هشدار نسبت به ابتکار عمل روسیه در شرق اوکراین
«دونباس»؛ ورق سرنوشت‌ساز جنگ
بیش از دو‌سال‌ونیم از زمان حمله روسیه به شرق اوکراین می‌گذرد و نیروهای مسکو ابتکار عمل را در منطقه شرقی دونباس به دست گرفته‌اند؛ منطقه‌ای که تصرف کامل آن یکی از اهداف اصلی روسیه محسوب می‌شود. در‌عین‌حال، کی‌یف حالت تدافعی به خود گرفته و همچنان با کمبود شدید نیروی انسانی و تجهیزات نظامی دست‌و‌پنجه نرم می‌کند.
بیش از دو‌سال‌ونیم از زمان حمله روسیه به شرق اوکراین می‌گذرد و نیروهای مسکو ابتکار عمل را در منطقه شرقی دونباس به دست گرفته‌اند؛ منطقه‌ای که تصرف کامل آن یکی از اهداف اصلی روسیه محسوب می‌شود. در‌عین‌حال، کی‌یف حالت تدافعی به خود گرفته و همچنان با کمبود شدید نیروی انسانی و تجهیزات نظامی دست‌و‌پنجه نرم می‌کند. نیروهای روسی در همین دو ماه گذشته به‌سرعت پیشروی کرده و چندین موضع راهبردی را در منطقه شرقی تحت اشغال خود درآورده‌اند. حال این سؤال مطرح می‌شود که آیا روسیه در آستانه پیروزی در جنگ است؟
بیشتر ناظران غربی معتقدند روسیه بی‌وقفه در حال پیشروی در دونباس است، اما پیروزی قریب‌الوقوع این کشور در اوکراین را منتفی می‌دانند. رابرت پیترز، تحلیلگر سیاست‌های دفاعی بنیاد هریتیج در واشنگتن، به اپک‌تایمز گفت: «فکر نمی‌کنم روس‌ها به این زودی‌ها به پیروزی برسند. اوکراین هم در آستانه پیروزی نیست». متیو برایزا، مقام ارشد سابق کاخ سفید و از مقامات ارشد وزارت امور خارجه آمریکا، با این مسئله موافق است. او گفت: «روسیه با تصرف شهر پوکروفسک، در آستانه یک دستاورد بزرگ در دونباس است».
برایزا، عضو هیئت‌مدیره بنیاد جیمزتاون، اندیشکده‌ای در واشنگتن که بر سیاست‌های دفاعی تمرکز دارد، گفت: «روسیه به‌هیچ‌عنوان به پایان جنگ اوکراین از طریق اقدام نظامی نزدیک نیست. در‌عین‌حال، به نظر می‌رسد اوکراین هم به‌رغم کمبود شدید نیروی انسانی قصد دارد به جنگیدن ادامه دهد».
هفت ماه پس از حمله روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، این کشور عملا دونباس -شامل دونتسک و لوهانسک- را به همراه دو منطقه دیگر در جنوب شرقی اوکراین به خاک خود الحاق کرد. مسکو هر چهار منطقه را به عنوان قلمرو فدراسیون روسیه قلمداد می‌کند. رویترز بر اساس برآوردهای اخیر می‌گوید نیروهای روسی در‌حال‌حاضر کنترل ۶۰ درصد از دونتسک و
۹۸.۵ درصد از لوهانسک را در اختیار خود دارند. کی‌یف نیز متعهد شده که سرزمین‌های ازدست‌رفته را به همراه کریمه در دریای سیاه به کمک نیروی نظامی پس می‌گیرد؛ منطقه‌ای که روسیه آن را در سال ۲۰۱۴ به خاک خود الحاق کرده است. نیروهای روسی از اوایل آگوست با سرعتی فزاینده در خط مقدم جبهه دونتسک، ۱۶۱ کیلومتر به سوی غرب پیشروی کردند و چند موضع راهبردی را از چنگ نیروهای اوکراینی که در حال عقب‌نشینی بودند درآوردند. اکنون به نظر می‌رسد روس‌ها در آستانه تصرف شهر پوکروفسک باشند؛ مرکز حمل‌و‌نقل کلیدی اوکراین که رسانه‌های روسی از آن به عنوان دروازه دونتسک یاد می‌کنند. به گفته تیم ریپلی، تحلیلگر دفاعی برجسته بریتانیایی، روسیه از راهبردی استفاده می‌کند که امتحان خود را پس داده و به کمک آن می‌تواند قبل از اینکه نیروهای دشمن در «شرایط نابسامان» از روی ناچاری به هم ملحق شوند، از جناح مقابل به آنها حمله کند. ریپلی افزود نیروهای روسی در دونباس درصدد انجام عملیات محاصره هستند تا اوکراینی‌ها را وادار به عقب‌نشینی کرده یا مجبورشان کنند ریسک محاصره را به جان بخرند. او به اپک‌تایمز گفت: «هر بار که یک تیپ اوکراینی -حدود دو یا سه هزار نیرو- تحت محاصره قرار می‌گیرد، سربازان مجبور می‌شوند عقب‌نشینی کنند و تجهیزات زیادی را به حال خود بگذارند. این جریان همچنان ادامه خواهد داشت». ژنرال الکساندر سیرسکی، فرمانده نیروهای مسلح کی‌یف، در سوم اکتبر دستور داد نیروی دفاعی این کشور باید در حدود ۴۰ درصد از منطقه دونتسک که هنوز در اختیار اوکراین قرار دارد، تقویت شود.
این دستور یک روز پس از خروج نیروهای اوکراینی از شهر ووهلدار در استان دونتسک صادر شد که به گفته وزارت دفاع مسکو به دست نیروهای روسی به اصطلاح خودشان «آزاد» شده است. به گفته فرماندهی نظامی شرق کی‌یف، این عقب‌نشینی با هدف اجتناب از محاصره و حفظ نیروها و تجهیزات نظامی انجام شد. سقوط ووهلدار صرفا یکی از مجموعه پیشروی‌های اخیر روسیه بوده است. نیروهای روسی در اوایل سپتامبر روستای ممریک در جنوب شرقی پوکروفسک را به همراه چهار شهرک مجاور به تصرف خود درآوردند.
آنها یک هفته بعد شهر اوکرائینسک در دونتسک را به تصرف خود درآوردند و اندکی بعد نیز شهر ماکیئیفکا را در همسایگی لوهانسک تصرف کردند. به گفته پیترز، خط مقدم دونتسک «یادآور جنگ جهانی اول» است و نیروهای اوکراینی به شکل تدریجی هر جبهه دفاعی را پیش از عزیمت به جبهه دفاعی بعدی تسلیم می‌کنند. پیترز تأکید کرد هر دو طرف «تلفات زیادی برای دستاوردهای حداقلی» داشته‌اند.
در‌عین‌حال، حمله برون‌مرزی اوکراین به منطقه کورسک غربی در روسیه که در اوایل آگوست آغاز شد، چندان نتوانسته جلو پیشروی روسیه را بگیرد. از آنجا که نیروهای اوکراینی از روی نیاز از دونباس به کورسک اعزام شدند، برخی از تحلیلگران غربی حمله برون‌مرزی کی‌یف را اشتباهی راهبردی می‌دانند. وقتی از برایزا پرسیدند که آیا با این ارزیابی موافق است یا خیر، گفت: «برای پاسخ به این پرسش خیلی زود است. سایر تحلیلگران غربی بر این باورند که حمله به کورسک اقدام زیرکانه‌ای بوده است». او افزود: «اگر مسکو تصمیم به آتش‌بس بگیرد، حمله برون‌مرزی کی‌یف برای این کشور اهرم ایجاد می‌کند». برایزا در ادامه گفت: «شواهد چندانی وجود ندارد که نشان دهد ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، خواهان مذاکره باشد؛ زیرا او اقتصاد روسیه را در وضعیت جنگی قرار داده که نشان می‌دهد برای عملیات نظامی پایدار برنامه‌ریزی می‌کند».
ارتش ۱.۵ میلیون نفری
اوکراین با جمعیتی حدود ۳۸ میلیون نفر -کمتر از یک‌سوم جمعیت روسیه- همچنان با کمبود شدید نیروی انسانی دست‌و‌پنجه نرم می‌کند. زلنسکی در دسامبر گذشته گفت ارتش اوکراین احتمالا به ۵۰۰ هزار سرباز تازه‌نفس احتیاج دارد تا به اهداف جنگی خود دست پیدا کند. او سن سربازی اجباری را در ماه آوریل از ۲۷ به ۲۵ سال کاهش داد. این در حالی است که گزارش اخیر سرویس تحقیقات کنگره آمریکا نشان می‌دهد میانگین سنی سربازان اوکراینی ۴۰ سال است. پوتین ماه گذشته دستور داد تعداد نیروهای ارتش روسیه باید به اندازه ۱۸۰ هزار نفر افزایش پیدا کند و در مجموع به ۱.۵ میلیون سرباز آماده به خدمت برسد. این سومین بار بود که روسیه تعداد نیروهای ارتش خود را از زمان آغاز درگیری در اوایل ۲۰۲۲ افزایش می‌داد. اگر این دستور اجرائی شود، کادر نظامی روسیه به دومین ارتش بزرگ جهان تبدیل می‌شود و فقط چین را در مقابل خود می‌بیند. به گفته پیترز، اختلاف زیاد تعداد نیروها به این معنی است که «روسیه در نهایت در جنگی فرسایشی پیروز خواهد شد؛ زیرا روس‌ها مشکلی با تلفات انسانی ندارند». او گفت: «حتی اگر چنین شود، پیروزی چگونه خواهد بود؟ بعید است که کل اوکراین تصرف شود یا حتی روسیه دولت دست‌نشانده خود را در کی‌یف روی کار بیاورد». در‌عین‌حال، تعیین میزان تلفات بسیار دشوار است؛ زیرا هردو طرف درباره تلفات دشمن اغراق می‌کنند و تلفات خود را معمولا ناچیز جلوه می‌دهند. ستاد کل ارتش اوکراین در چهارم اکتبر تعداد کل تلفات روسیه را از زمان آغاز درگیری‌ها حدود ۶۵۸ هزار نفر اعلام کرد. وزارت دفاع بریتانیا در ماه فوریه تعداد کشته‌ها یا زخمی‌های روسیه را ۳۵۰ هزار نفر برآورد کرد. در‌عین‌حال، وزارت دفاع روسیه در ماه آوریل مجموع تلفات اوکراینی‌ها را از زمان آغاز عملیات نظامی ویژه مسکو کمتر از نیم میلیون نفر اعلام کرد. زلنسکی در ماه فوریه تعداد تلفات اوکراین را ۳۱ هزار نفر اعلام کرد. اپک‌تایمز نمی‌تواند به‌طور مستقل آمار تلفات اعلامی طرفین را تأیید کند. پیترز گفت: «تعیین میزان تلفات دست‌کم برای ناظران خارجی غیرممکن است، اما تعداد بسیار بالای نیروهای روسیه نشان می‌دهد کی‌یف فاصله زیادی تا پیروزی دارد». او تأکید کرد: «نمی‌دانم پیروزی اوکراین با آزادی کامل سرزمین‌های تحت اشغال روسیه و عدم استفاده این کشور از سلاح هسته‌ای چگونه خواهد بود». پیترز گفت: «نکته آخر اینکه شخصا گمان نمی‌کنم هیچ‌کدام از طرفین به این زودی‌ها به پیروزی برسند».
