بیم و امیدهای سیاست خارجی پزشکیان

مقامات و کارشناسان سابق و کنونی ایران بر این نقطه اتفاق نظر دارند که با انتخاب مسعود پزشکیان اصلاح‌طلب به عنوان رئیس‌جمهور، ایران ممکن است شاهد نرم‌شدن سیاست‌های خارجی خود باشد و چه‌بسا فرصتی برای پیشرفت‌های جدید دیپلماتیک فراهم آید. مسعود پزشکیان، متخصص قلب، نماینده مجلس و وزیر اسبق بهداشت و رئیس‌جمهور جدید ایران تجربه مستقیم اندکی در حوزه سیاست خارجی دارد، اما متعهد شده دیپلمات‌های نخبه ایران و حامیان جهانی‌سازی را برای برنامه‌ها و سیاست خارجی خود به خدمت بگیرد که همین مسئله امیدها و آمال و آرزوها را برای برقراری روابط گرم‌تر با غرب افزایش داده است.

«دنیس راس»، دستیار ویژه باراک اوباما، رئیس‌جمهور سابق آمریکا و از مذاکره‌کنندگان کهنه‌کار مرتبط با امور خاورمیانه، بر این باور است که مواضع پزشکیان می‌تواند عمل‌گرایانه‌تر و دارای تقابل کمتر نسبت به داخل و خارج باشد، اگرچه ممکن است برنامه‌های بین‌المللی پزشکیان با محدودیت‌هایی در داخل مواجه شود. نکته قابل ذکر در این موضوع این است که اغلب اختیارات رئیس‌جمهوری ایران تا حد زیادی محدود و معطوف به مسائل داخلی است و مسئولیت اتخاذ همه تصمیمات مهم سیاسی، به‌ویژه تصمیمات مربوط به امور خارجی و برنامه هسته‌ای ایران شرایط خاص خود را دارد. با این حال دیپلمات‌ها و تحلیلگران بر این باورند که سیاست‌های خارجی ایران در سال‌های اخیر به طور فزاینده‌ای تشدید شده و این روند ممکن است در دوره پزشکیان نیز ادامه یابد. نمونه تشدید و سخت‌ترشدن این سیاست‌ها را می‌توان در تحکیم ائتلاف‌ با سایر کشورها ملاحظه کرد.

«ری تکیه» کارشناس مسائل ایران در شورای روابط خارجی آمریکا نیز هم‌زمان با نزدیک‌شدن انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در تحلیلی نوشت: محور مقاومت ایران به چنان موفقیت چشمگیری دست یافته که تصور اینکه کسی بتواند این امر را مختل کند، دشوار می‌نماید چراکه این سیاست به تهران اجازه داده است تا قدرت خود را به رخ بکشد. تحلیلگران بر این باورند که بیشترین نفوذ رئیس‌جمهور در سطح بین‌المللی، ممکن است در شکل‌دادن به فرمول و نحوه نگرش به سیاست‌های ایران در سراسر جهان باشد و این مهم نیز عمدتا به انتخاب دیپلمات‌ها توسط رئیس‌جمهوری بستگی دارد و این دقیقا همان نکته‌ای است که تضاد پزشکیان و برجسته‌ترین رقیبش یعنی سعید جلیلی، شخصیت محافظه‌کار و ضدغربی را آشکارتر می‌کند. در دوران ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد به عنوان یک فرد رادیکال، جلیلی با هرگونه توافق با تعدادی از قدرت‌های جهانی برای محدودکردن برنامه هسته‌ای ایران در ازای کاهش تحریم‌های اقتصادی، قاطعانه مخالفت می‌کرد.

پزشکیان از سوی دیگر با تأکید بر تمایل خود برای تدوین سیاست تضمین همکاری‌های بین‌المللی، ضمن حمایت خود از بهبود روابط با غرب با هدف پایان‌بخشیدن به تحریم‌ها اعلام کرده که قصد دارد ارتباطات ایران را با اکثر دولت‌های سراسر جهان – به استثنای رژیم صهیونیستی – تقویت کند، اما در عین حال همچنان درخصوص اتکای بیش از اندازه به کشورهای روسیه و چین نیز هشدار داده است. پزشکیان در همین رابطه تصریح کرده بود، اگر بخواهیم بر اساس این سیاست عمل کنیم، باید با همه خوب رفتار کنیم و بر اساس عزت و منفعت با همگان روابط حسنه داشته باشیم. هرچه برای بهبود روابط خارجی خود تلاش کنیم به سیاست مذکور نزدیک‌تر می‌شویم، اما هر چه تنش‌ها بیشتر ‌شود، از این سیاست دور خواهیم شد و اوضاع بدتر خواهد شد.

محمدجواد ظریف، وزیر سابق امور خارجه ایران، مشاور ارشد سیاست خارجی ستاد انتخاباتی پزشکیان است که در سال 2015 میانجیگری و تلاش‌های زیادی برای انعقاد توافق هسته‌ای با قدرت‌های جهانی انجام داد. آزمون اصلی اهتمام و توجه ایران به دیپلماسی با غرب این خواهد بود که آیا تهران به تلاش‌هایش برای احیای توافق هسته‌ای امضاشده با غرب در سال 2015 پاسخ خواهد داد یا خیر؟ موضوعی که با نامزدی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری سابق در انتخابات جدید آمریکا، پیچیده‌تر خواهد شد. این در حالی است که به لحاظ فنی، این توافق که هدف آن جلوگیری از ساخت بمب اتم توسط ایران است، سال آینده منقضی خواهد شد اگرچه این توافق عملا از زمانی که ترامپ تصمیم گرفت در سال 2018 از آن خارج شود و تحریم‌های کشورش را علیه تهران مجددا اعمال کند، تقریبا لغو شد و همین مسئله، ایران را بر آن داشت تا سرعت غنی‌سازی اورانیوم را به حدی افزایش دهد که کارشناسان به این باور برسند که اکنون ممکن است این کشور بتواند سوخت مورد نیاز برای تولید سه یا چند بمب را ظرف چند روز یا چند هفته تولید کند.

ایران از مدت‌ها پیش بر صلح‌آمیزبودن برنامه هسته‌ای خود تأکید کرده است و با وجود آنکه مقامات آمریکایی نیز می‌گویند هیچ مدرکی دال بر تلاش‌های کنونی تهران برای تبدیل اورانیوم به سلاح هسته‌ای وجود ندارد اما اسرائیلی‌ها ادعا دارند چنین تلاش‌هایی تحت عنوان تحقیقات دانشگاهی در حال انجام است. کاترین اشتون، دیپلمات انگلیسی که در سال 2013 به‌عنوان مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هنگام دستیابی به توافق موقت بر مذاکرات هسته‌ای نظارت می‌کرد و از نزدیک با جلیلی و ظریف بر سر میز مذاکره کار کرده است؛ می‌گوید که جلیلی به نظر می‌رسد بیشتر علاقه‌مند به ادامه مذاکرات و در عین حال به دنبال اطمینان حاصل‌کردن از عدم دستیابی به پیشرفت و نتیجه واقعی است. اشتون تصریح می‌کند، از سوی دیگر ظریف درک بسیار بیشتری از آمریکا و اروپا دارد و برای تضمین آینده ایران در منطقه مصمم است.

ایرانی‌ها متوجه شده‌اند که آمریکا مصمم است از گسترش درگیری در خاورمیانه اجتناب کند و پیام‌هایی نیز از کانال‌های مختلف بین دو کشور برای پرهیز از خطرات تشدید تنش‌ها ردوبدل شده است. در همین حال مبادله زندانیان بین دو کشور در سال گذشته، امیدها را برای همکاری دیپلماتیک بیشتر مانند مذاکرات غیرمستقیم در مورد برنامه هسته‌ای زنده کرد اما ایران اکنون همان‌گونه که در میان اعضای طبقه سیاسی این کشور نیز تصور می‌شود، روی نحوه تعامل و برخورد با ترامپ در صورت انتخاب مجدد در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا تمرکز کرده است. دنیس راس تأکید دارد که رئیس‌جمهوری جدید ایران از فضایی بهره‌مند خواهد بود که به او اجازه می‌دهد تعادل میان عمل‌گرایی یا پایبندی به معیارهای ایدئولوژیک تعیین‌شده را در تصمیم‌گیری‌های دولتی تنظیم و ساماندهی کند، اما این امر تأثیر چندانی بر روابط پزشکیان در سیاست خارجی، به ویژه با آمریکا نخواهد داشت چراکه در این خصوص، حدود شفاف و مشخصی وجود دارد.

منبع: الشرق‌الاوسط/ میدل‌ایست