معلولان به زباله‌گردی و دست‌فروشی رو آورده‌اند

سمیه جاهدعطائیان: «بهروز مروتی» مدیر کمپین معلولان، به مناسبت هفته جهانی معلولان در گفت‌وگو با خبرنگار «شرق» در پاسخ به این سؤال که تفاوت مهم هفته جهانی امسال با سال گذشته را چطور ارزیابی می‌کنید، تصریح می‌کند: «امسال با سال گذشته تفاوت چشمگیری داشته، یعنی اگر سال گذشته برای آینده یا وضعیت معیشت افراد دارای معلولیت نگران بودیم، امسال دیگر کار از ابراز نگرانی گذشته و به مرز هشدار و ناراحت‌کننده‌ای درباره معلولان رسیده‌ایم. با نبود برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری مؤثر در حوزه معلولیت به‌ویژه در بخش‌های پیشگیری، توانمندسازی و اجرائی‌نشدن قانون حمایت از حقوق معلولان و سایر مصوبات مرتبط و مشکلات روزافزون درمانی، معیشتی، شغلی مسکن و... شاهد اتفاقات ناگواری در زندگی افراد دارای معلولیت هستیم. به‌ همین دلایل حضور در تمام مراسم و نشست‌های دولتی را که به مناسبت هفته جهانی برگزار شده، تحریم کردیم. وقتی سخنرانی وزرای حاضر در مراسم گرامیداشت امسال را هم می‌دیدیم، چنین مشخص بود در صحبت‌های هیچ‌کدام از وزرا به موضوع مهم و مؤثری که درصدی بر زندگی و شرایط افراد با نیازهای ویژه، اثرگذار باشد، اشاره‌ای نشد. فقط موضوع استخدام ویژه افراد دارای معلولیت عنوان شد که خبر تازه‌ای نبوده و ماه‌ها قبل اطلاع‌رسانی شده بود. تمام موارد مطرح‌شده در مراسم گرامیداشت امسال، جز تکرار نبوده است.

وزیر کشور نتیجه جلسات را علنی کند

مروتی با اشاره به موضوع مناسب‌سازی فضاهای شهری، توجه به این کار را اقدامی ضروری می‌داند و ادامه می‌دهد: «وقتی وزیر کشور به‌ عنوان رئیس ستاد هماهنگی مناسب‌سازی کشور و از سخنرانان مراسم گرامیداشت، هیچ حرف مهم و خبر جدیدی برای ارائه در حوزه معلولان نداشت، چه انتظاری می‌توان از جلسات این‌چنینی که به‌ تکرار برگزار می‌شود، داشت. وزیر کشور هر بار اعلام می‌کند که موضوع مناسب‌سازی در دست پیگیری است، اما سؤال مهم ما از وزیر کشور این است که چرا نتیجه این‌همه وعده برای پیگیری، به افراد دارای معلولیت اعلام نمی‌شود؟ چرا عملکرد قابل ارائه و محسوسی در این حوزه دیده نمی‌شود؟ پاسخ سؤال این است که اصلا عملکرد مؤثری نه‌فقط در حوزه مناسب‌سازی بلکه در حوزه معلولیت وجود ندارد؛ چون دغدغه‌ای در این زمینه نیست.

سبد خالی معیشت معلولان

وقتی مصوبات مربوط به حقوق افراد دارای معلولیت در دولت روی زمین می‌ماند، نه‌تنها دولت بلکه مجلس نیز در حمایت از معلولان اقدامات عملی چشمگیری نداشته است. درعین‌حال تأسف‌بارتر این است که قوه قضائیه هم در برخورد با عوامل سرپیچی از قوانین، چندان جدی عمل نمی‌کند؛ چرا‌که حتی اگر برخوردی هم شده باشد، فعالان حوزه معلولان کمترین اطلاعی از آن نداشته و مهم‌تر از همه روی شرایط معلولان هم تأثیری نداشته است. درحالی‌که اطلاع‌رسانی عمومی درباره برخورد با یکی از دستگاه‌ها در رسانه می‌توانست از میزان تخلفات و و سرپیچی از قوانین مربوط به معلولان کم کند. این نکات از سوی «مروتی»، مدیر کمپین معلولان، عنوان می‌شود؛ «به جرئت می‌توانیم بگوییم که معلولان بدون حامی و همراهی مانده‌اند و در وضعیت رها‌شدگی به سر می‌برند. طبق اعلام دولت، دستمزد کمتر از ۲۰ میلیون تومان در تهران به معنی خط فقر است یا سبد معیشت کارگران ۱۵ میلیون تومان برآورد شده؛ این در حالی است که افراد دارای معلولیت با مستمری ماهانه ۷۶۰ هزار تومان زندگی می‌کنند. گرانی وسایل توان‌بخشی بیداد می‌کند. میزان پوشش خدمات مراقبتی و پرستاری معضلات فراوانی دارد. حدود ۱۵۰ هزار نفر متقاضی و پشت نوبت دریافت خدمات مراقبتی قرار دارند. حداقل نرخ خدمات و دستمزد یک پرستار تمام‌‌وقت ۱۵ میلیون تومان است و فاصله پرداختی سازمان بهزیستی به معلولان بابت خدمات پرستاری با آنچه در واقع باید باشد، بسیار فاحش است. گوشت، میوه، سبزی و سایر مواد مهم مغذی از سفره معلولانی که با بیماری‌های زیادی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، حذف شده‌ است. معلولان با ۷۶۰ هزار تومان در ماه به کدام‌یک از نیازهایشان توجه کنند؛ درمان یا تغذیه، پوشاک یا پوشینه، ابزار توان‌بخشی یا مسکن و اجاره‌خانه؟».

بهزیستی نمی‌خواهد معلولان خودکفا شوند

او از حق مسلم معلولان برای مطالبه‌گری می‌گوید: «افراد دارای معلولیت به دفعات تجمع کردند و درنهایت به هیچ دستاوردی جز مطالبه‌گری نرسیدند؛ چون اراده‌ای برای اجرای ماده ۲۷ قانون حمایت از معلولان در بدنه دولت و مجلس مشاهده نمی‌شود. به‌عنوان نمونه‌ای آشکار، سازمان بهزیستی در یک آزمون استخدامی مشترک با سایر دستگاه‌ها شرکت کرده است که دقیقا به سه درصد از افراد دارای معلولیت در این آزمون توجه کرده؛ درحالی‌که در قانون به صراحت نسبت به سهمیه حداقلی سه‌درصدی معلولان اشاره شده و سازمان بهزیستی می‌توانست برای الگوسازی سایر دستگاه‌ها، حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد از سهمیه و حتی کمتر از ۲۰ درصد را به افراد دارای معلولیت اختصاص دهد. وقتی دست بهزیستی برای حمایت از توانمندسازی معلولان در یک بخش باز است، می‌تواند با بهره‌برداری از این فرصت، چنین نشان دهد که برای خودکفایی و اشتغال معلولان گام برمی‌دارند، نه اینکه با چنین عملکردی راه حمایت سازمان‌های دیگر را هم از افراد دارای معلولیت ببندند».

شعار یا وعده‌های توخالی در روز جهانی معلولان

مروتی، فعال حوزه افراد دارای معلولیت، با انتقاد از برگزاری مراسم هر سال با عنوان گرامیداشت افراد دارای معلولیت که توسط دستگاه‌های مختلف ترتیب داده می‌شود، می‌گوید: «هفته جهانی موقعیت خوبی است تا دستگاه‌ها شعارهای خوبی سر‌دهند، اما وقتی یک مصوبه قانونی به‌صورت درست در کشور اجرا نشود و نظارتی هم وجود نداشته باشد، مراسم این‌چنینی در عمل فایده‌ای برای معلولان نداشته است و صحبت از گرامیداشت جایگاه معلولان، ادعایی بیش برای فریب افکار عمومی محسوب نمی‌‌شود. احترام و گرامیداشت در شرایطی حاصل می‌شود که به قوانین بالادستی مربوط به معلولان احترام گذاشته و آنها بدون کم‌و‌کاست اجرا شوند. این خواسته یعنی عمل به قانون، نه خواسته یا توقع زیادی بود و نه کاری خلاف قانون». او با بیان اینکه مسئولان مناسبت به مناسبت عده‌های توخالی به معلولان می‌دهند، تأکید می‌کند: «در این هفته که به‌ نام هفته جهانی نام‌گذاری شده، صدا و شعار زیاد است، اما به‌ محض تمام‌شدن این روزها، تمام شعارها و قول‌های داده‌‌شده تا مناسبت بعدی مثل روز جهانی ناشنوایان، اتیسم، سندرم دان و... فراموش می‌شود. ما در هیچ‌یک از این مناسبت‌ها شاهد ارائه عملکرد درست، شفاف یا صادقانه در حوزه عمل به مصوبات مربوط به افراد دارای معلولیت نبودیم».

خطر افزایش سن بازنشستگی برای معلولان ازکار‌افتاده

تمام سخنرانی‌های مناسبتی به خبر و گزارش از دادن مستمری به معلولان ختم می‌شود؛ بله، سازمان بهزیستی به معلولان مستمری می‌دهد، اما آمار پشت‌نوبتی‌ها را هم برای دریافت مستمری اعلام نمی‌کند و مهم‌تر از آن نمی‌گوید که مطابق با قانون چه میزان مستمری باید به معلولان داده شود و در واقع چه میزان از آن پرداخت می‌شود. مروتی‌، فعال اجتماعی در حوزه معلولیت، با اعلام نکات فوق شرایط معیشتی حاکم بر زندگی افراد با نیازهای ویژه را بغرنج دانسته و تصریح می‌کند: «مصوبه افزایش سن بازنشستگی بدون دادن تبصره‌ای مبنی بر اینکه مجلس شرایط معلولان را هم در نظر گرفته است، اقدامی کارشناسی‌نشده بود‌. افراد دارای معلولیت نسبت به افرادی که معلولیتی ندارند، زودتر از‌کار‌افتاده می‌شوند و اگر به سن بازنشستگی اضافه شود، هیچ چیزی از عمر و توان آنها باقی نخواهد ماند. آنها قبل از این، توان ۳۰ سال کار‌کردن را هم ندارند. عدم رعایت قوانین بازنشستگی در بخش غیردولتی و سنگ‌اندازی بخش دولتی در اجرای مصوبات قانونی هم هر‌کدام چالش‌های دیگری است که همواره معلولان را تهدید می‌کند».

نتیجه جلسات دولتی مشخص نیست

او با اشاره اینکه قانون مربوط به معلولان در ایران ضمانت اجرائی کافی ندارد، می‌گوید: وقتی مصوبه‌ای که در برنامه ششم توسعه اجرا نشده است، دوباره در برنامه هفتم توسعه می‌آید، چطور می‌توان نسبت به اجرای قوانین در حوزه معلولیت امیدوار بود؟ در همین دور از بی‌اعتنایی مسئولان به قانون، حتی صحبت‌کردن از اجرای قانون حمایت از حقوق معلولان هم برای خودمان و هم برای مخاطب خسته‌کننده و بی‌فایده شده است. ما فقط امیدوار هستیم که مسئولان به دور از تصور و تخیل، قوانین را در بطن جامعه رعایت و به این واسطه معلولان به صورت ملموس و واقعی گرامیداشت را در معیشت خودشان احساس کنند.‌ مروتی‌، فعال حوزه معلولان، با اشاره به موارد متعددی از اهمال‌کاری‌ها در برابر افراد با نیازهای ویژه یادآور می‌شود: «ادعای دولت این است که سه جلسه کمیته هماهنگی و نظارت بر اجرای قانون برگزار کرده و در دولت قبل تنها یک جلسه از این کمیته برگزار شده بود. بله، دولت سیزدهم سه جلسه برگزار کرده، اما معیار مدنظر، تعداد جلسات برگزار‌شده نیست، بلکه دستاورد جلسات، مصوبات و خروجی آن مد‌نظر است و اینکه شفاف اعلام کنند برگزاری این جلسات تا چه اندازه در اجرای ماده ۲۷ قانون معلولان ‌تأثیر داشته است؟ یا ۲۹ جلسه از ستاد مناسب‌سازی کشور در حد حضور برخی سران و وزرا برگزار شد که باز سؤال مهم است که نتیجه ملموس این جلسات، چنانچه نتیجه قابل ارائه‌ای داشته، چرا اطلاع‌رسانی نمی‌شود؟».

خشنود سازی مسئولان بالادستی با آمارسازی اشتباه

او با بیان اینکه به نظر می‌رسد مسئولان اطلاع یا شناختی از قوانین ندارند، تصریح می‌کند: «دولت (سازمان بهزیستی) مکلف است سالی یک بار گزارش عملکردی از روند اجرای قانون حمایتی معلولان را از دستگاه‌های اجرائی دریافت و این گزارش عملکرد را به مجلس ارائه دهد. دولت تا به امروز باید پنج گزارش عملکرد سالانه داشته باشد، اما دریغ از یک گزارش‌. به همین دلیل به جرئت می‌گوییم که تمام جلسات گرامیداشت، شعار‌درمانی و دستاوردسازی‌های نمادین است». مروتی در پاسخ به این سؤال که «مسئولی در سازمان بهزیستی اعلام کرده که پشت‌نوبتی برای دریافت خدمات بهداشتی در سازمان بهزیستی نداریم، آیا این اظهار نظر قابل تأیید است؟» یاداور می‌شود: «‌ما با انتشار و نقل بی‌چون‌و‌چرای همین خبر در فضای مجازی، صدها نظر دریافت کردیم و تمام آنها افرادی هستند که پشت نوبت دریافت خدمات بهداشتی قرار دارند. مهم‌تر اینکه تنها این افراد به فضای مجازی دسترسی داشته و بسیاری از افراد دیگر چنین امکانی برای اعتراض و طرح انتقاد ندارند. به نظر می‌رسد چنین اظهارنظرهایی برای این باشد که مسئولان بالادستی‌شان خشنود شوند. این در حالی است که سازمان بهزیستی باید تعداد دقیق پشت‌نوبتی‌ها را اعلام کرده و به صراحت از کاستی یا محدودیت‌ها صحبت کند. این فعال حوزه افراد با نیاز‌های ویژه، با ابراز نگرانی از وضعیت معیشت معلولان تصریح می‌کند: «امسال بسیار سخت در حال سپری است و پیش‌بینی کرده‌ایم که اگر عمل به قوانین بالا‌دستی و لازم‌الاجرا همچنان اولویت آخر مسئولان باشد، تورم بالا ادامه‌دار شود و در پیش‌‌بینی‌های دیگر رواج مشاغل فصلی و کاذب میان افراد دارای معلولیت مثل زباله‌گردی، کارتن جمع‌کنی، دست‌فروشی یا بی‌خانمانی و... بیشتر خواهد شد».