آتش به بنیاد انسانیت

نسترن فرخه:  «اگر بدون حجاب آمدی بیرون و مورد تعرض قرار گرفتی، خودت مقصری»؛ این بخشی از جملات مریم اشرفی‌گودرزی، نماینده ستاد یکی از کاندیداهای ریاست‌جمهوری است. زن میانسالی که با کمی آرایش بر صورت در مقابل دوربین پایگاه خبری‌ نشسته و در توجیه موافقت با حجاب، چنین دیدگاهی را مطرح می‌کند. طبق باورهای ایشان، مرد سالم به زن بدحجاب تعرض می‌کند و این نشان سلامت مرد است. درحالی‌که طبق نظرات تخصصی، نه‌تنها تفاوتی در نیاز جنسی زنان و مردان وجود ندارد، بلکه وجود چنین نگاهی که مردان کنترل کافی بر غریزه خود ندارند، باعث نوعی انسانیت‌زدایی از این گروه می‌شود. این در حالی است که طبق قانون حتی اگر امکان رابطه جنسی برای زن و مرد مهیا باشد ولی زن تمایلی به این عمل نداشته باشد و مورد تعرض قرار گیرد، زن حق قطعی برای شکایت به دستگاه قضا دارد.

تمایل جنسی زنان و مردان تفاوتی ندارد

طبق برخی اظهارات و دیدگاه‌ها، تمایل جنسی مردان همیشه بیشتر از زنان بوده و برای همین موضوع، زنان باید مراقبت بیشتری در نوع پوشش خود داشته باشند؛ همچون دیدگاه افرادی مثل مریم اشرفی‌گودرزی. اما نظرات حوزه پزشکی بر اساس داده‌های علمی این موضوع را به شکل دیگری بررسی می‌کنند. برای مثال، پریسا طاهرزاده، پزشک متخصص زنان، در گفت‌وگو با «شرق» باور دارد: «در هیچ‌یک از رفرنس‌های علمی که تا الان مطالعه کرده‌ام، درمورد تفاوت نیاز جنسی در مردان و زنان چیزی نوشته نشده است؛ بنابراین کنترل جنسی این دو جنس با هم تفاوت خاصی ندارد».

اظهاراتی با نگرش انسانیت‌زدایی از مردان

گاهی نظرات مختلفی توسط گروه خاصی در جامعه مطرح می‌شود که در بحث نوع پوشش اجباری، کنترل جنسی مردان را زیر سؤال می‌برند. در‌صورتی‌که بسیاری از کارشناسان و متخصصان چنین موضوعی را قبول ندارند. سیمین کاظمی، پزشک عضو مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی که در حوزه جامعه‌شناسی پزشکی و جامعه‌شناسی زنان فعال است، درباره همین موضوع به «شرق» می‌گوید: «اینکه تصور می‌شود مردان یک موجودیت جنسی متمایز دارند که در لحظه آماده برانگیختگی و تهاجم به زنان به قصد تشفی میل جنسی هستند، تصور غیرعلمی و نادرستی است که از دیرباز رواج داشته. مردان به عنوان ماشینی تلقی می‌شوند که با داشتن سنسور جنسی همیشه فعال، بلادرنگ تحریک می‌شوند و تجاوز می‌کنند! چنین تصوری نه‌تنها پایه علمی ندارد بلکه دربردارنده نوعی انسانیت‌زدایی از مردان است. یعنی گویا مرد به خاطر جبر زیست‌شناختی قادر به کنترل و نظارت بر رفتارش نیست و به محض تحریک، دست به حمله و تعرض می‌زند. این تلقی و تصور نادرست و ساده‌لوحانه‌ای از فیزیولوژی انسان است که اغلب دستاویز دشمنان حقوق زنان برای اعمال محدودیت بر زنان قرار می‌گیرد. اولویت‌دادن به میل جنسی مردانه که البته مبنای علمی هم ندارد، صرفا برخاسته از باورهای زن‌ستیزانه و در جهت حفظ نظم جنسیتی است که بر پایه خوارکردن و حقیرکردن زنان و برتری‌دادن به مردان استوار شده است. نتیجه این تفکر، ایجاد مصونیت برای متجاوزان و متعرضان است که به عنوان مرد سالم صورت‌بندی می‌شوند و در تعرض و ارتکاب خشونت علیه زنان محق شناخته می‌شوند. تجاوز و تعرض جنسی یک جرم است که مثل بقیه جرائم باید از آن پیشگیری شود، نه اینکه توجیه زیست‌شناختی برای آن دست و پا شود و قربانیان مقصر جلوه داده شوند».

تعرض جنسی توجیه‌پذیر نیست

یکی از جملات بحث‌برانگیز مریم اشرفی‌گودرزی همین بوده که «اگر افراد بدون حجاب بیرون آمدن و مورد تعرض قرار گرفتند، خودشان مقصر هستند»؛ در‌حالی‌که بر اساس قوانین، حتی زمینه ایجاد جرم، توجیه‌کننده جرم نیست. همچنین در چنین شرایطی جدا از اشتباهات فرهنگی در همین ماجرا، سؤال بسیاری است که اگر خانمی در مکان خاصی حضور داشت که امکان رابطه جنسی مهیا بود، اما زن تمایلی به این کار نداشت ولی مورد تعرض قرار گرفت، آیا حق شکایت وجود دارد؟ که زهرا مینویی وکیل پایه‌یک دادگستری در گفت‌وگو با «شرق» اشاره می‌کند: «قطعا در چنین شرایطی زن حق شکایت دارد و در واقع وقتی کسی مرتکب جرم می‌شود اصلا اهمیت ندارد که زمینه جرم مهیا بوده یا نه. در مثل مناقشه نیست و دقیقا مانند این است که شما در اتاقی حضور داشته باشید که پر از طلا و جواهرات باشد، در این شرایط شما دزدی کنید و بگویید چون آنجا پر از طلا و جواهر بود و من هم دزدی کردم فرد سالمی هستم. آیا امکان چنین نگاهی به ماجرا وجود دارد؟ در هر حال آن فرد را به عنوان دزد مجازات خواهند کرد، چون تحت هر شرایطی حق دزدی‌کردن را نداشته است. اگر بخواهیم مثال دیگری را با این اظهار‌نظر مقایسه کنیم، می‌توانیم به زیر پا گذاشتن تعهد در کشورهای دیگر اشاره کنیم؛ اگر مردی مرتکب خیانت شود باید بگوییم چون پوشش زن‌های آنجا نسبت به ما متفاوت است، پس مردها حق دارند و مرتکب جرم نشده‌اند؟ در قانون مجازات و اصول کلی سیاست کیفری اساسا شرایط بزه‌دیده دلیلی بر ارتکاب جرم توسط بزهکار نیست و مجازات را ساقط نمی‌کند».

شکایت از این نوع اظهارات راه‌حل است؟

بعد از انتشار این اظهارات، بسیاری در دفاع از مردان اعتراض کردند که چنین نگاهی مردان را موجوداتی بدون اراده فرض می‌کند که کنترلی بر خود ندارد. اما سؤال اساسی این است که در چنین شرایطی حق شکایت و اقدام عمومی به دستگاه قضا وجود دارد؟ موضوعی که بابک پاکنیا، وکیل پایه‌یک دادگستری درباره آن توضیحاتی به «شرق» داد. این وکیل باور دارد: «هرچند غلط و مضحک ولی این خانم نظر خودشان را بیان کردند. از طرف دیگر، وقتی گفته می‌شود باید با این خانم به دلیل چنین اظهاراتی برخورد قضائی شود، در واقع داریم مثل همین گروه رفتار می‌کنیم که تا حرفی می‌زنیم می‌گویند با اینها برخورد قضائی کنید. در چنین شرایطی به جای آنکه دنبال برخورد حقوقی با این خانم برویم باید با ایشان بحث علمی شود. اگر به ایشان بگوییم ما از شما اقامه دعوا می‌کنیم، دقیقا همان عملی می‌شود که آن گروه با ما می‌کنند و تا اظهارنظری می‌کنیم به ما می‌گویند شما تشویش اذهان عمومی کردید. بنابراین به نظر من بهتر آن است که در یک فضای آزاد با این خانم بحث شود. در بحث مسئولیت مدنی، اگر شما اظهار‌نظری کنید که گروه خاصی را مورد توهین قرار دهد و از نظر روحی و روانی آسیب ببینند، می‌توانند دعوای مسئولیت مدنی مطرح کنند. در این صورت حتی می‌توانند از بابت الزام به عذرخواهی خسارت مادی یا معنوی بگیرند. در قانون مسئولیت مدنی سال 39 هم این موضوعات را توضیح داده، اما کسی که مطالبه خسارت می‌کند باید شخصا به او خسارت وارد شده باشد و این خسارت مستقیما ناشی از فعل یا ترک فعل است. مثلا بیماران خاص مورد توهین قرار می‌گیرند و انجمن بیماران خاص به نمایندگی از آنها شکایتی را مطرح می‌کند. مثلا وقتی به وکلای دادگستری توهین می‌شود، کانون وکلا به نمایندگی از وکلا شکایت می‌کند. در این شرایط یک آقا نمی‌تواند به نمایندگی از دیگر آقایان شکایتی مطرح کند. هرچه فضا به سمتی برود که در چنین شرایطی برخورد قضائی صورت گیرد، ما داریم فضا را برای خودمان هم به سمتی می‌بریم که با ما نیز چنین برخوردی شود. در‌حالی‌که ما می‌گوییم در برابر یک اظهارنظر نباید برخورد قضائی صورت گیرد، بلکه باید چنین موضوعی مورد بحث قرار بگیرد».