تاب‌آوری شهر تهران؛ آنچه باید مورد توجه قرار گیرد
اگر زلزله‌ای بزرگ در شهر تهران رخ دهد اگرچه به نسبت ۳۰ سال قبل تأثیرات این رخداد به شدت کاهش یافته اما همچنان باید به عنوان یک بحران بزرگ به آن اندیشید و می‌بایست هر چه بیشتر اقدامات پیشگیرانه را در دستور کار قرار داد تا تلفات این رخداد احتمالی کاهش یابد.
احمد صادقی-عضو شورای شهر تهران: اگر زلزله‌ای بزرگ در شهر تهران رخ دهد اگرچه به نسبت ۳۰ سال قبل تأثیرات این رخداد به شدت کاهش یافته اما همچنان باید به عنوان یک بحران بزرگ به آن اندیشید و می‌بایست هر چه بیشتر اقدامات پیشگیرانه را در دستور کار قرار داد تا تلفات این رخداد احتمالی کاهش یابد. اینکه تهران در حال حاضر تا چه میزان برای این رخداد احتمالی آماده است و یا تا چه میزان باید آماده شود به عواملی بستگی دارد که مجموعه این عوامل تحت عنوان تاب‌آوری شهری مطرح است. اینکه آیا تهران شهری تاب‌آور است یا خیر نیاز به درک یک‌سری مفاهیم و تعریف مشخص از مفهوم تاب‌آوری دارد.
تاب‌آوری شهری عموما در زمینه‌های زیر مورد توجه قرار می‌گیرد:
تاب‌آوری نهادی: شامل توانمندسازی و تقویت نظام‌های مدیریت بحران شهری، تدوین سیاست‌ها و استراتژی‌های تاب‌آوری و ایجاد هماهنگی بین نهادهای مختلف مدیریت بحران.
تاب‌آوری فیزیکی و زیرساختی: شامل زیرساخت‌های مقاوم در برابر بلایای طبیعی مانند ساختمان‌های مقاوم در برابر زلزله، سیستم‌های آب و فاضلاب مقاوم در برابر سیلاب و تجهیزات آتش‌نشانی مناسب می‌شود.
تاب‌آوری اجتماعی: این نوع تاب‌آوری شامل آموزش و آگاهی عمومی، ایجاد شبکه‌های اجتماعی و همبستگی در برابر بلایای طبیعی و ارتقای توانایی‌های اجتماعی برای مدیریت بحران‌هاست.
تاب‌آوری اقتصادی: شامل ایجاد زیرساخت‌های اقتصادی مقاوم، برنامه‌ریزی مالی مناسب برای مواجهه با بحران‌های طبیعی و توسعه بازارهای مقاومتی می‌شود.
تاب‌آوری اکولوژیکی: این نوع تاب‌آوری شامل حفاظت و مدیریت پایدار منابع طبیعی شهری، کاهش اثرات زیست‌محیطی بلایای طبیعی و ایجاد محیط‌های سبز و پایدار در شهر است.
اما مشخصه‌های تاب‌آوری یک شهر در مواجهه با بحران‌های طبیعی نیز شامل موارد زیر است: _آموزش و آگاهی عمومی: برنامه‌های آموزشی و آگاهی‌بخشی که به شهروندان ارائه می‌شود تا درک و آمادگی خود را در مواجهه با بحران‌های طبیعی افزایش دهند. _سیستم‌های هشداردهنده و ارتباطات: ایجاد و توسعه سیستم‌های هشداردهنده مؤثر و سیستم‌های ارتباطات قوی بین مراکز مدیریت بحران، مردم و سایر سازمان‌های مرتبط. _زیرساخت‌های مقاوم: ساختارهای مقاوم در برابر بحران مانند ساختمان‌ها، جاده‌ها، پل‌ها و سد‌ها که می‌توانند خسارات را کاهش دهند و به بازسازی سریع کمک کنند. _برنامه‌ریزی و مدیریت بحران: تدوین و اجرای برنامه‌های مدیریت بحران که شامل ارتقای آمادگی، پاسخ‌گویی سریع و بهینه‌سازی منابع در مواجهه با بحران‌های طبیعی است. _همکاری و ارتباطات مشترک: ایجاد همکاری‌های فعال و روابط مشترک با سایر شهرها، سازمان‌های بین‌المللی و جامعه مدنی برای بهبود توانایی‌های مشترک در مقابله با بحران‌های طبیعی. _توانمندسازی جامعه: توسعه ابزارها و منابع برای توانمندسازی جوامع محلی و افراد در امر ارتقای تاب‌آوری در برابر بحران‌های طبیعی.
اما وضعیت تاب‌آوری شهر تهران:
تاکنون پژوهش‌های بسیاری در این زمینه انجام گرفته است که هر کدام بر اساس شاخص‌هایی تاب‌آوری شهر تهران را سنجیده‌اند. به دلیل وجود شاخص‌های مختلف و نبود تعریف واحدی از تاب‌آوری، سخن‌گفتن از تاب‌آور بودن یا نبودن شهر تهران کار آسانی نیست اما آنچه واضح است این است که ما تا رسیدن به وضعیت مطلوب فاصله داریم. به عنوان نمونه بررسی وضعیت تاب‌آوری به تفکیک مناطق شهر تهران اگرچه ممکن است اما صحیح نیست و لازم است با توجه به شرایط هر محله به آن توجه کرد زیرا در یک منطقه مانند منطقه ۱ هم بافت‌های نوسازی‌شده و در ارتفاع وجود دارد و هم بافت‌های فرسوده‌ای که احتیاج به تجمیع و نوسازی دارند. محلاتی که به علت فرسودگی بافت آن، معابر کم‌عرض، مشکلات دسترسی، تراکم بالای جمعیتی تاب‌آوری کالبدی پایینی دارند. یا در مناطقی دیگر به دلیل داشتن فضاهای سبز در حریم رودخانه، وجود سرانه فضای سبزقابل قبول، ممانعت از ساخت‌وساز در حریم رودخانه‌ها، تعیین حریم گسل‌ها و ممنوعیت استقرار کاربری‌های خطرزا مانند پمپ‌بنزین از نظر ابعاد کالبدی و فیزیکی وضعیت مناسبی به چشم می‌آید. وجود بافت فرسوده، داشتن تراکم جمعیتی خارج از توان اکولوژیکی منطقه، تداخل شدید و نامناسب کاربری‌ها در سطح منطقه و وجود شبکه معابر ناکارآمد بدون پیوند منظم و منطقی هم در بعضی محلات عاملی نگران‌‌کننده است. اما در بعضی مناطق دیگر به دلیل جوان‌بودن ساختار سنی منطقه تمایل به مشارکت به صورت ضمنی و حس تعلق خاطر به منطقه وضعیت از نظر شاخص‌های اجتماعی تاب‌آوری در سطح مطلوب بوده اما از نظر ابعاد اقتصادی، کالبدی و محیطی متفاوت بوده است به طوری که از نظر محیط‌زیستی، زیرساختی، اقتصادی و اجتماعی به ترتیب در وضعیت‌های نسبتا مناسب، نامناسب و نسبتا مناسب قرار داشته است. با در نظر گرفتن موارد فوق باید گفت در سطح کل شهر تهران تاب‌آوری متوسط است و لازم است با سرعت بیشتری به این مهم پرداخته شود. در همین راستا مواردی به شرح زیر لازم است در دستور کار همه نهادها به‌خصوص شهرداری تهران قرار گیرد. اقداماتی که شهرداری تهران می‌تواند در راستای افزایش تاب‌آوری شهر انجام دهد:
ساختمان‌های مقاوم: کاهش بافت فرسوده و تشویق و ترویج استفاده از مصالح مقاوم در ساخت‌وساز ساختمان‌ها به منظور افزایش مقاومت آنها در برابر زلزله و بلایای طبیعی دیگر که در این موضوع لازم است دستگاهای مسئول و قانون‌گذار مثل سازمان نظام مهندسی با ارائه آیین‌نامه‌های به‌روز و تخصصی یاری‌گر مدیریت شهری باشند
ایجاد فضاهای سبز: توسعه و بهسازی فضاهای سبز و پارک‌ها در سطح شهر
به‌خصوص پارک‌های چندمنظوره که در زمان وقوع بحران می‌توانند محل تخلیه اضطراری و اسکان شهروندان هم باشند
آموزش و آگاهی‌بخشی: برگزاری دوره‌های آموزشی و آگاهی‌بخشی به شهروندان در زمینه مدیریت بحران، آمادگی در برابر زلزله و سایر بلایای طبیعی، به‌خصوص ارائه آموزش‌های ایمنی در مدارس و محل‌های تجمع عموم شهروندان و همچنین سازماندهی گروه‌های محلی با هدف خودامدادی و دگرامدادی در سطح محله
همکاری با سایر نهادها: ایجاد همکاری‌های مؤثر با سایر نهادها مانند سازمان‌های آموزشی، سازمان‌های امداد و نجات، و سازمان‌های بین‌المللی به منظور توسعه برنامه‌های جامع و هماهنگ برای مدیریت بحران.
تقویت زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی: سرمایه‌گذاری در ایجاد و بهسازی سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی، افزایش تعداد واگن‌ها و ایستگاه‌ها و ایجاد مسیرهای درجه‌بندی‌شده و ایمن برای عبور و مرور شهروندان.
تقویت زیرساخت‌های آب و فاضلاب: بهسازی و ارتقای سیستم‌های آبیاری، زهکشی و فاضلابی به منظور مقابله با سیلاب‌ها و کاهش خطرات آب‌گرفتگی و آلودگی زیست‌محیطی.
و همچنین نگاهی محلی نسبت به تأمین آب اضطراری برای زمان وقوع بحران‌ها
مدیریت پسماندها: ارتقای سیستم‌های مدیریت پسماندها و بازیافت با هدف کاهش آلودگی و توسعه پایدار شهری.
توسعه فناوری و نوآوری: استفاده از فناوری‌های نوین در مدیریت بحران، مانند استفاده از سیستم‌های هوشمند برای پیش‌بینی و مدیریت بلایا.
