نگاهی حقوقی به آنچه در الیمالات می‌گذرد
قطع هزاران نهال و برداشت وسیع خاک در جنگل الیمالات و اظهارنظرهای برخی از مقامات مسئول به‌ویژه در اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران و سازمان منابع طبیعی کشور اقتضا می‌کند که برخی از مطالب و مباحث مطروحه در این پرونده ویژه تبیین و تحلیل و یادآوری شود.
محمد داس‌مه-وکیل پایه‌یک دادگستری: قطع هزاران نهال و برداشت وسیع خاک در جنگل الیمالات و اظهارنظرهای برخی از مقامات مسئول به‌ویژه در اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران و سازمان منابع طبیعی کشور اقتضا می‌کند که برخی از مطالب و مباحث مطروحه در این پرونده ویژه تبیین و تحلیل و یادآوری شود.
ابتدا باید خاطرنشان کرد که حریم از اقسام حق ارتفاق و موضوع آن منفی است. صاحب حریم نمی‌تواند از حدود اذن مالک یا قانون تجاوز کند و نمی‌توان طرز اعمال حق را تغییر داد؛ حقی که به طور مستقل قابل واگذاری به غیر نبوده و این حق که موجب ارتباط با ملک دیگری است، موجب استیلا بر عین یا منفعت به نحوه مالکیت نیست؛ پس حق ارتفاق، سبب تملک نخواهد شد که از حکم مقرر در بند (9) ماده 50 قانون برنامه بودجه سال 1351 احراز می‌شود که مقنن حریم برق را به منزله حق ارتفاق تلقی کرده؛ بنابراین نظر به اینکه علقه مالکیت با علقه حق ارتفاق متفاوت بوده و با توجه به شرحی که در بالا رفت سازمان برق مالکیتی بر عین یا منافع ندارد و فارغ از حق مالکیت، حتی حق ارتفاق با حق انتفاع دو تأسیس مجزاست؛ بنابراین دارنده حق ارتفاق، حق واگذاری این عرصه را که به‌عنوان حریم خط انتقال برق مشخص شده، تحت هیچ عنوان مانند اجاره یا حق بهره‌برداری چندین‌ساله به غیر ندارد که در صورت وجود این قرارداد، انعقاد قرارداد آن سازمان با پیمانکار مجتمع گردشگری دارای ابهام و ایراد اساسی است که اقدام حقوقی سازمان منابع طبیعی به‌عنوان مالک عرصه و ورود رسمی دیگر مراجع نظارتی مانند سازمان بازرسی کل کشور و دیوان محاسبات به جهت جلوگیری از تضییع اراضی ملی و پاسداری از بیت‌المال را که در تبصره یک ماده دو قانون تشکیل سازمان بازرسی کل کشور مصوب ۱۹ مهرماه ۱۳۶۰ مجلس شورای اسلامی و ماده ۱ قانون دیوان محاسبات کشور مصوب 11/۱۱/۱۳۶۱ با اصلاحات و الحاقات بعدی از وظایف و اختیارات و اهداف آن مراجع احصا و معرفی شده، می‌طلبد.
موضوع دیگری که باید به آن اشاره کرد، این است که با توجه به تبصره یک ماده ۶ تصویب‌نامه هیئت وزیران مربوط به حریم خطوط انتقال هوای برق به شماره ۱۲۷۲۷/ت۵۰۷۳۲هـ 6/۲/۱۳۹۴ حفظ یا کاشت درختان کم‌ارتفاع در حریم خطوط انتقال هوایی برق مجاز است.
شرح کامل ماده ۶ حریم خطوط هوایی انتقال و توزیع نیروی برق تصویب‌نامه هیئت وزیران اشعار داشته:
«هرگونه عملیات ساختمانی و اقداماتی نظیر ایجاد تأسیسات صنعتی، مسکونی، مخازن سوخت، انبارداری و تأسیسات دامداری یا باغ یا درخت‌کاری در مسیر و حریم زمینی و هوایی خطوط انتقال و توزیع نیروی برق ممنوع است و فقط اقداماتی از قبیل زراعت فصلی و سطحی، حفظ یا کاشت درختان کم‌ارتفاع، حفر چاه و قنوات بدون استفاده از دکل حفاری، اکتشاف و بهره‌برداری از معادن، راه‌سازی و احداث شبکه آبیاری مشروط بر اینکه مانعی برای دسترسی به خطوط برق برای وزارت نیرو و شرکت‌های برق ایجاد نکند و سبب ایجاد خسارت برای تأسیسات خطوط برق نشود، با رعایت ماده ۸ این تصویب‌نامه بلامانع است».
تبصره ۱ـ تراکم و نوع درختان کم‌ارتفاع با توجه به وضعیت جغرافیایی محل و دیگر شرایط از طرف وزارت نیرو با کسب اطلاع از مراجع ذی‌ربط اعلام خواهد شد.
طبق ماده 19 قانون سازمان برق ایران درصورتی‌که در مسیر خطوط هوایی نیروی برق درختانی باشد که ایجاد مخاطرات فنی کنند، وزارت آب و برق و مؤسسات و شرکت‌های تابعه آن می‌توانند اقدام به هرس یا قطع آن درختان کنند، بهای درختان قطع‌شده طبق ماده 16 این قانون پرداخت خواهد شد؛ بنابراین مبنا در همه این مقرره‌های قانونی، قاعده لاضرر و رفع حاجت و دفع ضرر و استفاده متعارف است.
که در این روزها متأسفانه شاهد بودیم حتی برخی مقامات سازمان منابع طبیعی اظهاراتی دال بر توجیه پاک‌تراشی سازمان برق بیان کردند که به همین خاطر ضروری است نکاتی چند بیان شود:
حسب دستورالعمل مدیریت هرس درختان در شبکه‌های توزیع نیروی برق روشهای هرس عبارت‌اند از: روشهای هرس درختان با توجه به موقعیت قرارگرفتن آنها نسبت به خطوط هوایی تعیین می‌شود که انواع هرس به شرح زیر است:
-هرس تنه اصلی و فوقانی درخت:
این روش برای درختانی که دقیقا زیر خطوط قرار دارند، به کار می‌رود. در این روش قسمت‌های بزرگی از تاج درخت قطع می‌شود. قطر محل قطع ۳/۱ تنه اصلی درخت است و نباید بیش از ۴/۱ طول درخت قطع شود.
-هرس درختان هم‌جوار خطوط:
در این روش شاخه‌های تهدیدکننده خطوط قطع می‌شود. لازم به توضیح است که شاخه‌های تهدیدکننده باید از تنه اصلی قطع شوند تا امکان رشد مجدد آنها میسر نشود.
-هرس درختان مرتفع‌تر از خطوط:
در این روش قسمت‌هایی از درخت قطع می‌شود که قسمت فعال درخت کاملا بالاتر از خط قرار گیرد. همه روشهای فوق در رد پاک‌تراشی درخت است و به اصطلاح عرفی بر سرتراشی اطلاق دارد.
مضافا دستورالعمل مدیریت هرس درختان مجاور شبکه‌های انتقال و توزیع نیروی برق در بند یک ذیل ناحیه‌بندی نواحی مجاور کابل‌های برق که تصریح داشته (1- محدوده ممنوعه یا ناحیه با محدودیت رشد گیاه (zone limit Growth): این محدوده برای شبکه‌های فشار ضعیف و قوی هوایی به شرح جدول شماره 1 است) وجود هرگونه شاخ و برگ در این محدوده ممنوع است و باید بر حسب نیاز هرس یا قطع انجام گیرد. مشخص می‌کند این دستورالعمل بر خطوط انتقال برق فشار قوی هم حکومت دارد که در صفحه ۷ همین دستورالعمل آمده (به طور معمول و طبق برنامه مدون هر چهار الی پنج سال یک مرتبه باید درختان مجاور کابل‌های برق هرس شوند. این به آن معنی است که درختان به حد کافی (نه زیاد از حد) هرس شوند تا شاخ و برگ آنها به‌هیچ‌وجه در محدوده خطرساز اطراف کابل‌های برق نباشد...) و همچنین در صفحه ۱۷ دستورالعمل پنج بار از اطلاق هرس استفاده شده و در بند هفت دستورالعمل ذیل مبحث انواع هرس در صفحه ۱۷ عملیات یادشده را به هرگونه هرس، شاخه‌زنی و سربرداری محدوده کرده است. پس توجیه پاک‌تراشی و هرگونه اقدام سازمان برق در این زمینه و قائل‌بودن به اختیار مطلق آن سازمان در مواجهه با درخت در محدوده حریم خطوط انتقال برق برخلاف قوانین موضوعه بوده که ضرورت دارد متولی جنگل‌ها و مراتع کشور یعنی سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در مواجهه با این‌گونه موارد و تخریب‌ها با دانش بالای حقوقی و فنی برخورد کند.
