رضایت مردم

رحیم  عبادی-عضو هیئت‌علمی دانشگاه فرهنگیان: یکی از اصول اخلاقی در حکمرانی، موضوع رضایت مردم است که نقش راهبردی در حکمرانی خوب دارد؛ تا جایی که همه نتایج و ارزش‌های اخلاقی همچون صداقت، مسئولیت‌پذیری، اعتمادآفرینی، پیش‌بینی‌پذیری، الزاما باید به رضایت مردم ختم شود. دکتر پزشکیان رئیس‌جمهور، موفقیت در عملکرد حکمرانان را منوط به میزان رضایت مردم از دولت و شیوه‌های حکمرانی می‌داند و میزان و شاخص حکمرانی را «رضایت مردم» اعلام کرده و این رویکرد مستند به نامه امام علی‌(ع) به مالک اشتر است که می‌فرمایند:

«باید که محبوب‌ترین کارها در نزد تو، کارهایی باشد که با میانه‌روی سازگارتر و با عدالت دم‌سازتر و خشنودی مردم را در پی داشته باشد؛ زیرا خشم توده‌های مردم، خشنودی نزدیکان را زیر پای بسپرد و حال آنکه خشم نزدیکان اگر توده‌های مردم از تو خشنود باشند، ناچیز شود».

بی‌مناسبت نیست ابتدا تعریفی از رضایت مردم و سپس مؤلفه‌ها و شاخص‌های جلب رضایت مردم بیان شود:

رضایت یعنی چه: رضایت (consent) در لغت به معنای خشنودی و خرسندی است. در فلسفه سیاسی، رضایت حکومت‌شوندگان به معنای این است که مشروعیت و حق طبیعی یک حکومت در استفاده از قدرت به رضایت مردم جامعه بسته ‌است. نظریه رضایت در طول تاریخ معمولا در تضاد با نظریه حق‌ الهی پادشاهان قرار داشته و استعمارگری را نفی می‌کند.

معروف‌ترین ﻧﻈﺮﻳﻪ درخصوص رضایت منسوب به ﺟﺎن ﻻک است. ﻣﺪﻋﺎی اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ «ﻧﻈﺮﻳﻪ رﺿﺎﻳﺖ» ﻣﺸﻬﻮر است می‌گوید «ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺣﻜﻮﻣﺖها و اﻟﺰام ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ از آﻧﻬﺎ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ رﺿﺎﻳﺖ اﻳﺸﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻗﺮاردادهاﻳﺶ اﺳﺖ».

مؤلفه‌ها و شاخص‌های رضایت مردم در حکمرانی

مطالعات ملی و بین‌المللی نشان می‌دهد اهم مؤلفه‌ها و شاخص‌های کلیدی که موجب «رضایت مردم» است به شرح زیر است:‌

1) حاکمیت قانون: حکومت آنگاه موجب رضایت مردم است که همگان در برابر قانون از حقوق مساوی برخوردار باشند و قانون در مقام اجرا خودی و غیرخودی نشود. شاخص‌های اصلی در حاکمیت قانون عبارت‌اند از: کیفیت قوانین و مقررات، پرهیز از تخلفات در قوانین و همچنین شایسته‌سالاری. میزان پایبندی حاکمان به قانون از شاخص‌های رضایت‌بخشی مردم است. مطالعات نشان می‌دهد التزام به قانون اساسی در حکمرانی بسیار پایین است؛ تا جایی که مهم‌ترین شعار انتخاباتی دکتر پزشکیان بعد از 45 سال از عمر قانون اساسی اجرای قانون 

بوده است.

2) شفافیت: شاخص‌های اصلی شفافیت عبارت‌اند از: شفافیت و اعتماد، شفافیت اطلاعات، برنامه‌ریزی شفاف و صدور مجوز، باز‌بودن و شفافیت فرایند‌های سیاسی، لزوم پرهیز از کذب و وعده‌های کذب.

بر اساس گزارش سازمان بین‌الملل شفافیت در سال ۲۰۲۳، کشور ایران در رتبه ۱۴۹ از ۱۸۰ کشور قرار دارد یا سازمان بین‌المللی همکاری‌های بودجه‌ای (‌IBP) در سال 2019 رتبه ایران را 92 بین 118 کشور اعلام کرده است.

3) ثبات سیاسی و فقدان خشونت: اهم شاخص‌های ثبات سیاسی عبارت‌اند از: مبارزه با فساد و تبعیض، افزایش صداقت، اصلاح ساختارهای سیاسی، آزادی افراد و احزاب مخالف، برنامه‌ریزی راهبردی و توسعه.

4) کارایی و اثربخشی دولت که شاخص‌های اصلی آن عبارت‌اند از: رضایت مردم و کارکنان از خدمات، توجه به هزینه‌ها در ارائه خدمات، کارایی فرایندهای اجرائی، توجه به هزینه‌ها و درآمدها در فعالیت‌ها، کاهش هزینه‌ها و افزایش راندمان در اجرای امور، تقویت بهره‌وری.

5) کنترل فساد: مبارزه با فساد و تبعیض، اعمال روش‌ها و سیاست‌های ضد فساد اداری، کنترل و کاهش فساد در عمل و نظارت دقیق بر اجرای قوانین و مقررات اهم شاخص‌های کنترل فساد است.

جالب است بدانیم که رتبه ایران در کنترل فساد از میان 179 کشور در 2020 میلادی رتبه 149 است.

6) پاسخ‌گویی: لزوم پاسخ‌گویی و نظارت‌پذیری حکومت به مردم، دولت‌های پاسخ‌گو و کارآمدتر، پاسخ‌گویی حکومت به مطالبات مردمی، اعتمادسازی و حق اظهارنظر مردم و پاسخ‌گویی حکومت از‌جمله شاخص‌های حکمرانی خوب است.

بر اساس گزارش بانک جهانی رتبه ایران در پاسخ‌گویی از میان 207 کشور 185 است.

7) احترام به به جایگاه و توسعه انسانی‌ که شاخص‌های قابل سنجش آن عبارت‌اند از: احترام به حقوق بشر و حقوق انسانی، برنامه برای توسعه و پیشرفت جامعه، توجه به تعالی انسان، توسعه ظرفیت‌ها و رشد و تعالی مستمر، استقلال و عزت انسان‌ها. رتبه ایران در توسعه انسانی در میان 193 کشور 77 است.

8) مشارکت: هر میزان مشارکت مردم افزایش یابد، به همان میزان رضایت مردم از حکمرانی بهبود خواهد یافت و مهم‌ترین شاخص‌های قابل سنجش مشارکت عبارت‌اند از: مشارکت مؤثرتر همه گروه‌های جامعه، تعامل و ارتباط قوای سه‌گانه، بهبود روابط مردم و حکومت و هم‌گرایی و هم‌افزایی بین ارکان حکمرانی. مستندترین میزان مشارکت، حضور مردم در انتخابات ریاست‌جمهوری 1403 بوده که بیش از 50 درصد مردم در انتخابات شرکت نکردند!

9) کیفیت خدمات عمومی: دولت خدمتگزار مردم است و می‌تواند با ارائه خدمات با کیفیت به مردم موجب افزایش رضایت مردم شود و شاخص‌های قابل سنجش آن عبارت‌اند از: افزایش کیفیت خدمات، بهبود ارائه خدمات عمومی و ارائه خدمات به شیوه‌ای کارآمد و مؤثر.

10) اخلاق‌محوری: از دیگر مؤلفه‌های جلب رضایت مردم در حکمرانی، اخلاق‌محوری و رعایت سلوک و اخلاق حرفه‌ای است. سوءاستفاده‌نکردن از پست و مقام، توجه به ارزش‌های انسانی و اخلاقی، توجه و رعایت حقوق ذی‌نفعان به‌ویژه محرومان، تکریم ارباب‌رجوع و خدمت بی‌منت به مردم از‌جمله شاخص‌های اخلاق‌محوری است.

بنابراین دولت آقای پزشکیان چنانچه بخواهد وعده‌هایش در مورد جلب رضایت مردم محقق شود، باید همه ارکان دولت را مکلف کند در یک دوره زمانی عملکرد زیرمجموعه‌های خود را رصد و پایش کرده و گزارش آن را برای مردم منتشر کنند.