نقش کلیدی فلات ایران در مهاجرت انسان

یورو نیوز: پژوهشی جدید با ترکیب شواهد ژنتیکی، بوم‌باستان‌شناسی و باستان‌شناسی، فلات ایران را به‌عنوان یک منطقه کلیدی جغرافیایی معرفی کرده است که در مراحل اولیه مهاجرت انسان خردمند (هومو ساپینس) از آفریقا نقش مرکزی را ایفا می‌کرده است. این کشف جدید، نور تازه‌ای بر سفر پیچیده جمعیت‌های انسانی می‌تاباند و درک ما از گسترش گونه‌ خودمان به اوراسیا را به چالش می‌کشد. این مطالعه با عنوان «فلات ایران به‌عنوان قطب تجمع انسان خردمند (هومو ساپینس) پس از خروج از آفریقا» در مجله‌ «نیچر کامیونیکیشنز» Nature Communications منتشر شده و دوره‌ حیاتی بین حدود ۷۰ هزار تا ۴۵ هزار سال پیش را برجسته می‌کند؛ دوره‌ای که جمعیت‌های انسانی به صورت یکنواخت در اوراسیا پراکنده نشدند و در نتیجه، شکافی در درک ما از محل سکونت آنها در این بازه زمانی وجود دارد. یافته‌های کلیدی این پژوهش شامل این موارد می‌شود؛ فلات ایران به‌عنوان قطب سکونت اولیه انسان: این مطالعه با استفاده از رویکرد ژنتیکی نوآورانه‌ای که با مدل‌سازی بوم‌باستان‌شناسی ترکیب شده، نشان می‌دهد فلات ایران منطقه‌ای است که امواج جمعیتی ساکن‌ کل اوراسیا از آنجا سرچشمه گرفته‌اند. این منطقه به‌عنوان زیستگاهی مناسب، قادر به پشتیبانی از جمعیت بزرگ‌تری در مقایسه با دیگر مناطق غرب آسیا بوده است. مشابهت ژنتیکی در جمعیت‌های باستانی و مدرن، مؤلفه‌ ژنتیکی شناسایی‌شده در جمعیت‌های فلات ایران، بر تمایز بلندمدت آن در این منطقه تأکید می‌کند که با ماهیت قطب‌بودن این ناحیه سازگار است و نیای ژنتیکیِ اجزای ژنتیکی‌ای است که از قبل سکونت در فلات را داشته‌اند. این امضای ژنتیکی به لطف رویکرد جدیدی که ۴۰ هزار سال آمیزش و دیگر رویدادهای گمراه‌کننده را تفکیک می‌کند، کشف شد. این ارتباط ژنتیکی اهمیت فلات را به‌عنوان مکانی محوری برای سکونت اولیه‌ انسان و مهاجرت‌های بعدی برجسته می‌کند. پروفسور مایکل پترایلیا، یکی از نویسندگان این مطالعه و مدیر مرکز تحقیقات تکامل انسان دانشگاه گریفیث استرالیا، تصویری به مراتب روشن‌تر از این تحرکات اولیه‌ انسان ارائه داد. پروفسور پترایلیا گفت: «مطالعه‌ میان‌رشته‌ای ما، دیدگاه منسجم‌تری در مقایسه با گذشته‌ باستان ارائه می‌دهد و دانش ما را درباره‌ دوره‌ حیاتی بین خروج از آفریقا و تمایز جمعیت‌های اوراسیایی افزایش می‌دهد. فلات ایران به‌عنوان منطقه‌ای کلیدی پدیدار می‌شود و نیاز به کاوش‌های باستان‌شناسی بیشتری را نشان می‌دهد». لئوناردو والینی، نویسنده اول از دانشگاه پادوای ایتالیا، گفت: «این کشف، دوره‌ای ۲۰ هزارساله از تاریخ انسان خردمند (هومو ساپینس) خارج از آفریقا را روشن می‌کند؛ دوره‌ای که در آن با جمعیت نئاندرتال تعامل داشتیم و رابطه‌ بین جمعیت‌های مختلف اوراسیایی را روشن می‌کند و سرنخ‌های مهمی برای درک تاریخ جمعیت‌شناسی گونه‌ ما در سراسر اروپا، شرق آسیا و اقیانوسیه ارائه می‌دهد». پروفسور لوکا پاگانی، نویسنده‌ ارشد، افزود: «این کشفِ فلات ایران به‌عنوان قطب مهاجرت اولیه‌ انسان، درهای جدیدی را برای کاوش‌های باستان‌شناسی می‌گشاید، درک ما از سفر گونه‌ ما در سراسر قاره‌ها را غنی می‌کند و نقش محوری این منطقه را در شکل‌دادن به تاریخ بشر برجسته می‌کند». پس از اینکه انسان‌های خردمند آفریقا را ترک کردند، آثار کمی از محل سکونت خود باقی گذاشتند تا اینکه ۲۰ هزار سال بعد دوباره در اوراسیا ظاهر شدند؛ پس در این فاصله زمانی کجا زندگی می‌کردند و به کجا رفتند؟ یک مطالعه پیشنهاد می‌کند که انسان‌های خردمند در خارج از آفریقا در آن دوره اسرارآمیز خانه خود را در فلات ایران ساخته‌اند. شواهد فسیلی از مهاجرت‌های اولیه هومو ساپینس نشان می‌دهد که اعضای گونه ما دست‌کم در ۲۱۰ هزار سال پیش از آفریقا نقل مکان کرده‌اند؛ درحالی‌که شواهد ژنتیکی نشان می‌دهد که موج بزرگ مهاجرت در حدود ۷۰ هزار سال پیش موفق‌ترین بوده و باعث ایجاد ژن در همه افراد شده است؛ اما کمبود گسترده فسیل‌های هومو ساپینس در سراسر اوراسیا بین ۶۰ هزار تا 45 هزار سال پیش وجود دارد که محققان را بر آن داشت تا بررسی کنند که انسان‌های مدرن در این دوران به کجا رفته‌اند. این تیم پژوهشی با استفاده از مدل‌های آب‌و‌هوایی و داده‌های ژنتیکی دریافتند که فلات ایران در این زمان مناسب‌ترین مکان برای اشغال انسان بوده است. با این حال، همه با یافته‌های آنها موافق نیستند و می‌گویند که به شواهد بیشتری نیاز است. «فلات ایران» که محققان آن را به‌عنوان یک مرکز جمعیتی تعریف کردند، بیشتر ایران امروزی و همچنین خلیج فارس و بین‌النهرین را شامل می‌شود. این تیم پیشنهاد می‌کند که اجداد همه غیر‌آفریقایی‌های کنونی بین ۷۰ هزار تا ۴۵ هزار سال پیش در آنجا زندگی می‌کردند. محققان همچنین به اطلاعات ژنوم‌های اوراسیای پارینه‌سنگی نگاه کردند و این داده‌ها را با شواهد باستان‌شناسی برای تغییرات در فناوری ابزار سنگی مرتبط کردند. آنها دریافتند که انسان‌های مدرن احتمالا در یک مرکز جمعیتی جمع می‌شوند که به‌عنوان پایگاهی برای مهاجرت‌های متعدد در سراسر اوراسیا عمل می‌کند؛ اما استنباط زادگاه مرکز جمعیت نیاز به افزودن یک مدل paleoclimate دارد که در مطالعه جدید گنجانده شده است.