پادزهری برای بحران منطقه

عبدالرحمن فتح‌الهی: در میانه سیاست‌های جنگ‌افروزانه نتانیاهو و بمباران هرروزه لبنان توسط اسرائیل، شاهد دور جدیدی از تحرکات دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران در سطح منطقه هستیم؛ از تور دیپلماتیک سیدعباس عراقچی در جایگاه مسئول سیاست خارجی دولت چهاردهم گرفته تا حضور محمدباقر قالیباف به عنوان رئیس مجلس شورای اسلامی در بیروت که به نظر می‌رسد هدف غایی همه این تلاش‌ها برای کنترل بحران و استقرار صلح باشد. در همین راستا بر اساس گزارش منابع خبری، عباس عراقچی در ادامه رایزنی‌های منطقه‌ای خود که از لبنان و سوریه آغاز شد و به ریاض و دوحه رسید، امروز یکشنبه (۲۲ مهرماه) راهی بغداد خواهد شد تا با مقامات عراق دیدار و رایزنی کند. وبگاه «میدل‌ایست نیوز» دیروز و به نقل از منابع خبری خود در وزارت خارجه عراق اطلاع داد که این سفر امروز (یکشنبه) انجام می‌شود. همچنین به گفته ایسنا، رسانه قطری «العربی ‌الجدید» هم خبر داد عراقچی طی روزهای آتی سفری رسمی به قاهره خواهد داشت تا شماری از پرونده‌های مشترک و دیدگاه‌های دو کشور نسبت به تحولات منطقه‌ای را بررسی کند. عراقچی قرار است در این سفر با «بدر عبدالعاطی» وزیر خارجه مصر، «عباس کامل» رئیس سازمان اطلاعات این کشور و «عبدالفتاح السیسی» رئیس‌جمهور مصر دیدار و گفت‌وگو کند.

در این دیدارها درباره وضعیت دریای سرخ و یمن، تحولات غزه، تجاوز رژیم صهیونیستی به لبنان و راه‌های توقف تنش در سایه اقدام احتمالی رژیم صهیونیستی به پاسخ مشروع اخیر ایران صحبت خواهد شد. به گفته این منابع، قرار است عراقچی پیام مکتوبی را از «مسعود پزشکیان» رئیس‌جمهور ایران درباره تحرکات کنونی برای آرام‌کردن وضعیت منطقه به قاهره منتقل کند. در این راستا «عبدالله الاشعل» معاون سابق وزیر خارجه مصر به العربی ‌الجدید گفت: با توجه به اهمیت نقش قاهره در منطقه و روابطش با آمریکا و اسرائیل، به‌ویژه در پرونده آتش‌بس غزه، ایران اهمیت زیادی برای مصر قائل است. با توجه به روابط مصر و اسرائیل، قاهره به دنبال ایفای نقشی در کاهش شدت تنش بین ایران و اسرائیل است. روابط دیپلماتیک ایران و مصر در مرحله آتی ازسرگیری می‌شود و در سایه تحولات کنونی منطقه، این امر در آینده نزدیک اتفاق می‌افتد. این دیپلمات سابق گفت: سفر پیش‌بینی‌شده عراقچی به قاهره در راستای اهمیت بالای تماس‌ها و سفرهای دیپلماتیک ایران قبل از هرگونه پاسخ احتمالی اسرائیل است. اگر پاسخ اسرائیل بزرگ‌تر از حد انتظار باشد، ما با یک جنگ منطقه‌ای و چه‌بسا جهانی روبه‌رو خواهیم شد. مختار الغباشی، معاون رئیس مرکز پژوهش‌های سیاسی و استراتژیک عربی نیز به العربی‌ الجدید گفت: سفر عراقچی در این زمان حساس که منطقه در آستانه انفجاری بزرگ است، مهم است. عراقچی در این سفر رایزنی‌های زیادی با مقامات مصری در راستای آتش‌بس و کاهش تنش خواهد داشت. این طرح ایران برای سفر به قاهره در راستای تلاش‌های ایران برای در جریان قراردادن شرکا و کشورهای قوی در منطقه درباره وضعیت و خطر چیزی است که اسرائیل از طریق یک حمله بزرگ به دنبال آن است. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، در اواخر هفته گذشته برای انجام رایزنی‌های منطقه‌ای در ارتباط با آخرین تحولات غزه و لبنان و همچنین تلاش برای توقف جنایات رژیم صهیونیستی در این منطقه و زمینه‌سازی برای برگزاری نشست فوق‌العاده سازمان همکاری اسلامی، ابتدا به عربستان سفر کرد و با «فیصل بن‌فرحان» همتای سعودی خود و همچنین «محمد بن‌سلمان» ولیعهد عربستان سعودی دیدار و رایزنی کرد. عراقچی بعد از دیدار با مقامات سعودی در مطلبی در شبکه اجتماعی اینستاگرام نوشت: «در ریاض 

به عنوان نخستین مقصد از دور دوم سفرهای منطقه‌ای با آقایان امیر محمد بن‌سلمان، ولیعهد و رئیس شورای وزیران و امیر فیصل بن‌فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی دیدار و گفت‌وگو داشتم». وزیر خارجه ایران در ادامه سفر خود، چهارشنبه‌شب از ریاض راهی دوحه شد و در روز پنجشنبه با شیخ «محمد بن‌عبدالرحمن آل‌ثانی»‌ نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه قطر، دیدار و رایزنی کرد. او پس از دیدار با همتای قطری خود، با بیان اینکه سفر کوتاه او به قطر صرفا برای رایزنی درباره مسائل منطقه بوده است، گفت: «در ملاقات‌های عمومی و خصوصی بحث‌های خیلی خوبی صورت گرفت. درباره نگرانی‌های جدی در منطقه درخصوص جنایت‌های رژیم صهیونیستی اتفاق‌ نظر وجود دارد». عراقچی همچنین اشاره کرد که «بحث آوارگان در لبنان و فعالیت‌هایی که باید برای توقف جنایت‌های رژیم صهیونیستی در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی انجام شود، از محورهای رایزنی با وزیر خارجه قطر بوده است».

 حضور قالیباف در بیروت

به موازات سفرهای منطقه‌ای عراقچی، دیروز شاهد حضور ‌محمدباقر قالیباف در بیروت بودیم. رئیس مرکز ارتباطات، رسانه و امور فرهنگی مجلس شورای اسلامی به تشریح علت سفر رئیس مجلس به بیروت قبل از سفر به ژنو برای شرکت در اجلاس اتحادیه بین‌المجالس جهانی (IPU) پرداخت. ایمان شمسایی، رئیس مرکز ارتباطات، رسانه و امور فرهنگی مجلس شورای اسلامی، با انتشار فیلمی از خلبانی قالیباف، رئیس مجلس، در آسمان بیروت در صفحه شخصی در اینستاگرام نوشت: «از فردا در ژنو اجلاس (IPU) برگزار می‌شود. تمام رؤسای مجالس کشورهای دنیا آنجا جمع می‌شوند تا درباره مهم‌ترین مسائل جهان و حوزه کاری خود گفت‌وگو کنند. مجلس‌ها، تجلی اراده ملت‌ها هستند؛ ملت‌هایی که امروز بیدار شده‌اند و یک‌صدا مظلومیت غزه و لبنان و فلسطین را فریاد می‌زنند. اما سران دنیا که مجالس شاخص‌ترین آنها هستند، چقدر همراه ملت خود شده‌اند؟ رئیس مجلس شورای اسلامی پیش از سفر به ژنو به بیروت آمد تا ضمن اعلام همبستگی ملت ایران با مقاومت لبنان و فلسطین، پیام مظلومیت مردم دردمند محور مقاومت را در اجلاس ژنو فریاد بزند». بخش مهمی از دیدارها و سخنرانی‌های رئیس مجلس در اجلاس بین‌المجالس جهانی (IPU) که امروز یکشنبه آغاز می‌شود، تبیین و تشریح جنایات صهیونیست‌ها و حمایت از گروه‌های مقاومت در مقابل این جنایات خواهد بود تا پیام مظلومیت و ایستادگی مردم لبنان را به دنیا برساند.

همچنین محمدسعید احدیان، دستیار سیاسی و رسانه‌ای رئیس مجلس، با اشاره به سفر قالیباف به بیروت در مطلبی در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «سفر دکتر قالیباف به لبنان و ابلاغ پیام رهبر انقلاب به مردم و مسئولان لبنان در میان تهدیدات رژیم نامشروع و قبل از سفر به ژنو، حامل پیام روشنی برای مردم مقتدر لبنان و البته رژیم حرامزاده صهیونیستی است: جمهوری اسلامی ایران تا آخر و برای همیشه در میان میدان و در کنار حزب‌الله و محور مقاومت است». مهدی محمدی، مشاور رئیس مجلس در امور راهبردی نیز در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «سفر به بیروت در میانه هنگامه‌ای که آتش و دود تجاوز دشمن را حتی از پنجره هواپیما می‌توان دید، افتخاری بزرگ است. پیام این سفر این است: مقاومت استوار و سربلند ایستاده و دشمن روز خوش نخواهد دید». به گزارش ایسنا، محمدباقر قالیباف که برای شرکت در اجلاس بین‌المجالس جهانی عازم ژنو است، پیش از سفر به سوئیس، برای گفت‌وگو با مقامات کشور لبنان و اعلام حمایت از جریان مقاومت و ایستادگی مردم این کشور مقابل جنایات رژیم صهیونیستی به بیروت سفر کرد. رئیس مجلس شورای اسلامی در سفر به لبنان، در منطقه البسطه بیروت حضور پیدا کرد و از ساختمان‌های تخریب‌شده توسط بمباران‌های اسرائیل بازدیدی داشت و در ادامه با نجیب میقاتی، نخست‌وزیر موقت لبنان، دیدار دوجانبه‌ای هم برگزار شد. قالیباف عصر دیروز و پس از دیدار با مقامات لبنانی، بیروت را به مقصد ژنو ترک کرد.

 اردستانی: دیپلماسی‌ مکمل میدان

در واکاوی تحرکات دیپلماتیک سیدعباس عراقچی و همچنین حضور محمدباقر قالیباف در لبنان، احمد بخشایش‌اردستانی در گفت‌وگو با «شرق» به دو کلیدواژه «میدان» و «دیپلماسی» اشاره می‌کند و معتقد است: «هم‌زمان با تلاش‌های محور مقاومت در عرصه میدانی، باید دیپلماسی و سیاست خارجی فعال و هوشمندی را هم به عنوان حامی و مکمل تحت هر شرایطی برای پیگیری اهداف و منافع در دستور کار قرار داد»؛ چراکه به گفته این نماینده مجلس، «زمانی می‌توان به نقطه ایدئال رسید که میدان و دیپلماسی به شکل هم‌زمان، هم‌راستا و همسو عمل کنند». با چنین قرائتی، این تحلیلگر حوزه سیاست خارجی باور دارد: «زمانی که حزب‌الله و حماس در جنوب لبنان و غزه با جنایت‌ها و تجاوزات و بمباران رژیم صهیونیستی در حال مبارزه هستند، باید دیپلماسی جمهوری اسلامی به عنوان کانون محور مقاومت از آن حمایت جدی داشته باشد». این استاد دانشگاه در ادامه گپ‌و‌گفت خود یادآور می‌شود: «همان‌گونه که در یک سال گذشته بعد از عملیات طوفان ‌الاقصی، مقامات متعدد دولت جو بایدن سفرهای مکرری به سرزمین‌های اشغالی برای حمایت از نتانیاهو داشتند، باید جمهوری اسلامی ایران هم چنین برنامه دقیق و منسجمی را برای حمایت از محور مقاومت انجام دهد؛ یعنی رئیس مجلس، رئیس‌جمهور، وزیر امور خارجه و دیگر مقامات ذی‌ربط سفرهای پی‌در‌پی و مداومی را به لبنان و دیگر کشورهای منطقه داشته باشند و یک دیپلماسی فعال را در راستای حمایت از میدان پی بگیرند». از منظر عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، «همان‌گونه که ایران با عملیات وعده صادق ۱ و ۲‌ توان نظامی و میدانی خود را به اسرائیل نشان داد، باید هم‌زمان توان دیپلماتیک خود را با انجام این سفرها نشان دهد تا با به‌کارگیری هم‌زمان قدرت میدان و دیپلماسی، حمایت مؤثری از محور مقاومت در برابر جنایت‌های رژیم اسرائیل انجام شود». بنابراین اردستانی متذکر می‌شود: «سفر دیروز (شنبه‌) محمدباقر قالیباف به بیروت و تور منطقه‌ای سیدعباس عراقچی به کشورهای خاورمیانه را باید در همین زمینه تحلیل و ارزیابی کرد». در تشریح این گفته، کارشناس حوزه بین‌الملل متذکر می‌شود: «زمانی که در میانه بمباران اسرائیل، سیدعباس عراقچی به‌عنوان وزیر امور خارجه وارد لبنان می‌شود و اهمیتی به فضای امنیتی و جنگی اسرائیل نمی‌دهد یا محمدباقر قالیباف به‌عنوان رئیس مجلس خودش شخصا خلبان هواپیمایی می‌شود که در لبنان فرود می‌آید، به‌مثابه آن است که دیپلماسی هم مانند میدان می‌تواند حمایت و همکاری جدی در راستای افزایش توان و روحیه محور مقاومت داشته باشد». با این حال اردستانی در تحلیل نکته پایانی خود درباره اثرگذار بودن این تحرکات دیپلماتیک برای برقراری صلح در لبنان و گسترش‌نیافتن درگیری و بحران منطقه‌ای با دیده تردید به موضوع نگاه می‌کند و اذعان دارد: «باید منتظر تحولات بعدی ماند و از هم‌اکنون نمی‌توان درباره کاهش تنش یا استقرار صلح و آتش‌بس در منطقه امیدوار بود».

 قیه‌باشی: دیپلماسی صلح در هر شرایطی قابل دفاع است

احد رضایان قیه‌باشی هم دیگر تحلیلگری بود که در گپ‌و‌گفت خود با «شرق» درباره تحلیل و واکاوی تور منطقه‌ای عباس عراقچی و سفر دیروز محمدباقر قالیباف به لبنان از منظر شعار و ادبیات دولت چهاردهم به موضوع ورود می‌کند و یادآور می‌شود: «مسعود پزشکیان و محمدجواد ظریف از ابتدا روی تنش‌زدایی دیپلماتیک، دیپلماسی فعال، گفت‌وگو، مذاکره، صلح و ثبات در دولت چهاردهم تأکید داشتند». بنابراین از منظر این استاد دانشگاه، «چه در شرایط جنگی و چه در شرایط غیرجنگی، سیدعباس عراقچی این تور دیپلماتیک و سفرهای منطقه‌ای را در دستور کار قرار می‌داد تا یک تنش‌زدایی با بازیگران پیرامونی ایران و دیگر کشورهای غرب آسیا انجام شود». با این حال این آینده‌پژوه از منظر دیگر تحرکات عراقچی و قالیباف را زیر ذره‌بین می‌برد و خاطرنشان می‌کند: «در شرایط بحرانی کنونی و با هدف استقرار صلح و آتش‌بس در لبنان و فلسطین و همچنین عدم تصاعد بحران منطقه‌ای، وزیر امور خارجه دولت چهاردهم در تلاش است از ظرفیت کشورهای خاورمیانه در این زمینه استفاده کند» و حتی به گفته او امکان دارد «علاوه بر کشورهای همسایه و بازیگران منطقه‌ای، عراقچی سراغ دیگر کشورهای فرامنطقه‌ای از چین و روسیه گرفته تا اروپا و حتی آمریکا هم برود» تا در نهایت از دید این تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل، «جنگ فراگیر، کل منطقه را وارد بحران بی‌سابقه‌ای نکند». قیه‌باشی از زاویه دیگری هم تحرکات دیپلماتیک عراقچی و قالیباف را در میانه سیاست‌های جنگ‌افروزانه اسرائیل به بوته تحلیل می‌برد و با وام‌گرفتن از بخشی از گفته‌های محمدجواد ظریف تصریح می‌کند: «بحران، تنش، درگیری و حتی جنگ مانع از دیپلماسی فعال و ارتباط جمهوری اسلامی ایران با کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای نمی‌شود». بنابراین از منظر این آینده‌پژوه «حتی اگر ایران وارد یک جنگ مستقیم با اسرائیل شود و سلسله کنش‌ها و واکنش‌های جدی بین دو طرف به وجود آید، باز این امر نافی این نیست که تهران روابط منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای خود را تعطیل کند و دیپلماسی را کنار بگذارد». اگرچه این استاد دانشگاه اذعان دارد که محور، کانون و هدف تحرکات دیپلماتیک عراقچی، قالیباف و دیگر مقامات می‌تواند در راستای صلح و ثبات در لبنان، فلسطین و همچنین جلوگیری از بحران و جنگ در منطقه باشد، اما معتقد است حتی در صورت درگیری جمهوری اسلامی ایران و اسرائیل، تهران نباید و نمی‌تواند روابط خود را با منطقه و جهان قطع کند. به همین واسطه مفسر حوزه سیاست خارجی، این باور را دارد که «احتمالا شورای عالی امنیت ملی هم در مجموع به چنین جمع‌بندی‌ای رسیده است که حتی اگر درگیری و جنگ بین ایران و اسرائیل روی داده باشد، مانع از دیپلماسی فعال و برقراری ارتباطات قوی، مؤثر، حسنه و متوازن با کشورهای منطقه و فرامنطقه‌ای نخواهد بود و در صورت بروز جنگ نمی‌توان باب مذاکره، دیپلماسی، گفت‌وگو و رفت‌وآمد را قطع کرد».

 فایضی: تحرکات دیپلماتیک نشان‌دهنده اراده جدی تهران برای استقرار صلح و ثبات در منطقه است

محسن فایضی هم به‌عنوان دیگر تحلیلگر در گفت‌وگوی خود با «شرق»، ذیل بررسی و تحلیل اهداف سفرهای منطقه‌ای عباس عراقچی و حضور دیروز قالیباف در بیروت به دو نکته مهم اشاره دارد و در تبیین آن می‌گوید: «این سفرها ابتدا به ساکن نشان از جدیت جمهوری اسلامی ایران برای استقرار صلح، ثبات و آتش‌بس در لبنان و فلسطین و عدم درگیری فراگیر در کل منطقه خاورمیانه دارد، بنابراین این سفرها مؤیدی بر آن است که تهران نیت واقعی برای عدم جنگ‌افروزی و بحران‌آفرینی در خاورمیانه دارد و مجموعه رفتارها حکایت از این دارد که جمهوری اسلامی ایران صرفا خواهان صلح، ثبات، آتش‌بس و امنیت پایدار در غرب آسیا‌ست». نکته دومی که این تحلیلگر ارشد مسائل غرب آسیا به آن می‌پردازد، ناظر بر گفته دیروز محمدباقر قالیباف در بدو ورود به لبنان است که رئیس مجلس شورای اسلامی عنوان کرده بود حامل پیغام مهمی از مقام معظم رهبری برای دولت لبنان و حزب‌الله است‌ که از منظر این مفسر حوزه سیاست خارجی، «احتمالا این پیام دال بر آن خواهد بود که مذاکرات جدی بین تهران-واشنگتن درباره حل‌وفصل بحران‌های منطقه‌ای و مشخصا لبنان در جریان است»؛ به‌ویژه آنکه فایضی، به ادعای نبیه بری، رئیس پارلمان لبنان، درباره قطع‌نامه ۱۷۰۱ و احتمال عقب‌نشینی حزب‌الله لبنان به پشت رودخانه لیتانی هم اشاره دارد که مبینی بر آن است که تلاش‌های دیپلماتیک برای حصول آتش‌بس به چارچوب روشنی رسیده و سفر منطقه‌ای عباس عراقچی و حضور دیروز قالیباف با پیام رهبری می‌تواند در همین راستا مورد بحث قرار گیرد‌. 

از منظر دیگر به گفته فایضی: «سفر آقای عراقچی و حضور دیروز محمد‌باقر قالیباف می‌تواند شکست فضاسازی رسانه‌ای عربی و اسرائیلی درباره این ادعای واهی باشد که جمهوری اسلامی ایران در برخی بده‌بستان‌های سیاسی، حزب‌الله لبنان را فروخته است»؛ کما‌اینکه تحلیلگر ارشد مسائل غرب آسیا به بازتاب رسانه‌ای سفر منطقه‌ای وزیر امور خارجه و رئیس مجلس شورای اسلامی اشاره دارد. البته فایضی درباره تأثیرگذاری این سفرها برای جلوگیری از تنش فراگیر و استقرار آتش‌بس در فلسطین و لبنان به بازیگری و تأثیرگذاری نقش دیگر کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای می‌پردازد و معتقد است: «باید دید که نقش عربستان، قطر، مصر، آمریکا، فرانسه و... در این زمینه چه خواهد بود و چه ایده‌هایی برای این موضوع خواهند داشت؟ بنابراین صرفا تلاش‌های ایران به‌تنهایی کارساز نخواهد بود». این کارشناس مسائل اسرائیل در پایان گپ‌و‌گفت خود به عملیات محدود زمینی اسرائیل در لبنان هم اشاره دارد و متذکر می‌شود: «نتانیاهو به دنبال اشغال بخشی از لبنان در قالب تکرار سناریوی سال ۱۹۸۲ نخواهد بود و صرفا سعی خواهد کرد با تسلط میدانی بر محدوده ۱۰‌کیلومتری طبق قطع‌نامه ۱۷۰۱ از آن به ‌عنوان اهرم فشار در مذاکرات با طرف‌های لبنانی استفاده کند». ضمن آنکه از منظر او: «اسرائیل برنامه جدی دارد در یک روند پلکانی، ابتدا قدرت نظامی و میدانی و بعد قدرت سیاسی حزب‌الله را از آن بگیرد تا تأثیرگذاری آن به صفر برسد».