در همسایگی دیپلماسی رنگارنگ

محمود اشرفی:  دیپلماسی رنگارنگ ترکیه میراث دوران جنگ سرد است. در سال‌های نخست پس از جنگ جهانی دوم هراس جهان غرب از سیاست چیرگی‌خواهانه اتحاد شوروی به شکل‌گیری پیمان نظامی ناتو انجامید. ناتو اساسا پیمانی اروپایی بوده؛ اما عضویت در آن دو استثنا داشت؛ نخست مشارکت آمریکا و کانادا و استثنای دیگر عضویت ترکیه در این پیمان است. ناتو در سال 1949 شکل گرفت و سه سال بعد عضویت ترکیه در این پیمان گزینه‌ای ناگزیر و از سر اجبار بود. در آن هنگام گرایش به ترکیه تحت عنوان استراتژی و سیاست گرانیگاه سرزمینی در برابر بلوک شرق مورد توجه جهان غرب قرار گرفت؛ زیرا در پایین‌دست اتحاد جماهیر شوروی، ایران سمت‌وسویی در راستای موازنه منفی و گزینش سیاست دوری از دو ابرقدرت را پیش‌رو داشت. شرایط ژئوپلیتیکی ویژه ترکیه و همسایگی آن با کشور‌های اروپایی بلوک شرق و اتحاد شوروی مهم‌ترین علت پذیرش ترکیه در ناتو بود؛ شرایطی که با فروپاشی شوروی و بلوک شرق دیگر وجود ندارد؛ اما توانایی‌های کاربرد سیاست‌های رنگارنگ و عموما ناسازگار با سمت‌وسوی دیگر کشور‌های عضو ناتو برای ترکیه همچنان پابرجاست. ماده پنج ناتو این پیمان را به معاهده دفاع جمعی تبدیل کرده که براساس‌آن حمله به هر کشور عضو ناتو، حمله به همه کشورهای عضو آن به شمار می‌رود. این ویژگی ناتو دست ترکیه را برای اعمال سیاست‌های رنگارنگ فرصت‌طلبانه باز گذاشته است. در سال‌های اخیر دیپلماسی ترکیه ترکیبی از ایدئولوژی افراطی و تکاپوی منافع ملی در مدار یک‌جانبه‌گرایی بوده است؛ به‌ گونه‌ای که موضع‌گیری این کشور در مناقشات منطقه‌ای پیش‌بینی‌ناپذیر و همواره فرصت‌طلبانه است. این مناسبات دیپلماتیک فرصت‌طلبانه از یک دیپلماسی مواج ناهمگون پیروی می‌کند. مجموعه این سیاست‌ها، ترکیه را کشوری غیرقابل اعتماد و همسایه‌ای نامطمئن کرده است. کشوری که حتی سیاست‌های نژادپرستانه، مداخله‌جویانه و تنش‌‌‌آفرین آن در کشورهای قفقاز و دیگر مناطق، با منافع بلند‌مدت ناشی از صلح و ثبات این کشورها در تضاد است. فرصت‌طلبی‌های سیاسی ترکیه این کشور را در مناسبات منطقه‌ای به طرفی غیرقابل اعتماد بدل کرده است. در جغرافیای گسترده‌تری دیپلماسی ترکیه با منافع و سیاست‌های اروپا سازگار نیست. پذیرفتن ترکیه در ناتو یک اشتباه ناگزیر بود.