احترام به زندگی و آمبولانس

رسانه‌ها تیتر زده‌اند که در شلوغی جشن قهرمانی پرسپولیس، یک شخصیت معروف فوتبالی با آمبولانس جشن را ترک کرد. اولین برداشت از این تیتر این است که ایشان وضعیت بیماری اورژانسی پیدا کرده؛ ازاین‌رو با حضور در آمبولانس از محل خارج شده و لابد به یک مرکز درمانی منتقل شده است. اما آنچه در ویدئو نمایش داده می‌شود این است که خوشبختانه این اسطوره خوب فوتبال کشورمان از هیچ ناراحتی مشخصی رنج نمی‌برد و کاملا سُر و مُر و کله‌گنده با پای خود به همراه برخی دوستانش سوار آمبولانس شده و حتی چندین عکس سلفی هم انداخته می‌شود.

برخی رسانه‌ها موضوع را این‌گونه پوشش دادند که شلوغی مراسم و ازدحام جمعیت و در نهایت بسته‌شدن خروجی به دلیل ترافیک باعث شد تا ایشان و یکی از مدیران پرسپولیس دست به اقدام جالبی بزنند و از آمبولانس مستقر در استادیوم آزادی درخواست کنند تا آنها را به بیرون از ورزشگاه منتقل کند. انتظار می‌رود توضیح مناسبی از سوی عوامل پزشکی مربوطه یا باشگاه پرسپولیس در این مورد ارائه شود. منظور از «اقدام جالب» چیست؟ چه چیزی موجب شده که از دست رفتن بی‌محابای سرمایه اجتماعی را بتوان ذیل «جالب‌بودن» قرار داد؟

آمبولانس یک وسیله نقلیه ویژه است که انسان را در وضعیت بین هستی و نیستی تحویل می‌گیرد. همه نظام‌های اجتماعی و سیاسی ستایشگر هستی زندگی بوده‌اند و تمام تلاش خود را برای بهبود و ارتقای این هستی (به شیوه خود) به کار می‌گیرند. انسان‌ طالب زندگی است و به زندگی دیگران احترام می‌گذارد. از بین بردن یا گرفتن زندگی دیگران در تمامی مذاهب و مسلک‌ها و نظامات حقوقی و سیاسی و اجتماعی گناهی بزرگ و دربردارنده مجازات‌های شدید است. وقتی ما صدای آمبولانس را می‌شنویم، ابتدا سکوت می‌کنیم. این سکوت به خاطر ایجاد تمرکز در نزد ماست تا بتوانیم به آمبولانس کمک کنیم تا هرچه زودتر بیمار را به یک مرکز درمانی برساند. ما به زندگی همه احترام می‌گذاریم و انتظار داریم دیگران هم به زندگی ما احترام بگذارند.

آمبولانس نوعی واسط و مدیا برای ادای همین احترام است. وقتی آژیر آمبولانس را می‌شنویم، خود را جمع‌و‌جور کرده و به هر طریق ممکن راه را برای آن باز می‌کنیم. این نوعی قرارداد اجتماعی است که اینجا به صورت اعتماد اجتماعی متجلی می‌شود. اعتماد اجتماعی به مفهوم باور افراد به این است که سایر افراد، نهادها یا خدمات مختلف (یعنی مثلا همین آمبولانس) قادر هستند نقش وظیفه‌ خاص خود را به خوبی ایفا کنند. ما به آمبولانس به‌عنوان یک واسط موقعیت اورژانسی اعتماد داریم. هروقت یک آمبولانس می‌بینیم، هرگز شک نمی‌کنیم که آیا واقعا یک بیمار بدحال در این آمبولانس هست یا نه. ما یاد گرفته‌ایم که این را بدیهی فرض کنیم که یک آمبولانس فقط وقتی ظاهر و حاضر می‌شود که یا در حال اعزام به سمت یک بیمار بدحال است یا اینکه یک بیمار بدحال را به سمت یک مرکز درمانی می‌برد. این اعتماد تا آن اندازه مستحکم و مضبوط است که همه قوانین متعارف در نزد آنها به حالت تعلیق درمی‌آید. یک آمبولانس می‌تواند از چراغ قرمز رد شود و با سرعت بیش از معمول حرکت کرده و وارد خطوط ویژه‌ای شود که عبور از آن برای همه میسر نیست. مردم در کف خیابان داوطلبانه از حقوق خود گذشته و آن را با رضایت خاطر به آمبولانس واگذار می‌کنند. هیچ‌کس در این موقعیت‌ها به خود اجازه نمی‌دهد آمبولانس را چک کرده و از وجود بیمار بدحال مطمئن شود. این اعتماد بر پایه تجربیات زیسته و نظرات دیگران و همچنین قراردادها و استانداردهای حرفه‌ای ایجاد شده است.

طبعا نهادهای مربوطه (در اینجا مثلا نهادهای پزشکی، شرکت‌‌های ارائه‌کننده خدمات آمبولانسی، کارورزان و عوامل اورژانس، پلیس راهور و نظایر آن) همواره باید به شدت مراقب و محافظ این اعتماد اجتماعی باشند. اعتماد اجتماعی معمولا بر اساس انتظارات و باورهای شایع یک جامعه نسبت به ایجاد شکل‌های مختلف ارتباط در وضعیت‌های خاص قابل‌فهم است. افراد جامعه در هر موقعیت مالی و اقتصادی و روحی و اجتماعی و طبقاتی و فرهنگی که باشند، در مواجهه با آژیر آمبولانس اقدام مشابهی را انجام می‌دهند. برایند اعتماد و مشارکت در حفظ ساختار سرمایه اجتماعی تأثیرگذار است. هرگاه اعتماد از بین برود، سرمایه اجتماعی رو به افول خواهد گذاشت. به تعبیر شارحان اساسا اخلاقیات چیزی جز بزرگداشت زندگی نیست. اگر مفهوم خیر را ناظر بر حفظ و کمک و حرمت به زندگی و تقویت‌ آن بدانیم، طبعا شر به معنی نابودکردن زندگی‌، آسیب به ‌آن یا سنگ‌اندازی جلوی آن است. در این ویدئو، افراد سالم بدون اینکه هیچ وضعیت اورژانسی داشته باشند،  وارد یک آمبولانس می‌شوند.

رسانه‌ها این را یک «اقدام جالب» نامیده‌اند؛ حال آنکه این اقدام را باید بسیار نامطلوب و زائل‌کننده اعتماد اجتماعی محسوب کرد. مشخص نیست و اساسا مهم هم نیست که چه کسی این تصمیم را گرفته تا افراد سالم را فقط به بهانه اینکه ازدحام وجود دارد، سوار آمبولانس کرده و از شلوغی خارج کند. احتمالا بسیاری از افراد در همان محل وقتی این آمبولانس را دیده‌اند، خود را کنار کشیده‌اند تا این وسیله عبور کند و جان افراد در معرض خطر قرار نگیرد؛ غافل از اینکه هیچ بیماری در این آمبولانس نیست. این افول اخلاقیات و اعتماد اجتماعی است