فناوری‌های نوین و نظام مالیات‌ستانی

فریبا نوروزی

دولت بخش اول لایحه بودجه سال 1404 کل کشور را تسلیم مجلس شورای اسلامی کرده است. ویژگی این لایحه در شماره‌گذاری تبصره‌ها با الحاق کد شناسه برای پیگیری‌های بعد از تصویب و همچنین قراردادن مسائل و موارد مالیات و عوارض در اولین تبصره این لایحه به عنوان سرآغاز بودجه است. تعبیر این موضوع از دیدگاه اخترشناسی حکمرانی مالیاتی، یعنی کورروی قطار مالیات قرار است به پیش رود اما نکته قابل توجه آنکه علی‌رغم فقدان شفافیت و استفاده از فناوری‌هایی نظیر هوش‌ مصنوعی و صرفا با اتکای به ابزارهای شناخت تراکنش‌های پولی و بانکی که چندان هم پایگاه الکترونیکی ندارند، درآمدهای مالیاتی از سال 1395 سیر صعودی و در برخی سال‌ها نمودار پروازی دارد. بررسی سنواتی سیستم مالیات‌ستانی در ایران نشان از کاستی‌هایی مهم دارد که برجسته‌ترین آنها عبارت‌اند از:

1. کمبود شفافیت: عدم شفافیت در قوانین مالیاتی و فرایندها باعث سردرگمی مؤدیان و کاهش اعتماد عمومی می‌شود.

2. فرار مالیاتی: نداشتن سیستم‌های مؤثر برای شناسایی و مقابله با فرار مالیاتی، به‌ویژه در بخش‌های غیررسمی و مشاغل کوچک، مشکل‌ساز است.

3. پیچیدگی قوانین: پیچیدگی و تعدد قوانین مالیاتی باعث سردرگمی مؤدیان و افزایش هزینه‌های رعایت قانون می‌شود.

4. عدم استفاده از فناوری: کمبود استفاده از فناوری‌های نوین در جمع‌آوری و مدیریت داده‌های مالیاتی باعث کاهش کارایی سیستم مالیاتی می‌شود. این معضل در شرایط تحریم متأسفانه تشدید شده است.

5. کاستی‌های نظارتی: ضعف در نهادهای نظارتی و عدم اجرای مناسب قوانین مالیاتی، به فرار مالیاتی و فساد 

کمک می‌کند.

6. مغایرت با نیازهای اقتصادی: سیستم مالیاتی ممکن است با شرایط اقتصادی و اجتماعی کشور تطابق نداشته باشد و در برخی موارد به رشد اقتصادی آسیب بزند.

7. نبود عدالت مالیاتی: وجود تبعیض‌های مالیاتی و رعایت‌نکردن اصل عدالت مالیاتی باعث نارضایتی

عمومی می‌شود.

بهبود این چالش‌ها نیازمند اصلاحات اساسی در قوانین، فرایندها و استفاده از فناوری‌های نوین است که درحال‌حاضر هوش مصنوعی کارآمدترین این فناوری‌ها‌ست.

نقش هوش مصنوعی در مالیات‌ستانی

هوش مصنوعی نقش بسیار مهمی در بهبود فرایندهای مالیاتی و مالیات‌ستانی ایفا می‌کند. برخی از کاربردهای اصلی آن عبارت‌اند از:

1. تحلیل داده‌ها: هوش مصنوعی می‌تواند به تحلیل حجم بالای داده‌های مالیاتی شامل مدارک و مستندات و تصاویر کمک کرده و الگوها و ناهنجاری‌ها را شناسایی کند.

2. شناسایی تقلب: با استفاده از الگوریتم‌های یادگیری ماشین، هوش مصنوعی می‌تواند تقلب‌های مالیاتی را شناسایی کرده و به سازمان مالیاتی در مواقع لزوم هشدار دهد که از این طریق فرایند مالیات‌ستانی بهبود خواهد یافت که خود مؤدیان لاجرم قانون‌مداری را رعایت خواهند کرد.

3. بهینه‌سازی فرایندها: اتوماسیون فرایندهای مالیاتی مانند ثبت و پردازش اظهارنامه‌ها‌ باعث کاهش زمان و هزینه‌ها می‌شود.

4. پیش‌بینی درآمد: مدل‌های پیش‌بینی مبتنی ‌بر هوش مصنوعی می‌تواند درآمدهای مالیاتی آینده را با دقت بیشتری تخمین بزند؛ به‌ویژه در شرایط فعلی که دولت باید قادر باشد حداقل تا پایان برنامه هفتم درآمدهای پایدار خود را شناسایی کند تا بتواند بر این اساس برنامه‌های خود را به‌موقع پیش ببرد.

5. خدمات مشتری: چت‌بات‌ها و دستیاران هوش مصنوعی می‌توانند به سؤالات مؤدیان مالیاتی پاسخ دهند و راهنمایی‌های لازم را ارائه دهند.

6. تحلیل ریسک: هوش مصنوعی می‌تواند به شناسایی ریسک‌های بالقوه در زمینه مالیات و ارزیابی تأثیرات آنها 

کمک کند.

در همین ‌زمینه، ابزار و فناوری مکمل هوش مصنوعی نسخه‌های شفابخش «دکتر چجپیت» یا همان «چت جی‌پی‌تی» است که در صورت رفع فلیترینگ می‌توان به‌سادگی از این امکان سهل‌الوصول نیز استفاده کرد.

استفاده از چت جی‌پی‌تی (دکتر چجپیت) در فرایند مالیات‌ستانی

1. پاسخ‌گویی به سؤالات مالیاتی: چت ‌جی‌پی‌تی می‌تواند به مؤدیان در پاسخ به سؤالات مربوط به قوانین‌ و ‌مقررات مالیاتی کمک کند و اطلاعات لازم را ارائه دهد. یعنی سازمان مالیاتی می‌تواند در بستر این فناوری بسیاری از مشکلات پیش‌پا‌افتاده خود را حل و مؤدیان مالیاتی را هم از بلاتکلیفی 

رها کند.

2. راهنمایی در تکمیل اظهارنامه‌ها: با ارائه نکات و توضیحات‌ می‌تواند به مؤدیان در پر‌کردن صحیح و دقیق اظهارنامه‌های مالیاتی یاری رساند.

3. تحلیل داده‌ها: با قابلیت پردازش و تحلیل اطلاعات مالی می‌تواند به شناسایی الگوها و ناهنجاری‌های مالیاتی کمک کند. این امکان توأمان در هوش مصنوعی نیز 

وجود دارد.

4. آموزش و آگاهی‌رسانی: می‌تواند محتوای آموزشی تولید کند و به مؤدیان در درک بهتر قوانین و فرایندهای مالیاتی کمک کند.

5. اتوماسیون و بهبود فرایندها: چت‌ جی‌پی‌تی می‌تواند در خودکارسازی برخی از فرایندهای مالیاتی و کاهش بار کاری ادارات مالیاتی نقش داشته باشد.

6. شناسایی ریسک: می‌تواند به تحلیل و شناسایی ریسک‌های بالقوه در فرایند مالیات‌ستانی کمک کند و راهکارهایی برای کاهش این ریسک‌ها ارائه دهد.

استفاده از این فناوری‌ها می‌تواند به افزایش کارایی، کاهش تقلب و بهبود خدمات به مؤدیان مالیاتی منجر شود.