آیا مسکو از عملیات داعش باخبر بود؟

 عبدالرحمن فتح‌الهی: خبرگزاری رویترز ‌روز گذشته (دوشنبه) به نقل از سه منبع گزارش داده که ایران پیش از وقوع کشتار در سالن کنسرت نزدیک مسکو در ماه گذشته میلادی درباره احتمال وقوع یک «عملیات تروریستی» بزرگ در خاک روسیه به مسکو هشدار داده بود. با‌این‌حال، دمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، دیروز (دوشنبه) در جمع خبرنگاران به ادعای این رسانه انگلیسی مبنی بر مطلع‌کردن روسیه از حمله تروریستی اخیر به تالار کنسرت «کروکوس» واکنش نشان داده و گفت ‌مسکو هیچ‌گونه اطلاعاتی مرتبط با تهدید امنیتی را پیش از این حمله از ایران دریافت نکرده بود. جالب اینجاست که پسکوف با اظهار بی‌اطلاعی در‌این‌باره، اذعان کرد: «من از هیچ‌گونه تصمیمی درباره این مسئله مطلع نیستم». در مرگبارترین حمله در داخل روسیه طی دو دهه اخیر، چهار فرد مسلح روز ۲۲ مارس/ سوم فروردین، ‌با سلاح‌های خودکار به یک کنسرت در شهر کروکوس حمله کردند و در آنجا با تیراندازی به سمت جمعیت، دست‌کم ۱۴۴ نفر را به قتل رساندند. گروه داعش مسئولیت این حمله را بر عهده گرفته است. در‌این‌باره خبرگزاری فارس به نقل از رویترز گزارش داده که تهران پیش‌تر درخصوص انجام چنین عملیاتی به مسکو هشدار داده بود. یکی از منابع سه‌گانه رویترز که نخواست نامش فاش شود، در این زمینه می‌گوید‌: «ایران چند روز قبل از حمله در روسیه، اطلاعاتی را با روسیه در مورد یک حمله تروریستی بزرگ احتمالی در خاک این کشور به اشتراک گذاشت که در جریان بازجویی از دستگیرشدگان مرتبط با بمب‌گذاری‌های مرگبار در ایران به دست آمده بود». طبق گزارش این رسانه، «وزارت اطلاعات ایران در ماه ژانویه اعلام کرد ۳۵ نفر را در ارتباط با دو بمب‌گذاری‌ روز سوم ژانویه/ سیزدهم دی‌ماه سال گذشته در کرمان که منجر به کشته‌شدن نزدیک به صد نفر شد، دستگیر کرده است. این وزارتخانه در ۱۹ ژانویه (۲۹ دی ۱۴۰۲) اعلام کرد یکی از فرماندهان داعش خراسان را دستگیر کرده است. داعش مسئولیت انفجارهای ایران را که در مراسم سالگرد ترور شهید سردار سلیمانی رخ داده بود، بر عهده گرفت. پیش‌تر منابع اطلاعاتی آمریکا نیز تأیید کرده‌اند ‌داعش هر دو حمله سوم ژانویه در ایران و تیراندازی‌های ۲۲ مارس در مسکو را انجام داده است». منبع دوم که او هم به دلیل حساسیت موضوع نخواست نامش فاش شود، به خبرگزاری رویترز گفت: «اطلاعاتی که تهران درباره حمله قریب‌الوقوع در اختیار مسکو قرار داده است، فاقد جزئیات دقیق درباره زمان‌بندی و هدف دقیق بوده است». این منبع دوم با اشاره به این نکته که‌ «به آنها (اعضای داعش خراسان) دستور داده شده بود برای یک عملیات درخور توجه در روسیه آماده شوند»، تأکید کرد که «یکی از تروریست‌های دستگیر‌شده در ایران اعتراف کرد ‌برخی از اعضای گروه از قبل به روسیه سفر کرده‌اند». خبرگزاری رویترز منبع سوم گزارش خود را یک مقام ارشد امنیتی ایرانی معرفی کرده که او هم بدون ذکر نام عنوان کرد: «از آنجایی که ایران سال‌هاست قربانی حملات تروریستی است، مقامات ایرانی بر اساس اطلاعات به‌دست‌آمده از این تروریست‌های دستگیر‌شده، به تعهد خود برای هشدار به مسکو عمل کردند». به دنبال این گزارش و ادعاهای مطرح‌شده، تا‌کنون وزارت امور خارجه ایران و کرملین به درخواست خبرگزاری رویترز برای اظهارنظر درباره این گزارش پاسخی نداده‌اند. کاخ سفید نیز در این مورد اظهارنظری نکرده است. با‌این‌حال یک منبع آگاه اطلاعاتی آمریکا درباره حمله قریب‌الوقوع در روسیه گفت که این اطلاعات بر اساس رهگیری «ارتباطات» بین اعضای داعش خراسان حاصل شده بود. جمعه هفته گذشته نیز متیو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، در کنفرانسی خبری به صراحت گفت: «ما در هفتم مارس با اطلاعات واضح و پرجزئیات در رابطه با احتمال وقوع حمله تروریستی در گردهمایی‌های بزرگ ازجمله کنسرت‌ها به روسیه هشدار دادیم». به گزارش ایسنا، آن‌گونه که میلر می‌گوید، «این اولین هشدار واشنگتن به مسکو درخصوص احتمال وقوع حمله تروریستی در خاک روسیه نبوده است». در مقابل، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، اخیرا گفته بود او همچنان اوکراین را مظنون همدستی در حملات تروریستی اخیر در روسیه می‌داند، اما در حال حاضر به دنبال پیداکردن کسی است که دستور این کار را داده است. به باور پوتین، «آمریکا و متحدانش در تلاش برای حفاظت از گروه‌های نیابتی خود در اوکراین بوده و می‌گویند که کی‌یف هیچ نقشی در این حملات تروریستی نداشته و داعش مسئول این حملات است». کمیته تحقیقاتی روسیه جمعه گذشته اعلام کرد ‌بازرسان مدارکی کسب کرده‌اند که حاکی از ارتباط تروریست‌های کنسرت کروکوس با اتباع اوکراینی است. اما این دست ادعاها به‌شدت از سوی کی‌یف رد شده است. با این وجود، رویترز در گزارش خود می‌گوید «ردکردن اطلاعات و هشدار تهران در مقام متحد دیپلماتیک مسکو، درباره وقوع حمله تروریستی برای روسیه دشوارتر است؛ حمله‌ای که سؤالاتی را درباره اثربخشی نیروهای امنیتی روسیه ایجاد کرد». با توجه به این نکته حائز اهمیت که «هر دو حمله کرمان و مسکو با مشارکت شهروندان تاجیک انجام شده است، کارشناسان امنیتی باور دارند داعش خراسان به‌طور گسترده از جمهوری فقیرنشین تاجیکستان که از استان‌های اتحاد سابق جماهیر شوروی بوده، نیرو جذب کرده است». بنابراین منابع رویترز در این گزارش تأکید کرده‌اند ‌تهران نگرانی‌های امنیتی خود را با تاجیکستان در میان گذاشته است. یک منبع دیپلماتیک در تاجیکستان نیز این مسئله را تأیید و اضافه کرده که تهران اخیرا با دوشنبه در مورد افزایش حضور تاجیک‌ها در فعالیت‌های شبه‌نظامیان بحث کرده است. این گروه در مرداد ۱۴۰۲ یک حمله در حرم شاهچراغ شیراز نیز انجام داد که مقام‌های امنیتی در ایران، هویت این فرد را هم یک تبعه تاجیک معرفی کرده بودند. پیرو آنچه ذکر شد، جواد ترابی در گفت‌وگویی که با «شرق» داشت از دو منظر مسئله را مورد ارزیابی قرار می‌دهد که نخستین مورد آن ناظر بر احتمال اشراف اطلاعاتی مسکو بر عملیات تروریستی سوم فروردین بوده که به گفته این تحلیلگر ارشد حوزه بین‌الملل، «با بی‌اعتنایی کرملین به هشدارهای احتمالی واشنگتن، تهران و دیگر کشورها، پوتین عملا به دنبال استفاده از فضای ناشی از این حمله تروریستی با متهم‌کردن اوکراین در جهت مدیریت فضای جنگ بوده است». کما‌اینکه به اذعان این کارشناس، «روسیه اکنون تمرکز خود را در حوزه رسانه‌ای و دیپلماتیک بر این مسئله قرار داده است که به هر طریق ممکن عملیات تروریستی اخیر را به اوکراین ارتباط دهد». موضوع دیگری که از منظر ترابی اهمیت مضاعف دارد، «تهدیدات امنیتی گروه‌های تروریستی برای ایران است» که این مفسر حوزه سیاست خارجی به شکل مشخص دو همسایه ما یعنی تاجیکستان و به‌خصوص افغانستان پس از روی کار آمدن طالبان را مدنظر قرار می‌دهد و معتقد است‌ «پس از قدرت‌گرفتن مجدد طالبان در افغانستان، اکنون جریان‌های تروریستی از تاجیکستان تا پاکستان و ازبکستان به‌مثابه یک تهدید جدی امنیتی برای کشورهایی نظیر چین، ایران و روسیه عمل می‌کنند».