه ذرات اورانیوم یافت‌شده در تأسیسات هسته‌ای اعلام‌نشده‌اش کرد. آلمان، فرانسه، انگلستان و همچنین ایالات متحده آمریکا در این بیانیه مشترکشان به موضوع دسترسی آژانس به اماکن اختلافی هم ورود می‌کنند و با اشاره به خودداری ایران از پرداختن به ذرات اورانیوم یافته‌شده در تورقوزآباد و ورامین، در لحنی تحکم‌آمیز و تقابلی تصریح کردند که «تهران باید اطلاعات از لحاظ فنی معتبر درباره مکان فعلی این ذرات و تجهیزات آلوده به آنها را ارائه کند».

افزون بر آن اتحادیه اروپا در بیانیه ۲۱ شهریور/ ۱۲ سپتامبر که در نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرائت شد، با ادعای اینکه این اتحادیه (اروپا) همچنان به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) متعهد است، مدعی شده بود که ایران به تعهدات هسته‌ای خود ذیل برجام عمل نمی‌کند و اتحادیه اروپا از این موضوع متأسف است. آن‌طور که وب‌سایت اتحادیه اروپا گزارش داد، در ادامه این بیانیه با ابراز نگرانی درباره گسترش و تسریع برنامه هسته‌ای ایران ادعا شده است که اقدامات ایران هیچ توجیه غیرنظامی معتبری ندارد و خطرات بسیار مهمی در ارتباط با اشاعه دارد. این اقدامات باعث نگرانی شدیدی می‌شود که شامل انباشت مداوم اورانیوم غنی‌شده، بسیار فراتر از اندازه تعیین‌شده در برجام در رابطه با کمیت و سطح غنی‌سازی است. اتحادیه اروپا همچنین با ادعای اینکه ایران به تعهدات پادمانی‌اش عمل نمی‌کند از ایران خواست تا بر اساس توافق‌نامه پادمانی خود برای اطلاع‌رسانی به آژانس از قبل در مورد تغییرات در پیکربندی و عملکرد تأسیسات هسته‌ای‌اش اقدام کند. اتحادیه اروپا در ادامه خاطرنشان کرد: «البته توجه داشته باشیم که آژانس توضیحات ایران را در مورد منشأ ذرات HEU حاوی حداکثر ۸۳.۷ درصد U-235 در تأسیسات فردو که قبلا گزارش شده بود، پذیرفت. با این حال، ضروری است که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بتواند هرگونه اقدام ایران برای افزایش فعالیت‌های هسته‌ای‌اش را به‌موقع شناسایی کند و گزارش دهد». این دو بیانیه مذکور علاوه بر بیانیه مشترک ۶۳ کشور در شورای حکام و نیز گزارش فصلی گروسی بود که در این دو سند هم باز ادعاهایی درباره پرونده فعالیت هسته‌ای ایران طرح شد.

اسلامی چه گفت؟

محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی هم که صبح روز یکشنبه، دوم مهرماه برای شرکت در این نشست عمومی (آژانس بین‌المللی انرژی اتمی) در صدر هیئتی راهی اتریش شده بود، پیش‌از‌ظهر دیروز (دوشنبه) سخنرانی خود را ایراد کرد که چندین محور مهم داشت؛ از نقش مخرب اسرائیل در حوزه هسته‌ای گرفته تا همکاری تهران و آژانس و... . بدیهی بود که با توجه به سخنان گروسی در آغاز این کنفرانس یا نشست عمومی و نیز آنچه در نشست فصلی شورای حکام روی داد، اسلامی در مقام پاسخ به ادعاها علیه برنامه فعالیت‌های هسته‌ای ایران روی اختلافات جاری دو طرف (تهران و آژانس)، نکاتی را مطرح کند.

از این‌رو معاون رئیس‌جمهور در سخنرانی خود با اشاره به موضوع همکاری ایران با آژانس، صراحتا عنوان کرد: «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پرحجم‌ترین و بیشترین بازرسی‌ها را از مؤسسات هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران انجام می‌دهد». بر این اساس و به گفته اسلامی، «نباید این‌گونه همکاری‌های مستمر و عمیق جمهوری اسلامی ایران نادیده گرفته شود». لذا از دید رئیس سازمان انرژی اتمی، «لازم است آژانس اقدامات مؤثر و ملموسی را برای حفظ محرمانگی اطلاعات انجام دهد و بر رعایت بی‌طرفی، رفتار حرفه‌ای و پرهیز از ارائه جزئیات غیرضرور در تهیه گزارش‌های آژانس تأکید می‌کنم». معاون رئیس‌جمهور ادامه داد: «اکنون پس از گذشت پنج سال از خروج غیرقانونی آمریکا از برجام، با وجود اذعان مقامات آمریکایی بر بی‌اثربودن تحریم‌ها در توسعه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران، دولت آمریکا همچنان از اعمال تحریم‌های غیرقانونی علیه جمهوری اسلامی ایران دست بر نداشته است».

رئیس سازمان انرژی اتمی در محور دیگری از سخنان خود به انتظار ایران از آژانس درخصوص تهیه و تنظیم گزارش‌های حرفه‌ای، واقع‌بینانه و بر اساس اصول بی‌طرفی، حرفه‌ای و واقع‌بینانه از فعالیت‌های راستی‌آزمایی تهران و تعامل با این نهاد (آژانس) پرداخت. در این محور، به گفته اسلامی، «می‌بایست تمایز روشنی میان تعهدات حقوقی کشورهای عضو، وفق موافقت‌نامه پادمان و تعهدات داوطلبانه آنها قائل شد». چون معاون رئیس‌جمهور تأکید کرد «فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارتی مرتبط با برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) داوطلبانه است و به‌هیچ‌وجه با موافقت‌نامه پادمان جامع (CSA) ارتباطی ندارد».

بنابراین، اسلامی «ربط‌دادن تکراری و پیونددادن آن با موضوعات ادعایی را کاملا بی‌اساس و غیرقابل قبول دانست». سخنان رئیس سازمان انرژی اتمی این‌گونه ادامه پیدا کرد که «جمهوری اسلامی ایران بار دیگر تصریح می‌کند که همکاری‌های گسترده کنونی با آژانس نبایستی به‌عنوان امری از پیش حاصل‌شده تلقی شده و با دستور کار سیاسی، کوته‌بینانه تحت تأثیرات منفی واقعی شود». بر این اساس، معاون رئیس‌جمهور متذکر شد که «همه کشورهای عضو از‌جمله آژانس مسئولیت دارند که در پرداختن به چنین موضوعاتی به شیوه‌ای خردمندانه عمل کنند تا از مخدوش‌شدن و وارونه جلوه‌دادن واقعیت همکاری بین ایران و آژانس جلوگیری شود».

اسلامی در ادامه سخنرانی‌اش برای شصت‌و‌هفتمین نشست یا کنفرانس عمومی سالانه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به سراغ برنامه مخفی نظامی هسته‌ای اسرائیل رفت و از نگرانی جدی تهران از این برنامه گفت. رئیس سازمان انرژی اتمی ایران با بیان اینکه «خلع سلاح هسته‌ای برای جامعه جهانی اهمیت ویژه‌ای دارد و توسعه کمی و کیفی سلاح‌های هسته‌ای و زرادخانه‌های هسته‌ای نگران‌کننده است و این روند مغایر با تعهدات صریح پذیرفته‌شده توسط کشورهای دارای سلاح هسته‌ای است»، بر ماده ۶ معاهده عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای تأکید و خاطرنشان کرد:‌ «مایه بسی تأسف است که اکنون پس از گذشت پنج دهه از تصویب معاهده عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای، ماده ۶ این معاهده همچنان اجرا نمی‌شود. گسترش زرادخانه‌های هسته‌ای باعث تهدیدهای روزافزون ناشی از سلاح‌های هسته‌ای شده و این امر، لزوم اجرای تعهد ذیل ماده ۶ معاهده یعنی خلع سلاح کشورهای دارنده سلاح هسته‌ای را بیش از هر زمان دیگری ضروری کرده است».

اسلامی با ابراز نگرانی از برنامه هسته‌ای اسرائیل، گفت که متأسفانه این رژیم (اسرائیل) با امتناع از الحاق به معاهده ‌ان‌پی‌تی همچنان فعالیت‌ها و مؤسسات هسته‌ای خود را ذیل پادمان قرار نداده و از این‌رو تهدید دائمی نسبت به صلح و امنیت بین‌المللی محسوب شده و از این طریق نه‌تنها ثبات و امنیت منطقه، بلکه یکپارچگی و اعتبار ان‌پی‌تی و آژانس را نیز به مخاطره انداخته است». معاون رئیس‌جمهور به اقدامات تروریستی اسرائیل علیه دانشمندان و مؤسسات صلح‌آمیز هسته‌ای ایران هم اشاره کرد و معتقد بود که کماکان این تروریسم هسته‌ای اسرائیل علیه ایران ادامه دارد که با اساسنامه آژانس و منشور ملل متحد در تناقض است. لذا اسلامی تأکید کرد: «لازم است مدیرکل و دبیرخانه (آژانس) در قبال آن واکنش جدی داشته باشند».

رئیس سازمان انرژی اتمی ادامه داد «این رژیم سال‌هاست با برخورداری از حمایت بی‌دریغ برخی کشورهای خاص می‌کوشد تا با جعل اطلاعات، برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران را سیاه‌نمایی کند و افکار عمومی جهانی را از توجه به زرادخانه‌های هسته‌ای خود منحرف کند». معاون رئیس‌جمهور گریزی هم به تهدیدهای بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک زد که صراحتا اعلام کرده بود «ایران باید با تهدید هسته‌ای واقعی روبه‌رو شود». با این ارجاع، اسلامی متذکر شد «تردیدی نیست که سکوت جامعه جهانی در مقابل تهدیدات مکرر این رژیم، موجب گستاخی اخیر آن شده و روشن است که جمهوری اسلامی ایران، پاسخ به گستاخی‌های رژیم صهیونیستی را حق خود می‌داند».

کنفرانس عمومی سالانه آژانس، فرصتی برای تهران پیش از نشست فصلی پیش‌رو

علاوه برای سخنرانی، محمد اسلامی و هیئت همراه دیدارهایی با مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، بازدید از نمایشگاه تخصصی دستاوردهای صنعت هسته‌ای ایران و گفت‌وگوهای دوجانبه با همتایان هسته‌ای برخی کشورها را هم در دستور کار داشتند که به زعم علی لقمانی در گفت‌وگو با «شرق»، مهم‌ترین محور این دستور کارها به رایزنی هیئت تهران با رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره اختلافات پادمانی بر‌جای‌مانده و به‌خصوص اقدام اخیر ایران در اخراج هشت بازرس اروپایی آژانس بازمی‌گردد. البته این کارشناس به موضوع درخواست آژانس برای روشنگری درباره اماکن هسته‌ای که ذرات اورانیوم در آن کشف شده یا انتظار این نهاد (آژانس) از ایران برای همکاری‌های بیشتر به‌ویژه در رابطه با نصب دوربین‌های نظارتی بیشتر و ارائه اطلاعات دوربین‌ها به آژانس هم اشاره دارد.

در راستای آنچه علی لقمانی عنوان کرد، تهران روز جمعه ۲۴ شهریور و به فاصله یک روز پس از صدور بیانیه مشترک تروئیکای اروپایی و ایالات متحده علیه برنامه فعالیت‌های هسته‌ای ایران در شورای حکام، در نامه‌ای به رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، لغو روادید هشت نفر از بازرسان آژانس را اطلاع داده است. بر اساس تصمیم ایران، این هشت نفر که دارای روادید چند بار سفر به ایران بودند و هر لحظه می‌توانستند برای انجام بازرسی‌های معمول آژانس به ایران بیایند، از این پس لغو انتصاب De-designation شده‌اند و دیگر نمی‌توانند به ایران سفر و اقدام به بازرسی کنند. در واقع به‌نوعی مجوز فعالیت آنها لغو شده است.

پس از این اقدام تهران، رافائل گروسی هم ۲۵ شهریور/ ۱۶ سپتامبر در بیانیه‌ای این اقدام را «یک‌جانبه» و «نامتناسب» خواند و تصمیم ایران را «گام دیگری در مسیر غلط» دانست. مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در بیانیه خود از ایران خواست در تصمیم خود تجدیدنظر کند و به مسیر همکاری‌های با آژانس بازگردد. به دنبال این بیانیه گروسی، دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل متحد همان روز (۲۵ شهریور/ ۱۶ سپتامبر) با صدور بیانیه‌ای از ایران به دلیل «ممانعت از بازرسی» و «راستی‌آزمایی» برنامه‌ اتمی مورد مناقشه این کشور انتقاد کرد.

در مقابل ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه، در یک موضع‌گیری رسانه‌ای، در واکنش به بیانیه رافائل گروسی عنوان کرد: «اقدام ایران بر اساس حقوق حاکمیتی مصرح در ماده ۹ موافقت‌نامه جامع پادمان بین ایران و آژانس 

(INFCIRC 214) انجام گرفته است و ایران انتظار دارد کشورهای غربی از سیاست سوءاستفاده از سازمان‌های بین‌المللی ازجمله آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خودداری کرده و اجازه دهند که این سازمان‌ها فعالیت‌های حرفه‌ای و بی‌طرفانه خود را به دور از فشارهای سیاسی انجام دهند».

محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی هم در حاشیه جلسه ۲۲ شهریور/ ۱۳ سپتامبر هیئت دولت و در واکنش به ادعاهای نشست فصلی شورای حکام صراحتا گفته بود «مادامی که غرب به تعهداتش عمل نکند و تحریم‌ها کامل رفع نشود، ما همین روند فعلی را ادامه می‌دهیم». معاون رئیس‌جمهور این را تأکید کرد که «طبق قانون اقدام راهبردی به دلیل اینکه طرف مقابل به تعهدات خود عمل نکرده است، ما هم بازگشت از تعهدات داریم و این واضح است». به گفته اسلامی، «موارد پادمانی که چهار مورد بوده اکنون به دو مورد کاهش پیدا کرده است» و به زعم رئیس سازمان انرژی اتمی در این زمینه «روشنگری‌های لازم انجام شده و مدارک زیادی هم در اختیار آژانس قرار دارد». رئیس سازمان انرژی اتمی ایران درباره سفر احتمالی گروسی به تهران نیز یادآور شد: «معاونان آقای گروسی آمده‌اند و معاون ما نیز رفته‌ است و رفت‌وآمد داشته‌ایم و امید است بعد از کنفرانس انجام شود».

پیرو نکات طرح‌شده، پیش‌تر «شرق» در گزارش ۲۷ شهریور اشاره کرد که اگر‌چه به ‌واسطه مذاکرات چراغ‌خاموش ایران و آمریکا بر سر تبادل زندانیان از قبل مشخص بود در نشست فصلی ماه سپتامبر شورای حکام خبری از صدور قطع‌نامه علیه تهران نیست، اما صدور دو بیانیه‌ مشترک ۶۳ کشور در شورای حکام و بیانیه تروئیکای اروپایی و ایالات متحده در کنار بیانیه اتحادیه اروپا و همچنین محتوای گزارش فصلی رافائل گروسی و گفته‌های او در نشست (فصلی) حکایت از آن دارد که در صورت تداوم شرایط کنونی، احتمالا نشست آتی در ماه دسامبر سال جاری دیگر یک نشست بدون حاشیه نخواهد بود.

همچنین گفته شد‌ با وجود آنکه توافق یا تفاهم پشت پرده تهران‌‌-‌واشنگتن توانست یک فضای متعادل برای سه ماه دیگر ایجاد کند، اما پلن «C» مدنظر بایدن نمی‌تواند کارکردی بلندمدت داشته باشد؛ چراکه در هر چیزی شک کنیم، در این زمینه نمی‌توان شک کرد که «این پلن (پلن C)، نه یک استراتژی بلکه یک تاکتیک از سوی واشنگتن با هدف مدیریت و نه کاهش تنش با تهران است» که قطعا درباره زمان کارایی و کارکرد پلن C هم می‌توان سناریوهای متفاوتی را در نظر گرفت. پررنگ‌ترین گزاره ادامه این پلن تا زمان برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در آمریکا و تعیین کلیددار بعدی کاخ سفید است، ولی گروهی از کارشناسان این احتمال را می‌دهند که عمر پلن C با نشست فصلی پیش‌روی شورای حکام در ماه دسامبر به پایان برسد.

مؤید این نکته هم به بیانیه مشترک ۲۳ شهریور/ ۱۴ سپتامبر تروئیکای اروپایی عضو برجام به همراه ایالات متحده آمریکا بازمی‌گردد که خطاب به تهران اعلام کردند «اگر ایران همه مسائل عمده باقی‌مانده هسته‌ای خود را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی حل نکند، ممکن است قطع‌نامه‌ای دیگر در شورای حکام آژانس علیه آن صادر شود». دراین‌بین خروجی این دور از نشست فصلی شورای حکام به‌روشنی نشان داد که رفتار به‌اصطلاح فنی و کارشناسی آژانس درباره فعالیت هسته‌ای کشورها به‌راحتی می‌تواند تحت تأثیر اتفاقات سیاسی قرار بگیرد و عملا موضوعاتی مانند یک توافق دیپلماتیک می‌تواند روی موضوعات فنی هسته‌ای اثرگذار باشد و آن را تحت تأثیر قرار دهد؛ بنابراین دیگر گزاره‌ای به نام رفتار فنی و کارشناسی صرف آژانس محلی از اعراب ندارد.

با در نظر گرفتن این نکات، علی لقمانی در ادامه گپ‌وگفت خود با «شرق» و در یک ارزیابی از زوایه‌ای متفاوت، معتقد است: «نشست‌ها و دیدارهای دوجانبه مقامات سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و شخص رافائل گروسی می‌تواند یک فرصت مغتنم را در اختیار تهران قرار دهد تا در سه ماه پیش از آغاز نشست فصلی ماه دسامبر، اختلافات کنونی خود را حل‌وفصل کنند». در غیر این صورت، لقمانی اذعان دارد اختلافات برجای‌مانده دو طرف (تهران و آژانس) در کنار اقدام اخیر تهران در اخراج بازرسان اروپایی آژانس (فارغ از اینکه این اخراج چه تحلیلی در خود دارد)، می‌تواند حواشی مضاعفی را برای ایران در نشست فصلی شورای حکام ایجاد کند. در نتیجه به گفته این کارشناس «باید در گفت‌وگوها دو طرفه تهران و آژانس یک برنامه زمان‌بندی‌شده، درست و واقع‌بینانه در جهت کاهش گام‌به‌گام اختلافات طراحی شود و در این سه ماه، اقدامات متقابل در دستور کار طرفین هم قرار بگیرد.

البته قاسم مولایی دیگر کارشناسی است که در گفت‌وگو با «شرق» ارزیابی متفاوتی از علی لقمانی دارد و معتقد است که چون بر‌خلاف تصور تهران، موضوع تبادل زندانیان و توافق پشت ‌پرده با ایالات متحده آمریکا در عرصه میدانی خروجی لازم را به دنبال نداشت، بدیهی است که اهرم فشار برای ایران حفظ شود؛ چراکه به گفته این تحلیلگر، انتظار آن بود که به موازات آزادی زندانیان، گفت‌وگوهای مقدماتی جدی بین مقامات مذاکره‌کنندگان دولت رئیسی با مقامات اروپایی و آمریکایی در مجمع عمومی سازمان ملل انجام شود که در نهایت به دیدارهای محدود علی باقری‌کنی با همتایان خود در سه کشور اروپایی عضو برجام و دیدار حسین امیرعبداللهیان با جوزپ بورل گذشت. البته در این میان مولایی به تکاپوهای سیاسی قطری‌ها بین مقامات تهران و واشنگتن اشاره دارد که تاکنون خروجی مشخصی در پی نداشته است.

از این منظر، مفسر حوزه برجامی تأکید دارد احتمالا امید رئیسی در سفر به نیویورک فراتر از آن بود که این توافق بتواند به مذاکراتی برای احیای برجام منتهی شود. حال به زعم مولایی که در شرایط کنونی اراده سیاسی لازم از طرف غرب برای احیای جدی برجام وجود ندارد، به نظر می‌رسد تهران هم کماکان به دنبال آن است که با حفظ اختلافات پادمانی از اهرم‌های موجود خود برای موازنه‌سازی با تروئیکای اروپایی، ایالات متحده آمریکا و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی استفاده کند. این تحلیلگر در ادامه به اقدام سه کشور اروپایی در حفظ تحریم‌های مربوط به موشک‌های بالستیک ایران بعد از 

۱۸ اکتبر/ ۲۶ مهرماه رجوع می‌کند و به باور او تهران در این شرایط سعی دارد از اهرم کنونی برای چانه‌زنی دراین‌باره هم استفاده کند.

هرچند مولایی این نکته را گوشزد می‌کند که اگر تهران به هر دلیلی سعی کند اختلافات پادمانی را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در شرایط کنونی فریز کند، قطعا در نشست فصلی پیش‌روی شورای حکام می‌تواند وضعیت را حساس کند.