تجارت روی خط قرمز

کاوه نصرتی: آمار تجارت هفت‌ماهه سال 1402 نشان می‌دهد که برخلاف ادعای دولت، تراز تجاری منفی بوده و کشور در هفت‌ ماه ابتدای سال کسری تجاری 7.7 میلیارد دلاری را تجربه کرده است. گذشته از این، گزارش اخیر گمرک نشان می‌دهد که با وجود افزایش وزن صادرات کشور، ارزش کالاهای صادراتی نه‌تنها تغییری نکرده بلکه اندکی کاهشی نیز بوده است. با این حساب باید گفت که قیمت کالاهای صادراتی کشور نازل‌تر شده است. نکته شایان‌ توجه دیگر در گزارش اخیر گمرک آن است که واردات کشور رشد داشته است و نسبت قیمت متوسط کالاهای وارداتی به صادراتی که در سال قبل معادل 3.5 برابر بود، در هفت‌ماهه اول امسال به بیش از 4.8 برابر رسیده و این موضوع زنگ خطری درباره لزوم تجدیدنظر در سیاست خام‌فروشی صادراتی کشور است.

 ارزان‌‌فروشی کالای صادراتی

در شرایطی که دولت مدعی است شاخص‌های اقتصادی کشور بهبود شایان ‌توجهی داشته است، گزارش رسمی گمرک واقعیاتی خلاف ادعای دولت را نشان می‌دهد.

چندی پیش در 11 آبان سال جاری، ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری، در سفر به کردستان گفت: «دشمن قصد داشت با بستن تمام ابزارها، در زمینه اقتصادی در تنگنا باشیم ولی امروز تولید به نحوی است که تراز تجاری مثبت داریم و سال گذشته به‌صورت متوسط رشد اقتصادی کشور چهار درصد بود و این میزان در سه‌ماهه اول امسال شش درصد بود».

این ادعای رئیسی در شرایطی مطرح شد که گزارش گمرک از وضعیت تجارت کشور در هفت ماه ابتدای امسال حاوی واقعیاتی هشداردهنده است و به‌عنوان مثال حاکی از ارزان‌فروشی کالای صادراتی و خام‌فروشی است.

بر اساس آمار اعلام‌شده توسط گمرک ایران، در هفت‌ماهه نخست سال جاری شاهد صادرات 79.5 میلیون تن محصول و فراورده به ارزش 28.3 میلیارد دلار بوده‌ایم. این مبلغ نسبت به مدت مشابه سال گذشته افت اندکی در حدود 

0.5 درصد را نشان می‌دهد. با‌این‌حال، مقادیر و وزن کالاهای صادراتی از 61.3 میلیون تن به 79.5 میلیون تن رسیده است. در‌واقع متوسط ارزش هر تن کالای صادراتی کشور از 

484 دلار در هفت‌ماهه پارسال به 355 دلار در هفت‌ماهه امسال کاهش یافته است.

دلایل این موضوع می‌تواند افزایش حجم فروش کالاهای خام، ارائه تخفیف به برخی خریداران به خاطر مشکلات تحریمی و همچنین افت قیمت‌های جهانی باشد.

 رشد واردات به کشور

در بخش دیگری از گزارش گمرک افزایش واردات در هفت‌ماهه ابتدای امسال به چشم می‌آید.

در بخش واردات، شاهد رشد در حدود 13‌درصدی واردات در هفت‌ماهه امسال هستیم؛ به‌گونه‌ای که مبلغ واردات به 36 میلیارد دلار رسید. این عدد در مدت مشابه سال قبل معادل 31.7 میلیارد دلار بوده است. همچنین متوسط ارزش هر تن کالای وارداتی که در این مدت معادل 20.9 میلیون تن بوده، معادل هزار‌و 720 دلار است.

به‌این‌ترتیب شاهد کسری تجاری 7.7 میلیارد دلاری تجارت خارجی کشور در این بازه زمانی هستیم. این کسری در هفت‌ماهه 1401 معادل 3.3 میلیارد دلار بود که افزایش نگران‌کننده بیش از 4.4 میلیارد دلاری را نشان می‌دهد. با‌این‌حال با توجه به افزایش صادرات نفت در چند ماه اخیر به نظر نمی‌رسد که این موضوع نگرانی خاصی را برای دولت به وجود بیاورد؛ چرا‌که مثل همه اوقاتی که صادرات نفت در ایران بالا بوده، نگاه کم‌اهمیت‌تری به تقویت سایر صنایع و افزایش صادرات غیرنفتی  شده است.

کما‌اینکه بسیاری از اقلام اصلی صادرات غیرنفتی نیز نه از محل فعالیت‌های ارزش افزوده قابل‌ توجه، بلکه ناشی از صادرات محصولات عمدتا خام پتروشیمی و فراوری‌های اولیه مواد طبیعی مثل گاز و مشتقات نفتی است. در نمودار ارائه‌شده در گزارش، روند صادرات، واردات و کسری تجاری کشور در هفت ماه اخیر ارائه شده است. همان‌گونه که در نمودار مشخص است، فقط در فروردین شاهد فزونی صادرات نسبت به واردات بوده‌ایم و در سایر ماه‌ها همواره کسری تجاری محقق شده است.

بیشترین رقم کسری تجاری در تیر‌ماه بوده است که کسری تجاری دو‌میلیارد دلاری را شاهد بوده‌ایم.

همچنین نسبت قیمت متوسط کالاهای وارداتی به صادراتی که در سال قبل معادل 3.5 برابر بود، در هفت‌ماهه اول امسال به بیش از 4.8 برابر رسیده است و این موضوع زنگ خطری درخصوص لزوم تجدید‌نظر در سیاست خام‌فروشی صادراتی کشور است.

نگاهی به آمار واردات و صادرات کشور در هفت‌ماهه ابتدای امسال نشان می‌دهد که بیشترین کالای وارداتی به‌ ترتیب ذرت دامی، موبایل، دانه سویا، روغن دانه آفتابگردان، قطعات منفصله خودرو، برنج، گندم، طلا، روغن خام سویا و روغن پالم بوده است.

  واردات 577 میلیون دلار طلا

این گزارش نشان می‌دهد که 10 قلم اول وارداتی کشور از حیث ارزش معادل 25 درصد از کل ارزش واردات کشور است و این در حالی است که در 10 قلم اول صادراتی کشور بیش از 39 درصد از کل ارزش صادرات کشور را به خود اختصاص می‌دهد.

اقلام عمده وارداتی کشور مانند سال‌های اخیر شامل مواد اولیه خوراکی و گوشی‌های تلفن همراه و همچنین قطعات خودرو جهت مونتاژ در داخل کشور است.

در 10 قلم عمده وارداتی کشور می‌توان به مورد جالب طلا اشاره کرد که در هفت‌ماهه امسال معادل 577 میلیون دلار واردات طلا داشته‌ایم.

همچنین گزارش گمرک نشان می‌دهد متوسط نرخ فروش هر تن متانول در این بازه زمانی معادل 220 دلار است و این نرخ در مدت مشابه پارسال معادل 280 دلار بوده و متوسط نرخ شمش صادراتی نیز در حدود 490 دلار به ازای هر تن بوده است که تقریبا معادل نرخ فروش در بازار داخلی و بورس کالای کشور است.

همچنین باید گفت درباره نخستین قلم از کالاهای صادراتی که در آمارهای گمرک به‌عنوان گاز مایع‌شده درج می‌شود، اختلاف‌نظر بین کارشناسان وجود دارد. از یک سو برخی کارشناسان بر این عقیده هستند که این رقم مربوط به گازهای طبیعی‌ای است که به مایع تبدیل شده و سپس به فروش می‌رسد، اما دستگاه‌های دولتی آن را به‌عنوان LPGدر نظر می‌گیرند.