آیا می‌توان زمستانی ایمن‌تر داشت؟
اگرچه فصل زمستان زیبایی طبیعی خود را دارد ولی آمار نشان می‌دهد در همه کشورهای جهان در زمستان ناخوشی و مرگ‌و‌میر بیشتر از فصل‌های دیگر سال است. مطالعات نشان می‌دهد تلفات جانی در زمستان حداقل ۱۰ درصد و حتی در بعضی نقاط جهان دو‌برابر بیشتر از فصل‌های دیگر سال است. در حقیقت برای قشرهای ضعیف، آسیب‌پذیر و مسن، در مقایسه با گرما، فصل سرما کشنده‌تر است و این قاعده در اغلب موجودات روی زمین حکم‌فرما‌ست؛ چون تغییرات محیطی در زمستان باعث تحولات بیولوژیکی درونی می‌شود که غریزه ذاتی طبیعی هر موجود را برای ادامه حیات و گذر از عوارض خطرناک سرما در زمستان به مبارزه می‌طلبد.
جهانگیر تقی‌پور*
اگرچه فصل زمستان زیبایی طبیعی خود را دارد ولی آمار نشان می‌دهد در همه کشورهای جهان در زمستان ناخوشی و مرگ‌و‌میر بیشتر از فصل‌های دیگر سال است. مطالعات نشان می‌دهد تلفات جانی در زمستان حداقل ۱۰ درصد و حتی در بعضی نقاط جهان دو‌برابر بیشتر از فصل‌های دیگر سال است. در حقیقت برای قشرهای ضعیف، آسیب‌پذیر و مسن، در مقایسه با گرما، فصل سرما کشنده‌تر است و این قاعده در اغلب موجودات روی زمین حکم‌فرما‌ست؛ چون تغییرات محیطی در زمستان باعث تحولات بیولوژیکی درونی می‌شود که غریزه ذاتی طبیعی هر موجود را برای ادامه حیات و گذر از عوارض خطرناک سرما در زمستان به مبارزه می‌طلبد.
در انسان اگرچه علت بیش از نیمی از این مرگ‌ومیرهای اضافی زمستان بر اثر آنفلوانزا و سایر عفونت‌های تنفسی دیگر است ولی دمای محیطی کمتر از هشت سانتی‌گراد باعث اختلال در سیستم دفاعی بدن در مقابله با عفونت‌های ویروسی می‌شود. سرما همچنین باعث افزایش غلظت خون در بدن و ایجاد سکته‌های قلبی و مغزی می‌شود. تصادفات زمستانی مانند افتادن و لیز‌خوردن، شکستگی استخوان و صدمات دیگر بدنی نیز در زمستان بیشتر از فصل‌های دیگر سال است. آمار نشان می‌دهد بیشترین مرگ‌های وابسته به سرما، حدود دو هفته بعد از سردترین روز زمستان که در مقایسه با آمار کشورهای دیگر، در کشور ما احتمالا حدود نیمه دوم دی‌ماه و بهمن است، اتفاق می‌افتد.
از نظر پزشکی، سرما حتی در افراد سالم نیز باعث اختلال در فیزیولوژی و فعل و انفعالات بیولوژیک بدن شده که برای مقابله با سرما، بدن ابتدا با لرزش عضلانی و تنگ‌کردن عروق خونی در اندام‌ها و پوست، سعی در ثابت نگه‌داشتن دمای طبیعی 37 درجه سانتی‌گراد بدن میکند اما با در معرض سرما قرار‌گرفتن، زمان بیشتر در دمای زیر ۱۰ درجه سانتی‌گراد، احتمال آسیب‌رسانی (پاتولوژیک) بیشتر به جسم و روح انسان بالا می‌رود؛ به‌طوری‌که فرد دچار اختلال در حرکت، رفتار، گفتار و گیجی می‌شود و زمانی که مکانیسم‌های دفاعی بدن در مقابل سرما قادر به ثابت نگه‌داشتن دمای بدن نشوند و دمای مرکزی بدن به زیر 35 درجه سانتی‌گراد سقوط کند، فرد قربانی سرما معمولا دچار بیهوشی می‌شود و جانش شدیدا در خطر است (هیپوترمی) که برای زنده‌ماندن احتیاج به درمان اضطرای و انتقال به مرکز پزشکی دارد. در‌عین‌حال، خشک‌کردن و گرم‌کردن آهسته بدن با پوشاندن بدن قربانی با لحاف و پتو طی چندین ساعت، تا رسیدن به مرکز پزشکی یا بهبودی کامل باید ادامه داد.
در فصل سرما توصیه آن است که دمای اتاق نشیمن و خواب حدود ۱۸ درجه سانتی‌گراد و دمای محیط خانه کمتر از ۱۶ درجه سانتی‌گراد نباشد و برای جلوگیری از آتش‌سوزی، سوختگی و مسمومیت با گاز بی‌رنگ و بی‌بوی کشنده منواکسید کربن، مواظبت و رعایت دقیق اصول ایمنی در استفاده از وسایل نفتی، گازی، چوب‌سوز و حتی پتوهای برقی واجب است و در صورت امکان، نصب آژیر آتش‌سوزی و ردیابی منواکسید کربن در خانه بسیار مفید خواهد بود.
از نظر مواظبت‌های شخصی در برابر سرمای زمستان، پوشیدن چند لایه لباس نازک گرم‌کننده‌تر از پوشیدن یک لایه لباس کلفت و ضخیم است. ضمنا روشن است که هرساله در پاییز و زمستان عفونت‌هایی ویروسی مانند سرماخوردگی و آنفلوانزا شایع می‌شوند و در چند سال اخیر نیز کرونا را شاهدیم که همه علائم بالینی نزدیک به هم دارند. اگرچه بحث در مورد منشأ این ویروس‌ها ادامه دارد اما درباره آنفلوانزا می‌دانیم که هرساله معمولا ویروس‌های آن از حدود کشورهای چین و هنک‌کنگ وارد جهان می‌شود و به محققان بقیه کشورها فرصت شناسایی و تولید واکسن علیه نوع آنفلوانزا آن سال را می‌دهد. این بیماری‌های ویروسی معمولا بدون هیچ‌گونه دارو و درمانی خود‌به‌خود در حدود ۱۰ روز خوب می‌شوند ولی خطر اصلی آنفلوانزا و سایر بیماری‌های ویروسی تنفسی آن است که گاهی بر روی التهابی که در ریه‌ها توسط ویروس به وجود آمده است، عفونت‌های میکروبی سوار شده که می‌تواند جان فرد را تهدید کند؛ به‌خصوص اگر ریه‌ها بر اثر سیگار و دود ناسالم یا بیماری زمینه‌ای و قلبی-تنفسی داشته باشند. متأسفانه روی بیماری‌های ویروسی، آنتی‌بیوتیک‌ها یا چرک‌خشک‌کن‌های معمولی اثری ندارند و دارویی که در آزمایش‌های مستقل بالینی کاملا نشان داده باشد که سود آن بیش از ضرر احتمالی آن است، وجود ندارد.
بنابراین توصیه می‌شود هرساله حدود شهریور و مهر واکسن آنفلوانزا (هلندی آن نیز موجود است) را بزنید که پیشگیری خوبی است و برای کرونا طبق برنامه اجرا کنید. بیماران خاص هم توصیه‌های پزشکی مخصوص به خود دارند. اگر دچار عطسه، ریزش آب بینی، گلودرد، سرماخوردگی، آنفلوانزا و حتی کرونا شدید، در خانه بمانید که نزد پزشک رفتن فایده درمانی برایتان ندارد، ولی احتمال دارد ویروس بیماری را به چند نفر دیگر هم انتقال بدهید. از سوپ و مایعات گرم مقوی با روحیه قوی با کمک‌گرفتن فقط از داروی کم‌ضرر استأمینوفن ساده بدون کدئین برای درد و تب تا حداکثر چهار گرم (هشت قرص ساده ۵۰۰ میلی‌گرم) در هر ۲۴ ساعت در صورت لزوم استفاده کنید و مواظب باشید اگر بیماری تنفسی، قلبی-عروقی، سرطان و هر بیماری زمینه‌ای دارید، به‌خصوص اگر دچار عوارضی مانند تنگی نفس و درد سینه و علائم نگران‌کننده دیگر هستید یا ناخوشی‌تان بیش از دو هفته به طول انجامید، به پزشک مراجعه کنید.
ضمنا در چندین مطالعه علمی، به سودمند‌بودن مکمل‌های ویتأمین D در فصل زمستان اشاره شده است و نشان داده‌اند که ویتأمین D از افسردگی فصلی که احتمالا به دلیل کاهش نور خورشید ایجاد می‌شود، جلوگیری میکند. همچنین ویتأمین D سیستم ایمنی و دفاعی بدن را در مقابل عفونت‌های ویروسی مانند آنفولانزا و کرونا تقویت میکند. بنابراین علاوه بر واکسیناسیون علیه بیماری‌های عفونی، ورزش و تغذیه سالم و مصرف روزانه ویتأمین D می‌تواند در فصل سرما و به‌طور کلی برای سلامت فرد مفید باشد. مقدار احتیاج روزانه ویتأمین D برای افراد زیر ۱۲ ماه، 400 واحد بین‌المللی و از یک تا ۷۰ سال 600 و بیش از ۷۰ سال 800 واحد است. البته اگر با آزمایش خون مقدار ویتأمین D در بدن کم باشد باید طبق تجویز پزشک دُزهای بالاتری استفاده کرد.
* فلوشیپ و عضو رویال‌کالج‌های جراحان انگلیس و اسکاتلند
