زاینده‌رود گرفتار مخمصه
18 مهرماه، روز «نکوداشت زاینده‌رود» نام‌گذاری شده است. زاینده‌رود، قلب تپنده فلات مرکزی و میراث طبیعی ثبت‌شده در سال‌های اخیر به بستری خشک تبدیل شده و زندگی و نشاط را از مردم اصفهان گرفته است.
عاطفه علیان: 18 مهرماه، روز «نکوداشت زاینده‌رود» نام‌گذاری شده است. زاینده‌رود، قلب تپنده فلات مرکزی و میراث طبیعی ثبت‌شده در سال‌های اخیر به بستری خشک تبدیل شده و زندگی و نشاط را از مردم اصفهان گرفته است.
بررسی وضعیت زاینده‌رود نشان می‌دهد که بحران آب در این محدوده نه‌تنها به‌دلیل تغییر در ماهیت بارندگی‌ها، بلکه به‌دلیل سوءمدیریت و افزایش برداشت‌های غیرقانونی تشدید شده است. با وجود آنکه از سال ۱۳۹۲ بارگذاری جدید بر زاینده‌رود ممنوع اعلام شده است، اما در دو استان اصفهان و چهارمحال‌و‌بختیاری همچنان این برداشت‌ها ادامه دارد.
آمارهای رسمی حاکی از کاهش شدید ورودی آب به سد زاینده‌رود در سال‌های اخیر است. در پایان سال آبی
۱۴۰۳-۱۴۰۲، میزان ذخیره سد به ۲۹۲ میلیون مترمکعب رسید. ورودی آب به سد ۱۰ مترمکعب بر ثانیه است؛ در‌حالی‌که خروجی ۲۶ مترمکعب بر ثانیه ثبت شده است. این تناقض در میزان ورودی و خروجی و تغییر در ماهیت بارندگی‌ها نشان می‌دهد که شرایط بحرانی‌تر از گذشته شده است. در سال‌های پیش، زاینده‌رود حتی در دوره‌های خشکسالی، با همین میزان خروجی در اصفهان جاری بود. اما در‌حال‌حاضر زاینده‌رود از ایستگاه چم‌آسمان به پایین‌تر خشک است. دلیل اصلی این خشکی، افزایش برداشت‌های بی‌رویه، پروژه‌های انتقال آب به استان‌های هم‌جوار و فقدان شفافیت در مدیریت منابع آب است. در همین زمینه سمیرا عابدی، جامعه‌شناس و پژوهشگر حوزه آب، معتقد است که بحران زاینده‌رود نه‌فقط مسئله‌ای زیست‌محیطی، بلکه یک بحران اجتماعی-اقتصادی است. عابدی بر این باور است که مشکل زاینده‌رود یک مسئله چندبعدی است که فقط با رویکرد فنی و مهندسی حل‌شدنی نیست. این رودخانه، بخشی از فرهنگ و تاریخ اصفهان و ایران است و خشک‌شدن آن به معنای فروپاشی یک جامعه است. بحران زاینده‌رود به دلیل نبود انسجام در تصمیم‌گیری‌های مدیریتی، نادیده‌گرفتن ظرفیت‌های طبیعی، تعارض منافع بین استان‌های مختلف و نبود شفافیت در برداشت‌ها و مصرف منابع آبی به این نقطه رسیده است. خشکی زاینده‌رود علاوه بر نابودی زیست‌بوم، به معضل جدیدی به نام ریزگردهای سمی هم تبدیل شده است. منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان، بر اهمیت بازگرداندن جریان دائمی به زاینده‌رود تأکید می‌کند و هشدار می‌دهد: خشکی زاینده‌رود و تالاب گاوخونی باعث افزایش تولید ریزگردهای سمی شده است. این ریزگردها حاوی فلزات سنگین و آلاینده‌های خطرناک هستند که سلامت مردم اصفهان را به خطر انداخته‌اند. تحقیقات نشان می‌دهد که هوای اصفهان اکنون آلوده‌تر از همیشه است و مردم حتی در خانه‌های‌شان از این ریزگردها در امان نیستند و پیامدهای جدی بر سلامت عمومی پنج استانِ متأثر از خیزش ریزگردهای تالاب گاوخونی خواهد داشت. در بررسی‌های کارشناسانه، یکی از دلایل اصلی خشک‌شدن زاینده‌رود، سوءمدیریت منابع آبی و نبود شفافیت در مصرف آب اعلام شده است. علی اکبری، کارشناس منابع آب، به پروژه‌های انتقال آب به استان‌های دیگر اشاره می‌کند و می‌گوید: یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها برای زاینده‌رود، پروژه‌های انتقال آب به استان‌های مجاور است. این پروژه‌ها اگرچه به‌ظاهر برای تأمین نیاز شرب طراحی شده‌اند، اما بدون برنامه‌ریزی‌های جامع و بدون
در نظر گرفتن پیامدهای محیط‌زیستی انجام شده‌اند. ما نمی‌توانیم یک منطقه را با انتقال آب نجات دهیم و هم‌زمان باعث نابودی رودخانه‌ای شویم که حیات بخش بزرگی از اصفهان و حتی کشور به آن وابسته است.
امروز روز نکوداشت زاینده‌رود نامیده شده است؛ رودی که نه‌تنها بخشی از منابع طبیعی ایران، بلکه نمادی از فرهنگ و تاریخ مردم اصفهان است. این رودخانه که زمانی به‌عنوان «رودخانه زاینده» یا «رودخانه زندگی‌بخش» شناخته می‌شد، اکنون به‌عنوان رودخانه‌ای خشک در خاطره‌ها باقی مانده است. بی‌توجهی به این میراث طبیعی ثبت‌شده می‌تواند پیامدهای ناگواری برای محیط زیست، اقتصاد و سلامت مردم داشته باشد.
