تحریم در میانه بحران

مهدی بازرگان: در‌حالی‌که طی هفته‌های گذشته بحران و تنش در منطقه خاورمیانه به شکل تصاعدی در‌ حال افزایش است، شاهد اعمال تحریم‌ها علیه ایران در دو محور جنگ اوکراین و عملیات موشکی وعده صادق۲ هستیم. در این راستا، شورای اروپا روز دوشنبه اعلام کرد هفت شخصیت حقیقی و هفت شخصیت حقوقی را در مورد ادعای ارسال پهپاد و موشک از ایران به روسیه در فهرست تحریم‌ها قرار داده است. به نوشته ایرنا، اتحادیه اروپا سه شرکت هواپیمایی ایران‌ایر، ماهان‌ایر و سا‌ها را به بهانه ادعای دخالت ایران در مناقشه اوکراین از طریق ارسال موشک‌های بالستیک به روسیه تحریم کرد. در بیانیه اتحادیه اروپا ادعا شده است که سه شرکت هواپیمایی مذکور (ایران‌ایر، ماهان‌ایر و هواپیمایی ساها)، موشک‌ها و پهپاد‌های ساخت ایران را به روسیه منتقل کرده‌اند. اتحادیه اروپا مدعی است: «این تحریم‌ها هدفمند هستند و به دنبال بازدارندگی از سیاست‌ها و فعالیت‌های خاص ایران هستند. اتحادیه قصد ندارد به‌طور کلی ترافیک هوایی یا ارتباطات مردمی بین اتحادیه و ایران را مختل کند». در فهرست جدید اتحادیه اروپا در مجموع هفت شهروند و هفت سازمان ایرانی به سیاهه تحریم‌ها اضافه شده‌اند. بر این اساس، بهنام شهریاری، علی شادمانی، علی جعفرآبادی، مهدی گوگردچیان، سید‌حمزه قلندری، رضا خسروی‌مقدم و سیدمیراحمد نوشین، به‌ همراه هواپیمایی ایران‌ایر، ماهان‌ایر، ساها، شرکت بسامد الکترونیک پویا، آلومینای ایران، طیف تدبیر آریا و مرکز تحقیقات شهید حاج علی موحد‌ تحریم شده‌اند. طبق بیانیه صادر‌شده، دارایی‌های افراد و نهاد‌های تحریم‌شده مسدود و شرکت‌ها و شهروندان اتحادیه اروپا از مراوده مالی با آنان ممنوع شدند. همچنین اشخاص حقیقی تحریم‌شده حق سفر به کشور‌های عضو را نداشته و ورود یا گذر آنها به این کشور‌ها ممنوع است. آمریکا و تروئیکای اروپایی، ۲۰ شهریور‌‌ نیز تحریم‌هایی را علیه ایران و همچنین روسیه به بهانه ارسال موشک‌های بالستیک به این کشور اعمال کرده بودند. همان زمان ناصر کنعانی، سخنگوی سابق وزارت امور خارجه ایران، بیانیه نامتعارف وزرای امور خارجه انگلیس، فرانسه و آلمان ناظر بر لغو قراردادهای دوجانبه ارائه خدمات هوایی با جمهوری اسلامی ایران و تحریم ایران‌ایر به بهانه ادعای دخالت در مناقشه اوکراین را شدیدا محکوم کرد. کنعانی با تأکید مجدد بر موضع شفاف و اعلام‌شده ایران در قبال مناقشه اوکراین افزود: همان‌گونه که قبلا مورد تأکید قرار گرفت، هرگونه ادعایی مبنی ‌بر فروش موشک‌های بالستیک به فدراسیون روسیه از سوی جمهوری اسلامی ایران کاملا بی‌اساس و کذب است. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کاخ کرملین نیز ۲۱ شهریور‌‌ گمانه‌زنی‌ها و ادعاها درباره تحویل تسلیحات کشورهای دیگر، از‌جمله ایران به روسیه را برای استفاده در جنگ اوکراین «بی‌پایه و اساس» دانست. اگرچه در بحبوحه تنش‌های خاورمیانه و احتمال حمله اسرائیل به ایران، شاهد اعمال تحریم‌های اتحادیه اروپا به واسطه موضوع جنگ اوکراین هستیم، اما بهروز طریقت در گفت‌وگوی خود با «شرق» خاطرنشان می‌کند: «دولت پزشکیان باید به موازات مدیریت معادلات غرب آسیا، به شکل فوری و عاجل برنامه‌ای مدون، مشخص و اصولی برای حل‌وفصل چالش‌ها در روابط با اروپا، ذیل جنگ اوکراین داشته باشد». این کارشناس ارشد حوزه بین‌الملل هشدار می‌دهد در غیر این صورت‌ «پرونده‌های متعدد دیپلماتیک به مرور زمان به بحران و حتی ابر‌بحران‌های در سیاست خارجی بدل خواهد شد که حل‌وفصل آن، زمان و انرژی بیشتری را می‌طلبد». به همین دلیل او می‌گوید: «باید دولت چهاردهم و دستگاه سیاست خارجی به شکل خاص، کارگروه ویژه‌ای را با اختیارات لازم برای سروسامان‌دادن به روابط با اروپا در موضوع جنگ اوکراین شکل دهد». طریقت این را هم متذکر می‌شود که «دیپلماسی عمومی، موضع‌گیری توییتری، تماس‌های تلفنی یا پیگیری دیپلماسی اعلامی از سوی سخنگوی دستگاه سیاست خارجی، به گرم‌ترشدن روابط سرد ایران و اروپا کمک نخواهد کرد، بلکه باید سفرهای متعدد با هدف اعتمادسازی در مناسبات دوجانبه از سر گرفته شود تا بتوان به ادعاها درباره ارسال تسلیحات ایرانی به جنگ اوکراین خاتمه داد».

 تحریم‌های جدید انگلستان و استرالیا

هم‌زمان با اعمال تحریم‌ها علیه ایران به واسطه ادعاها درباره حمایت تسلیحاتی از روسیه در جنگ اوکراین، وزارت امور خارجه انگلیس هم تحریم‌هایی را علیه افراد و نهادهای ایرانی در پی عملیات «وعده صادق‌۲» علیه اسرائیل اعمال کرد. خبرگزاری رویترز گزارش داد که این تحریم‌ها دربرگیرنده چهره‌های مهم در ارتش، نیروی هوایی و سازمان‌های وابسته به تولیدات موشک‌های بالستیک و کروز ایران است. پنی وانگ، وزیر خارجه استرالیا‌ نیز در بیانیه‌ای از اعمال تحریم‌های ضد‌ایرانی خبر داد. بر‌ اساس بیانیه وزارت خارجه استرالیا، دو مدیر و یک مقام ارشد سازمان هوافضای ایران، مدیر بازرگانی گروه صنعتی شهید همت و مدیر گروه صنعتی شهید باقری از ورود به استرالیا محروم شده و دارایی‌های آنها در این کشور مسدود خواهد شد. به گزارش ایرنا، وزارت خزانه‌داری آمریکا هم روز جمعه و در پی عملیات وعده صادق۲، تحریم‌های جدیدی علیه بخش نفتی و پتروشیمی ایران اعلام کرد. وزارت خزانه‌داری آمریکا در بیانیه‌ای ادعا کرد در‌ حال شناسایی «ناوگان مخفی» کشتی‌های نفتی ایران است که با دورزدن تحریم‌ها، نفت ایران را به فروش می‌رسانند. بر‌ اساس این بیانیه، وزارت خزانه‌داری آمریکا همچنین ۱۶ نهاد و ۱۷ کشتی را به عنوان اموال مسدود‌شده معرفی کرده است. این اقدام به بهانه نقش این نهادها و کشتی‌ها در حمل‌ونقل فراورده‌های نفتی و پتروشیمی ایران در حمایت از شرکت ملی نفت ایران است. وزارت خارجه آمریکا نیز اعلام کرد که شش شرکت و شش کشتی دیگر را به دلیل مشارکت آگاهانه در معامله مهم خرید، فروش، حمل‌ونقل یا بازاریابی نفت یا فراورده‌های نفتی ایران تحریم می‌کند. جانت یلن، وزیر خزانه‌داری آمریکا، در بیانیه‌ای‌ گفت: «در پاسخ به حمله ایران به اسرائیل، آمریکا اقدام قاطعانه‌ای برای اخلال بیشتر در توانایی ایران برای تأمین مالی و اجرای فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده خود انجام می‌دهد». آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا، اعلام کرد واشنگتن پس از حمله اول اکتبر (دهم مهر) به‌صراحت اعلام کرده بود‌ تهران با عواقب این اقدام مواجه خواهد شد. او در بیانیه‌ای ادعا کرد: «به همین منظور، ما امروز اقداماتی انجام می‌دهیم تا در جریان درآمد ایران برای تأمین مالی برنامه هسته‌ای و توسعه موشکی، حمایت از نیروهای وابسته و شرکا و تداوم درگیری در سراسر خاورمیانه اختلال ایجاد کند». احمد نصر نیز دیگر کارشناسی بود که طی گپ‌وگفتش با «شرق»، در بررسی تحریم‌های اعمالی انگلیس، استرالیا و آمریکا علیه ایران به واسطه عملیات موشکی وعده صادق‌۲، از منظری متفاوت آن را به بوته تحلیل می‌برد و معتقد است: «این بسته تحریم‌های جدید تلاشی از سوی این کشورها برای بازداشتن اسرائیل از حمله شدید به ایران است». چون این تحلیلگر ارشد حوزه بین‌الملل باور دارد: «انگلیس و استرالیا هم مانند ایالات متحده آمریکا تمایلی به افزایش تنش در خاورمیانه و وقوع جنگ فراگیر در منطقه ندارند و به همین واسطه سعی خواهند کرد که با برخی اقدامات مانند اعمال تحریم بیشتر علیه ایران یا تقویت بسته‌های لجستیکی و تسلیحاتی، به نحوی تل‌آویو را به سمت و سویی بکشانند که واکنش کنترل‌شده را جایگزین حمله شدید کند». نصر در ادامه ارزیابی خود اقدام دولت بایدن برای ارسال سامانه موشک تاد را هم یادآور می‌شود.  در همین رابطه یوسی ملمن، روزنامه‌نگار مشهور اسرائیلی، خبر داد که حمله برنامه‌ریزی‌شده اسرائیل به ایران دوباره به تعویق خواهد افتاد تا سامانه‌های دفاع هوایی ضد موشک بالستیک تاد به اسرائیل برسند و توسط تیم‌های آمریکایی عملیاتی شوند و سامانه «پیکان» را تکمیل کنند. اسرائیل در سال ۲۰۱۲ به رادار تاد متصل شد، اما ایالات متحده با ارسال این سامانه‌ها موافقت نمی‌کرد، مگر اینکه اسرائیل متعهد می‌شد به تأسیسات هسته‌ای و نفتی ایران حمله نکند. در پی عملیات وعده صادق‌۲ که سامانه‌های دفاع هوایی اسرائیل شامل گنبد آهنین، فلاخن داود و آرو (پیکان) نتوانستند دفاع مؤثری در برابر آن انجام بدهند، تل‌آویو از ایالات متحده ‌خواسته است تا برای تقویت توانمندی ضدموشکی خود اقدام به ارسال و استقرار سامانه ضدموشکی تاد کند. در این راستا وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) اعلام کرد که به دستور بایدن، وزیر دفاع مجوز استقرار یک‌ آتش‌بار سامانه ‌تاد و خدمه مرتبط از پرسنل نظامی آمریکا را در اسرائیل صادر کرده است.‌ این اقدام آمریکا در راستای تقویت سیستم یکپارچه دفاع هوایی اسرائیل و بخشی از اقدامات گسترده‌تری است که ایالات ‌متحده در ماه‌های اخیر برای حمایت از اسرائیل انجام داده است. این اولین ‌بار نیست که آمریکا سامانه ضد‌موشکی تاد را در منطقه مستقر می‌کند. بایدن سال گذشته پس از حملات هفتم اکتبر، به ارتش آمریکا دستور داد یک‌ آتش‌بار‌ تاد ‌را در غرب آسیا مستقر کند تا از نیروهای آمریکایی و منافع آن در منطقه دفاع کند. ایالات متحده قبلا در سال ۲۰۱۹ ‌یک‌ آتش‌بار تاد را برای آموزش و تمرین دفاع هوایی یکپارچه در فلسطین اشغالی آزمایش کرده بود.‌ اقدام آمریکا برای استقرار تاد در فلسطین اشغالی، نشانه این است که واشنگتن به خوبی آگاه است که هر اقدام نظامی ‌احتمالی اسرائیل علیه ایران، با پاسخ موشکی مواجه خواهد شد و به همین دلیل تلاش می‌کند توانمندی ضد‌موشکی اسرائیل را در برابر حملات موشکی احتمالی بعدی تقویت کند. از این‌رو نصر در جمع‌بندی تحلیل خود یادآور می‌شود: «غربی‌ها از هر مسیر ممکن سعی دارند از بروز تنش و جنگ فراگیر بین ایران و اسرائیل جلوگیری کنند. از این‌رو با فشار بر تهران و اعمال تحریم در کنار تقویت حمایت از اسرائیل درصدد پیاده‌کردن یک موازنه به سود تل‌آویو با هدف عملیاتی‌شدن واکنش محدود اسرائیل هستند».

واکنش تهران

سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در واکنش به وضع تحریم‌های جدید از سوی اتحادیه اروپا و انگلیس علیه تعدادی از اشخاص حقیقی و حقوقی ایرانی به بهانه‌های واهی و بی‌اساس از جنگ اوکراین تا عملیات وعده صادق‌۲، آن را اقدامی ناموجه و مغایر با موازین حقوق بین‌الملل به‌ویژه حقوق بشر دانست و به‌شدت محکوم کرد. به نوشته ایسنا، اسماعیل بقائی در یک موضع‌گیری رسانه‌ای، ضمن رد ادعاهای مربوط به فروش موشک بالستیک از سوی ایران به روسیه، اظهار کرد: «موضع جمهوری اسلامی ایران در قبال منازعه اوکراین، صریح و اصولی است‌؛ کما‌اینکه ایران از همان ابتدای درگیری ضمن مخالفت با جنگ و تأکید بر احترام همه کشورها به تمامیت سرزمینی و حاکمیت ملی یکدیگر، خواستار راه‌حل دیپلماتیک جهت حل‌وفصل اختلافات روسیه و اوکراین بوده است. با وجود این، متأسفانه برخی کشورهای اروپایی و انگلیس بدون ارائه سند و مدرکی، مدعی مداخله نظامی ایران در این منازعه شده‌اند که کاملا مردود است». سخنگوی دستگاه دیپلماسی، اتهام‌زنی اتحادیه اروپا و انگلیس به ایران را مزورانه و تلاشی برای انحراف افکار عمومی از مهم‌ترین مسئله روز یعنی نسل‌کشی مردم فلسطین و جنگ‌افروزی رژیم صهیونیستی در منطقه غرب آسیا توصیف کرد. این دیپلمات ارشد جمهوری اسلامی ایران با اشاره به نقش برخی کشورهای اروپایی از‌جمله انگلیس و آلمان در تأمین تسلیحات مرگبار مورد استفاده رژیم صهیونیستی برای نسل‌کشی و تجاوز در غزه و لبنان، این کشورها را شریک جنایات ارتکابی علیه مردم فلسطین و لبنان معرفی کرد و با یادآوری تکالیف قانونی کشورها طبق کنوانسیون منع نسل‌کشی، اقدام کشورهای تأمین‌کننده تسلیحات رژیم اسرائیل را ناقض حقوق بین‌الملل و موجب مسئولیت بین‌المللی آنها دانست. بقائی به موازات تأکید بر حق مسلم ایران برای همکاری دفاعی و نظامی با کشورهای دیگر از‌جمله روسیه در راستای تأمین و تقویت نیازهای دفاعی خود برای حفاظت از منافع و امنیت ملی و دفاع از تمامیت سرزمینی و حاکمیت ملی خود، خاطرنشان کرد همکاری‌های دفاعی و نظامی ایران با سایر کشورها علیه هیچ طرف ثالثی نیست و هیچ طرف ثالثی نیز حق ندارد در تصمیم قانونی و مشروع جمهوری اسلامی ایران برای همکاری با دیگر کشورها مداخله کند. سخنگوی وزارت امور خارجه، اقدام اتحادیه اروپا را عملی متناقض و ناسازگار با ادعاهای کشورهای اروپایی درخصوص حقوق بشر و تعامل توصیف و تأکید کرد که تحریم شرکت‌های هواپیمایی مسافربری نقض صریح موازین و مقررات حقوق بین‌الملل، به‌ویژه حقوق بشر و آزادی‌های بنیادین بشری بوده و محکوم است. این دیپلمات کشورمان، ضمن یادآوری حق ایران برای اتخاذ تدابیر و پاسخ‌های متناسب و مقتضی در قبال تحریم‌های غیرقانونی و ناموجه اتحادیه اروپایی، به این اتحادیه توصیه کرد با پیروی از قواعد حقوق بین‌الملل و هنجارهای اخلاقی و انسانی کشورهای عضو، خود را ملزم به توقف فروش تسلیحات به رژیم متجاوز اسرائیل کرده و از این طریق مانع از ادامه نسل‌کشی در غزه و لبنان و تصعید ناامنی و تنش در منطقه غرب آسیا شود. ۲۱ شهریور نیز عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، ادعاهای رسانه‌ها و مقام‌های غربی درباره ارسال موشک‌های بالستیک به روسیه را رد کرد. سخنان عراقچی پس از آن بود که ۱۶ شهریور، روزنامه وال‌استریت ‌ژورنال مدعی شد مقام‌های آمریکایی، همتایان اروپایی خود را از ارسال موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد ایرانی به روسیه مطلع کرده‌اند. 

۲۰ شهریور هم آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا، رسما ایران را به ارسال موشک‌های بالستیک به روسیه متهم کرد. اما عراقچی طی پیامی در شبکه اجتماعی ایکس، با بیان اینکه «‌یک‌ بار دیگر آمریکا و اروپا بر اساس اطلاعات غلط و منطق معیوب عمل کردند»، نوشت: «ایران به روسیه موشک‌های بالستیک ارسال نکرده است. تمام». مسئول سیاست خارجی با اشاره به اقدامات خصمانه غرب در اعمال تحریم‌های ضدایرانی در پی این اتهام‌زنی نوشت: «معتادان تحریم باید از خود بپرسند‌ چگونه ایران قادر است تسلیحات پیچیده بسازد و به ادعای شما بفروشد؟». او تأکید کرد: «تحریم‌ها راه حل نیستند بلکه بخشی از مشکل هستند».

علاوه بر ادعاها درباره ارسال موشک و پهپاد از طریق شرکت‌های هواپیمایی ایرانی به روسیه، موضوع عملیات موشکی وعده صادق‌۲ هم به سرفصل جدیدی برای اعمال تحریم‌ها علیه تهران بدل شد که سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، قبل‌تر در تماس تلفنی با وزرای خارجه انگلیس، هلند و فرانسه تأکید کرده بود «جمهوری اسلامی ایران تنها از حق خود برای دفاع مشروع بر اساس ماده ۵١ منشور ملل متحد استفاده کرده و منحصرا پایگاه‌های نظامی و امنیتی اسرائیل را هدف قرار داده است». عراقچی در این گفت‌وگوهای تلفنی با اشاره به بیش از دو ماه خویشتن‌داری ایران در پی حمله تروریستی رژیم صهیونیستی و به‌شهادت‌رساندن شهید اسماعیل هنیه در تهران و تداوم جنگ‌افروزی این رژیم در غزه و گسترش آن به خاک لبنان که تاکنون منجر به کشته‌شدن بیش از ۴۲ هزار نفر از مردم مظلوم غزه و لبنان شده است، بیان کرد: «از منظر ایران عملیات خاتمه یافته است، اما اگر رژیم صهیونیستی درصدد اقدام تلافی‌جویانه برآید، پاسخ ما شدیدتر خواهد بود. جمهوری اسلامی ایران به ‌دنبال تشدید تنش و جنگ نیست، اگرچه   از جنگ هراسی ندارد».