تأملی بر تأسیس کانون وکلا در ایران
پس از صدور فرمان مشروطه در روز یکشنبه ۱۳ مرداد ۱2۸۵ شمسی از سوی مظفرالدین‌شاه قاجار و آغاز نهضت قانون‌نویسی در ایران، بی‌شماری از نهادها در ایران با توجه به مقتضیات حاصل‌شده از انقلاب مشروطه و اعاده مشروطه شروع به کار کردند.
امیر بابامرادی. وکیل پایه‌یک دادگستری:
مینا جعفری. وکیل پایه‌یک دادگستری:
پس از صدور فرمان مشروطه در روز یکشنبه ۱۳ مرداد ۱2۸۵ شمسی از سوی مظفرالدین‌شاه قاجار و آغاز نهضت قانون‌نویسی در ایران، بی‌شماری از نهادها در ایران با توجه به مقتضیات حاصل‌شده از انقلاب مشروطه و اعاده مشروطه شروع به کار کردند.
انتشار بی‌شماری از نشریات مستقل و آزاد و تأسیس مدارس جدید در کنار مکتب‌ها و مدارس حوزوی و تأسیس مدرسه علوم سیاسی و بعدها مدرسه عالی حقوق و تدوین قوانین جدید مبتنی بر قانون اساسی مشروطه و متمم قانون اساسی مشروطه و اندیشه نوسازی دستگاه قضائی در ایران، سرانجام منتهی به تأسیس کانون وکلا در کشور شد.
از ۱۳ مرداد ۱۲۸۵ شمسی تا ۲۰ آبان ۱۳۰۹ شمسی که کانون وکلا در ایران بنیان‌گذاری شد، طی ۲۴ سال، وقایع مهمی در دو سلسله حکمرانی قاجار و پهلوی در شکل‌گیری نهاد رسمی وکالت در ایران مؤثر واقع شد.
روز ۱۸ آبان ۱۲۸۸ شمسی اولین دستورالعمل وکالت در ایران از سوی وزیر عدلیه وثوق‌الدوله صادر شد. روز ۲۶ تیر ۱۲۹۰ شمسی، قانون اصول تشکیلات عدلیه و محاضر شرعیه و حکام صلحیه تصویب شد. روز ۱۳ مرداد ۱۲۹۷ شمسی فرمان مهر لمعان احمد‌شاه قاجار در‌خصوص وکالت در ایران صادر شد. روز ۲۷ تیر ۱۳۰۰ شمسی مجمع وکلای رسمی تأسیس شد. روز ۲۷ تیر ۱۳۰۷ شمسی قانون اصول تشکیلات عدلیه تصویب شد. سرانجام در روز ۲۶ تیر ۱۳۰۹ شمسی، پیشنهاد مصلحت تأسیس کانون وکلا در ایران که از سوی علی‌اکبر داور، وزیر عدلیه، به داود پیرنیا اعلام شده بود، در جلسه‌ای که با حضور جمعی از وکلا در منزل داود پیرنیا برگزار شد، مورد موافقت و پیگیری وکلای عدلیه قرار گرفت و برای اولین بار در ایران نام کانون وکلا مطرح شد.
از روز ۲۶ تیر ۱۳۰۹ تا ۲۰ آبان ۱۳۰۹ مقدمات شکل‌گیری رسمی کانون وکلا در ایران پی‌ریزی شد.
هر‌چند اولین نهاد وکالتی در ایران در ۲۷ تیر ۱۳۰۰ تحت عنوان مجمع وکلای رسمی آغاز به کار کرده بود، ولی در دوره انتقال و جانشینی سلسله پهلوی با سلسله قاجار، نهاد وکالتی مجمع وکلای رسمی هم از کار باز ایستاده بود و وکلای عدلیه موفق به استمرار آن نهاد نشدند، ولی کماکان به تلاش و کوشش خود در راه ایجاد نظام حرفه‌ای صنفی کانون وکلا در ایران ادامه دادند تا سرانجام در ساعت پنج بعدازظهر روز سه‌شنبه ۲۰ آبان ۱۳۰۹ شمسی با حضور رسمی علی‌اکبر داور، وزیر عدلیه، به‌طور رسمی کانون وکلا را افتتاح کردند.
روزنامه اطلاعات در مورخ ۲۰ آبان ۱۳۰۹ گزارش مفصلی را در‌خصوص تأسیس کانون وکلا در ایران منتشر می‌کند. در بخشی از گزارش قید شده بود:
«ساعت ۵ بعدازظهر امروز کانون وکلای عدلیه از طرف آقای وزیر عدلیه با حضور عموم رؤسای ادارات وزارت عدلیه و قضات مفتوح و کانون مزبور رسمیت خواهد یافت. کانون وکلا محل تجمع وکلای عدلیه و مشاوره آنها و بالاخره تبادل نظر در قوانین مصوبه‌ای است که در ضمن عمل معایب و محاسن آن معلوم می‌گردد. محل این تجمع در جای محکمه استیناف است. کانون وکلا تحت نظر آقای میرزا داودخان پیرنیا، رئیس اداره احصائیه وزارت عدلیه خواهد بود که بر حسب تقاضای ایشان ریاست افتخاری آن را خود آقای وزیر عدلیه عهده‌دار گردیده‌اند. علاوه بر شور و مطالعه در قوانین مصوبه، لوایح و نظام‌نامه‌هایی که تهیه می‌گردد نیز در این کانون تحت شور و مطالعه قرار خواهد گرفت. سوابق و دوسیه‌های مربوطه به آقایان وکلای عدلیه که حاوی معلومات و تخصص آنها در قسمت امور قضائی خواهد بود، در کانون مزبور تنظیم و تدوین خواهد شد که در آخر هر سال از طرف اداره احصائیه به دوایر قضائی مرکز و ایالات و ولایات ارسال می‌شود تا رؤسای محاکمات نظریات خود را دایر به صحت عملیات آنها تصدیق نماید. بدوا ۳۹ نفر از وکلای عدلیه از طرف آقای پیرنیا به‌عنوان عضو مؤسس دعوت شده بودند که مخارج اولیه آن را نیز این عده تأدیه نموده بودند و از اعتبار مزبور عمارت فوقانی و تحتانی محل سابق اداره راه‌آهن (اداره استیناف) تعمیر و مفروش و مبله شده است. اکنون عده اعضای کانون وکلا از ۷۰ نفر بالغ می‌شود که ۴۰ نفر آنها (با خود آقای پیرنیا) عضو مؤسس و 10 نفر عضو غیرمؤسس درجه‌اول و 200 نفر درجه‌دوم هستند. در عمارت کانون وکلا اطاق‌های مخصوصی برای رفاهیت عمومی وکلا تهیه شده و تمام قوانین مصوبه و قوانین مربوطه به امور قضائی همیشه در دسترس وکلا قرار خواهد گرفت.
اعضای مؤسس کانون وکلا 40 نفر هستند که به ترتیب حروف تهجی از قرار ذیل‌اند:
۱. آقابایف (دکتر) ۲. آقایان (دکتر) ۳. آل‌طه معین‌السادات ۴. آل‌طه حاج علی‌اکبر ۵. اسفندریاری نوری۶. پیرنیا (میرزا داودخان) ۷. حجت‌الاسلام‌زاده ۸. حقوقی میرزا محمد ۹. حکیم الهیات ۱۰. دفتری ۱۱. رضوی ۱۲. سیاسی ۱۳. سزاوار ۱۴. شریعت‌زاده میرزا احمدخان ۱۵. شیروانی ۱۶. صدرزاده ۱۷. طهرانی میرزا‌ابوالفضل ۱۸. طباطبایی عبدالهادی ۱۹. عمیدی نوری۲۰. عظیمی ۲۱. فاضل‌الملک همراز ۲۲. فاضل عراقی ۲۳. فلسفی ۲۴. حاج شرف‌الملک ۲۵. فرزانه ۲۶. فداکار ۲۷. کشوری ۲۸. ماجدی میرزا علی‌اصغر ۲۹. مجیدی میرزا قوام‌الدین۳۰. مشایخ نقیب‌زاده ۳۱. منشور میرزا حسین‌خانی 32. منطقی میرزا ابوالفضل ۳۳. مقبل میرزا احمدخان ۳۴. ملکی میرزا رضاخان ۳۵. موحد ۳۶. میرخانی برغانی ۳۷. محسنی علی‌اصغر خان ۳۸. نهاوندی جلال‌الدین خان ۳۹. وکیل آقا سیدهاشم ۴۰. هرجابی آقا سیدعلی (روزنامه اطلاعات، پنجشنبه ۲۲ آبان ۱۳۰۹، سال پنجم، شماره ۱۱۸۶).
۹۳ سال پس از تأسیس کانون وکلا در ایران، هم‌اکنون در ۲۸ استان ایران کانون وکلا وجود دارد و در سه استان خراسان جنوبی، سیستان‌و‌بلوچستان و کهگیلویه‌و‌بویراحمد هم کانون وکلا در شرف تأسیس است. کانون وکلا در ایران و به تبع آن وکلای دادگستری عضو کانون‌های وکلا در ۹۳ سال فعالیت مستمر، خدمات شایان توجهی را از منظر معاضدت قضائی و یاریگری حقوقی- اجتماعی (از‌جمله پیگیری آزادی زندانیان سیاسی در سال ۱۳۵۷) به ملت بزرگ ایران بدون هیچ چشمداشت مادی انجام داده‌اند و همواره به‌عنوان دیده‌بان و پشتیبان عدالت در ایران در ساختار قضائی انجام وظیفه کرده‌اند؛ هر‌چند در تاریخ ۹۳ساله پر از فراز‌و‌نشیب دچار مصائب و ناملایماتی‌ها هم شده‌اند، اما کماکان در مسیر خدمتگزاری به ملت بزرگ ایران از نهادهای پیشرو و پیشتاز بوده‌اند.
