گلوگاه‌های توسعه

کیمیا نعمت‌الله: جمعی از اقتصادخوانده‌های کشور در مراسم رونمایی از دو کتاب «روایت فرهنگ» و «روایت داریوش» که توسط انتشارات «کتاب شرق» چاپ شده است، به گلوگاه‌های توسعه در ایران پرداختند.  در این مراسم که به اهتمام پویش فکری توسعه در سالن فردوسی خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد، مرتضی درخشان، پژوهشگر اقتصاد، گریزی به محتوای کتاب‌های رونمایی‌شده در حوزه توسعه زد و گفت: «سال‌هاست در ایران سطح فناوری متناسب با سطح فناوری در جهان ارتقا پیدا می‌کند، اما بهره‌وری نیروی کار در حال کاهش است و در این زمینه تناقض جدی وجود دارد. این در حالی است که بین شاخص فناوری و بهره‌وری نیروی کار در اکثر کشورهای جهان هم‌راستایی وجود دارد. همچنین سال‌هاست شاخص‌های مربوط به پیشرفت اجتماعی در ایران در حال افزایش اما اعتماد، مشارکت و سرمایه اجتماعی در ایران در حال کاهش است. سال‌هاست تعداد تحصیل‌کرده‌ها در ایران در حال افزایش‌ است اما سرمایه انسانی که به تولید منجر می‌شود، در حال کاهش است. نتیجه اینکه گلوگاه‌ها و حلقه‌های مفقوده‌ای وجود دارد و باید بفهمیم دقیقا این گلوگاهی که یقه توسعه در ایران را گرفته است، چیست؟».

حجت میرزایی، اقتصاددان هم در این نشست با اشاره به وضعیت شاخص‌های توسعه در ایران و سایر کشورهای منطقه گفت: «زمان بررسی وضعیت کشورهای منطقه که بهار عربی را تجربه کردند، می‌بینیم که جامعه در همه سطوح چندپاره و گسیخته شد و شهروندان به دو دسته خودی و غیرخودی تقسیم شدند و این وضعیت در نیروی کار خودی و غیرخودی، بنگاه‌های اقتصادی خودی و غیرخودی، جوامع خودی و غیرخودی و... تعمیم داده شد و مدام بازتولید شد و حس بیگانگی در مردم تقویت شد. در نهایت راهی جز اعتراض و انفجار خشم باقی نماند اما با تأسف بیشتر این اعتراض و انقلاب عربی هم سر از فاجعه‌ای بی‌انتها درآورد و آنچه در یمن، در سوریه، در لیبی و... شاهد بودیم، هزینه گزاف برای مردم بود». او در ادامه با اشاره به اینکه بهبود حکمروایی به معنی ایجاد نظام انگیزشی مناسب برای انباشت دانایی و سرمایه مالی است، توضیح داد: «با تنظیم‌گری می‌توان نظام انگیزشی مناسب برای انباشت ایجاد کرد. این انباشت از مسیر انباشت دارایی می‌گذرد و انباشت دانایی از مسیر یادگیری می‌گذرد اما در حال حاضر شاهد دولت‌هایی هستیم که اساسا تعریفی از توسعه ندارند و نه‌تنها بستر انباشت دانایی و سرمایه را فراهم نکرده‌اند که حتی از گفتن واژه توسعه خجالت می‌کشند و واژه‌های دیگر را جایگزین می‌کنند. این دولت‌ها ادعاهای گزاف دارند و مثلا از رشد هشت درصدی اقتصاد می‌گویند و... این در حالی است که اقتصاد کشور به‌شدت از نااطمینانی رنج می‌برد و اگر در جامعه‌ای خانوارها و صاحبان کسب‌و‌کار نتوانند تا یک سال دیگر و حتی شش ماه دیگر را پیش‌بینی کنند، امکان انباشت سرمایه وجود ندارد و در چنین جامعه‌ای سالانه ۲۰ میلیارد دلار سرمایه خارج می‌شود و در آخرین دستاورد ۱۷ میلیارد دلار هم از کسری تراز تجاری حادث می‌شود. این یعنی بسیاری دنبال مهاجرت و فرار هستند؛ هم نیروی انسانی و هم سرمایه مالی. گریزها به سمتی می‌روند که امکان تدوین چشم‌انداز وجود داشته باشد».

محمدسعید نوری‌نائینی، استاد دانشگاه شهید بهشتی هم در این نشست با اشاره به وضعیت ایران در شاخص توسعه ترکیبی گفت که ترکیبی از توسعه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فردی و زیست‌محیطی اجزای تشکیل‌دهنده شاخص توسعه ترکیبی است و ایران از نظر این شاخص بین ۱۵۶ کشور جهان در رتبه هشتادودوم است‌؛ یعنی ایران از نظر توسعه ترکیبی از بیش از ۸۰ کشور دنیا عقب مانده است، اما در مجموع وضعیت ایران از این نظر چندان بغرنج نیست و امید به بهبود وضعیت وجود دارد.

او در ادامه گفت: «ایران از نظر توسعه فردی رتبه نسبتا خوبی دارد، هرچند از نظر شاخص امکانات توانمندکننده کشور وضعیت مساعدی ندارد اما نشان می‌دهد ظرفیت بهبود وجود دارد و توانمندی عقل فردی در ایران به حدی است که با وجود آنکه حکمرانی امکان کمک چندانی ندارد، اما شاخص توسعه فردی به درجه قابل قبولی رسیده است و از نظر من امید به توسعه ایران وجود دارد».