کمپ‌های ترک اعتیاد چقدر موفق بوده‌اند؟
«لبی که به وافور بخورد با کافور شسته می‌شود»؛ این جمله را از گذشته به کسانی که بارها و بارها قصد ترک اعتیاد می‌کردند و به نتیجه نمی‌رسیدند می‌گفتند. در ابتدا برای ترک اعتیاد روش‌های سنتی متداول بود و دست‌وپای فرد را می‌بستند و آن‌قدر نگهش می‌داشتند تا به‌اصطلاح سم و مخدر از بدنش بیرون برود که گاه به دلیل غیرعلمی‌بودن این کار، مرگ را نیز به همراه داشت.
«لبی که به وافور بخورد با کافور شسته می‌شود»؛ این جمله را از گذشته به کسانی که بارها و بارها قصد ترک اعتیاد می‌کردند و به نتیجه نمی‌رسیدند می‌گفتند. در ابتدا برای ترک اعتیاد روش‌های سنتی متداول بود و دست‌وپای فرد را می‌بستند و آن‌قدر نگهش می‌داشتند تا به‌اصطلاح سم و مخدر از بدنش بیرون برود که گاه به دلیل غیرعلمی‌بودن این کار، مرگ را نیز به همراه داشت. در سال‌های اخیر معتادان را بیمار شناختند و کمپ‌های ترک اعتیاد، کلینیک‌ها و مطب‌ها همگی با هدف ترک‌دادن معتادان به صورت علمی آمدند و شعارهایی مانند «برگشت به زندگی سالم و بدون مواد مخدر» یا «اعتیاد یک بیماری درمان‌پذیر است» دادند. اما حالا نه‌فقط در حاشیه شهرها و اقشار آسیب‌پذیر، بلکه حتی در سطح شهر و اقشار تحصیل‌کرده یا با درآمد بالا هم می‌توان آنها را دید. در این گزارش بررسی می‌کنیم چقدر به شعارهای ترک اعتیاد و برگرداندن معتادان به جامعه عمل شده و چقدر راهی که برای برگشت به زندگی سالم ارائه دادند، موفق بوده است.
کمپ‌های اجباری
سکانسی از فیلم سینمایی «ابد و یک روز» هنگامی‌که محسن (نوید محمدزاده) را با اطلاعی که برادرش مرتضی (پیمان معادی) داده در یک حضور ناگهانی به‌زور از خانه می‌برند و او به هر‌جا چنگ می‌زند و برای کمک تقلا می‌کند، تداعی رفتن به کمپ اجباری است. از آنجا که معتادان در ایران بیمار شناخته می‌شوند، برای درمان آنها کمپ‌هایی توسط سازمان بهزیستی دایر شده است. نیروی انتظامی در گشت‌هایش معتادان را جمع‌آوری می‌کند و به این کمپ‌ها انتقال می‌دهد. افراد نیز می‌توانند به خواست خود به آنجا بروند. بعضی از آنها رایگان هستند یا مبلغ کمی دریافت می‌کنند اما برای انتقال بیمار هزینه‌ای از حدود ۷۰۰ هزار تومان به بالا با توجه به مسافت طی‌شده می‌گیرند. خدمات رفاهی در آنها به اندازه کمپ‌های خصوصی خوب نیست. بعضی نیز از وضعیت بد غذا، کمبود جا و بدرفتاری کارکنان شکایت می‌کنند. گزارش‌هایی از کتک‌خوردن، تبعیض و تحقیرشدن، دادن دوباره مواد مخدر و حتی آزارهای جنسی از این کمپ‌ها بیرون آمده است. در گفت‌وگو با سعید صفاتی، کارشناس حوزه اعتیاد، از نتیجه حضور در این کمپ‌ها پرسیدیم: از نظر میزان موفقیت، کمپ‌هایی که مربوط به ماده ۱۶ قانون مبارزه با مواد مخدر هستند یا همان کمپ‌های اجباری پنج درصد است؛ یعنی از هر صد نفر پنج نفر. در فضای بسته که همه پاک می‌مانند، مهم بعد از آن است. میزان موفقیت را باید زمانی سنجید که شخص از کمپ بیرون رفته و پس از یک سال وضعیت او بررسی شود که حداکثر پنج درصد افراد بعد از این مدت پاک مانده‌اند.
او درباره مشکلاتی که برای افراد در این کمپ‌ها پیش می‌آید نیز گفت: افراد می‌توانند به‌خاطر مشکلات داخل کمپ‌های ترک اعتیاد به نهادهای مربوطه شکایت کنند. اگر کمپ زیر نظر نیروی انتظامی باشد، می‌توانند به همان‌جا شکایت کنند و می‌توانند به سازمان بهزیستی یا ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز شکایت کنند.
کمپ‌های خصوصی
کمپ‌های خصوصی همچنان زیر نظر سازمان بهزیستی‌اند اما برخلاف نوع دولتی، هزینه دریافت می‌کنند. طبق تعرفه پایه سازمان بهزیستی سال ۱۴۰۳ در یک دوره ۲۱روزه در مراکز ترک اعتیاد خصوصی تهران دو میلیون‌و ۷۵۹ هزار تومان دریافت می‌شود. در مناطق مختلف هر شهر با توجه به امکانات کمپ این هزینه متغیر است. بعضی از آنها استخر، سونا و جکوزی، زمین بازی، سالن ورزش و برنامه‌های هنری و تفریحی دارند. اتاق‌های خصوصی نیز برای افراد با هزینه جداگانه موجود است. البته هیچ‌یک از این امکانات و هزینه بالا نه ترک اعتیاد را تضمین می‌کنند و نه از بدرفتاری کارکنان یا آزار و اذیتشان جلوگیری کرده است. در همین باره صفاتی می‌گوید: حداکثر میزان موفقیت در این کمپ‌ها ۱۰ درصد است. نکته در سطح آموزش است که باز هم به سازمان بهزیستی برمی‌گردد که ضعیف عمل کرده است و آن‌چنان که باید و شاید نتوانسته پرسنل و مدیران این مراکز را آموزش دهد. بحث دیگر هزینه‌ای است که این کمپ‌ها می‌گیرند و خرجی که می‌کنند. گاهی اینها با هم جور در‌نمی‌آیند. شخصی می‌خواهد برای ۲۱ روز در مرکزی بماند و مبلغ سه یا چهار میلیون می‌پردازد. صبحانه، ناهار، شام، هزینه آب و برق و گاز و... خیلی بیشتر از این مبالغ می‌شود. این هزینه‌ها از آن چیز‌هایی بود که قرار بود سازمان بهزیستی آن را پرداخت کند و متأسفانه یا دیر پرداخت می‌شود یا اصلا پرداخت نمی‌شود. همین هم رسیدگی را کم می‌کند. فرم سومی هم از کمپ‌های ترک اعتیاد وجود دارد که هزینه بالاتری می‌گیرند و کیفیت رسیدگی، تغذیه و برنامه‌هایشان بهتر است و ماندگاری بیشتری دارند؛ این کمپ‌ها عموما در همه‌جای دنیا سعی می‌کنند امکانات و کیفیت بالا ارائه بدهند و براساس آن هزینه دریافت کنند. اگر مردم توان پرداخت نداشته باشند، بیمه‌ها و دولت‌ها کمک می‌کنند. دولت ما آن‌قدر از لحاظ مالی کمک‌کننده نیست.
انجمن‌های مردمی
انجمن معتادان گمنام (NA) انجمنی بین‌المللی برای ترک اعتیاد و بازپروری است. از نامش پیداست که فرد لزومی به بیان نام خود ندارد و به‌اصطلاح «گمنام» است. در این انجمن ترک اعتیاد بدون دارو انجام می‌شود. جلسه‌های مادام‌العمر برای آنها برگزار می‌شود و هرکجا که باشند، هم حضوری و هم آنلاین امکان شرکت دارند. انجمن‌های دیگری نیز در این زمینه فعالیت می‌کنند که بعضی با دارو و بعضی بدون آن ترک اعتیاد را انجام می‌دهند. در این دوره‌ها یا هزینه کمی دریافت می‌شود یا رایگان‌اند. این دوره‌ها بدون اجبار و با اراده و خواست خود فرد پیش می‌روند.
در بعضی از جلسات انجمن‌ها وجود همراهی مانند همسر الزامی است تا این دوره را به‌تنهایی نگذرانند. صفاتی درباره تأثیرگذاری و ماندگاری درمان این دوره‌ها گفت: اگر به صورت غیرتخصصی و غیرعلمی ورود کنند، بیشتر کار را خراب می‌کنند. اینجا بحث اراده نیست، بحث فشار روحی و روانی است؛ این وضعیت درمان و دارو می‌خواهد. برای تجویز دارو هم باید حتما از وزارت بهداشت مجوز داشته باشند و جز این غیرقانونی است.
در مراکز سرپایی بدون بستری هم باید روان‌پزشک، روان‌شناس، پرستار و پزشک باشد؛ یعنی یک تیم باشند تا کار را اجرائی کنند. شخص خود به تنهایی نمی‌تواند کاری انجام دهد.
آمار مراکز درمان اعتیاد تحت پوشش سازمان بهزیستی کشور و تعداد خدمات‌گیرندگان این مراکز در سال‌های ۱۴۰۰، ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ و گزارش مرکز آمار ایران از وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران در سال ۱۴۰۲ و مراکز و پذیرش درمان اعتیاد به مواد مخدر و روان‌گردان‌ها را در جدول‌های زیر می‌توانید مشاهده کنید.
با نگاهی به این آمارها می‌توان کاهش تعداد مراکز درمانی و پیشگیری مرتبط با اعتیاد با وجود افزایش تعداد مراجعین را دریافت کرد. از صفاتی درباره کاهش تعداد مراکز ترک اعتیاد با وجود تعداد بالای مراجعین پرسیدیم: کم‌شدن تعداد مراکز بحث مالی و عدم توجه سازمان بهزیستی به این موضوع است. این باعث می‌شود مراکز نتوانند ادامه دهند و تعطیل می‌شوند. صاحب کمپ در دو سه ماه اول از جیب خودش هزینه می‌کند و از سازمان بهزیستی نمی‌تواند پولی بگیرد. در نتیجه تعطیل می‌کنند.
کمپ‌های اختصاصی زنان
اعتیاد شاید در کلیشه‌ها مردان را هدف می‌گیرد، اما در واقعیت زنان هم درگیر آن می‌شوند. تعداد معتادان زن در آمار کمتر از مردان است اما همچنان خطرناک است. تقریبا تمام ماده‌های مخدر بر بارداری و نوزادان متولدنشده اثرگذارند. نوزادانی که مادر معتاد داشته‌اند خود نیز با اعتیاد به دنیا می‌آیند. همچنین باعث بیماری‌های جسمی، معلولیت و ناتوانی ذهنی در کودک متولدشده می‌شوند. مواد مخدر می‌تواند وارد شیر مادر هم بشود و نوزاد را آلوده کند. اعتیاد زنان آنها را بیشتر در معرض خشونت و آزار جنسی قرار می‌دهد. اعتیاد زنان خود نمونه‌ای از آزار و خشونت است؛ تعدادی از زنان معتاد به اجبار شوهر یا پدر و حتی زنان دیگر مجبور به مصرف مواد مخدر شده‌اند در‌حالی‌که تمایلی به مصرف آن نداشته‌اند. دیدگاه جامعه به زنان معتاد و حتی بعد از ترک مواد مخدر نسبت به مردان سخت‌گیرانه و طردکننده است. کمپ‌هایی مختص زنان وجود دارند و انجمن‌های مردمی نیز پذیرای آنها هستند. اما خشونت‌ها و ممنوعیت‌های مختلف برای زنان در این کمپ‌ها گزارش شده است که این یعنی حتی اختصاصی‌بودنشان هم نتوانسته کمکی به این قشر آسیب‌پذیر کند. هزینه حضور یک زن در مرکز خصوصی ترک اعتیاد در تهران برای یک دوره ۲۱روزه هفت تا ۱۰ میلیون تومان است. درباره کمپ‌های زنان صفاتی اظهار کرد: کمپ‌هایی هستند که شرایطی دارند که در فضای جداگانه هم از بانوان و هم از آقایان مراقبت کنند و هم کمپ‌های مختص بانوان وجود دارند. به همه معتادان به چشم بیمار نگاه می‌کنند و روند جداگانه‌ای برای زنان نیست.
طبقه اقتصادی و اعتیاد
تعلق اعتیاد به طبقه خاصی از جامعه کلیشه متدوال دیگری بود. پیش‌تر اعتقاد داشتند اگر کسی در حاشیه شهر و مناطق محروم زندگی کند یا درآمد پایین داشته باشد و در خانواده‌اش مشکلاتی باشد، قطعا او معتاد است یا معتاد خواهد شد. تأثیر محیط زندگی، خانواده و گروه هم‌سالان یا فشارهای اجتماعی بر گرایش به مواد مخدر روشن است، اما باعث نمی‌شود اعتیاد در دیگر اقشار جامعه نادیده گرفته شود. در گزارشی که دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات از اعتیاد دانشجویان داده، براساس اعلام رسمی متولیان ذی‌ربط ۲۰/۶۹ درصد دانشجویان ورودی سال تحصیلی ۸۳-۸۴ دانشگاه‌های تابع وزارت علوم در معرض خطر مصرف مواد مخدر قرار داشته‌اند. در سال‌های اخیر نیز از گران‌شدن مواد مخدر شیشه و هروئین همراه با بالا‌رفتن نرخ ارز خبر داده شد. در ابتدا به نظر می‌رسید با این اتفاق مصرف این مواد مخدر کمتر شود اما تقاضای این محصول همچنان وجود داشت و خبر از توانایی مالی تقاضاکنندگان داشت.
اعتیاد در کودکان و نوجوانان
افراد در هر سنی می‌توانند طعمه اعتیاد شوند. بعضی از کودکان و نوجوان ناخواسته یا به اجبار والدین و اطرافیان معتاد می‌شوند. بعضی از آنها از بدو تولد از مادرشان، اعتیاد به مواد مخدر دارند. تعدادی از آنها نیز با کنجکاوی و با همراهی گروه هم‌سالان دچار اعتیاد شده‌اند و جمعی از کودکان و نوجوانان خودخواسته به سمت مواد مخدر سوق پیدا کرده‌اند. اثر سوء مواد مخدر بر جسم و روان در سنین پایین بیشتر نمود دارد. رشد جسمی، ذهنی و اجتماعی در صورت اعتیاد به مواد مخدر دچار اختلال می‌شود. نبود تمرکز، پرخاش، تمایل به رفتارهای خطرآفرین، افسردگی، ترک تحصیل، ناتوانی در برقراری ارتباط و جمع‌گریزی، بیماری‌های قلبی، تنفسی، آسیب‌های مغزی و مشکلات زیاد دیگری متوجه این گروه است. تمایل نوجوانان بیشتر به مواد مخدر صنعتی و تازه است که عوارض بیشتری نسبت به انواع سنتی دارند. ترک اعتیاد در سنین پایین هم سختی‌هایی دارد، از‌جمله پیدا‌کردن کمپ یا کلینیکی معتبر برای فرد زیر ۱۸ سال. تعدادی از افرادی که در سن کم به کمپ‌ها رفته‌اند، می‌گویند هرچه را که بلد نبودند و به آن اعتیاد نداشتند، در این مکان کشف کرده‌اند و به آن آلوده شده‌اند. در کشورهای دیگر برای ترک اعتیاد با مواد مخدر یا الکل زیر ۱۸ سال کلینیک‌هایی تخصصی وجود دارند؛ مراحل ترک اعتیاد مانند سم‌زدایی و... در سنین پایین و بزرگ‌سالان تفاوتی ندارد اما نوع برخورد و محل نگهداری فرق دارد. در ایران کمپ تخصصی نوجوانان و کودکان وجود ندارد و در پذیرش یا نپذیرفتن در کمپ‌های بزرگ‌سالان قطعیتی نیست. بعضی کمپ‌های خصوصی پذیرش دارند اما محل نگهداری یک کودک ۱۴ساله با فرد ۴۰ساله فرقی ندارد. این در حالی است که پذیرش افراد زیر ۱۸ سال در کمپ‌ها ممنوع اعلام شده است. صفاتی درباره این موضوع گفت: کمپ‌ها، چه خصوصی و چه دولتی، اجازه پذیرش زیر ۱۸ سال را ندارند. افراد زیر ۱۸ سال باید ابتدا به بخش پیشگیری سازمان بهزیستی بروند تا برنامه‌ای برای‌شان در نظر گرفته شود و سپس باید به کانون اصلاح و تربیت بروند.
کمپ‌های غیرقانونی
مراکز ترک اعتیاد باید از سازمان‌های ذی‌صلاح مجوز دریافت کنند. وجود مشاور و پزشک در آنها الزامی است و ایمنی این مراکز به دلیل وجود افراد ضعیف و آسیب‌پذیر باید تأمین شود. همه اینها در حالی است که سال گذشته خبر آتش‌سوزی در کمپ «گام اول رهایی» شهر لنگرود منتشر شد. تعداد کشته‌شدگان بیش از ۳۰ نفر اعلام شد و مصدومان بیش از 10 نفر بودند. این کمپ در ابتدا غیرقانونی بوده و بعد مجوز دریافت کرده و مدیریت آن را شخص دیگری بر عهده گرفته بود. کمپ‌های غیرقانونی روش‌های سنتی و اغلب خشونت‌آمیز دارند و خود با دوباره دادن مواد مخدر زمان ترک را بلندتر یا به طور کل فرد را ناامید می‌کنند. بعضی دیگر هم معتادان را از مواد مخدر ترک می‌دهند و به دارو معتاد می‌کنند. در کمپ‌های غیرقانونی پزشکی وجود ندارد، در نتیجه خطراتی در هنگام محرومیت از مواد مخدر پیش می‌آید. نبود مشاور و روان‌شناس نیز فرد را از لحاظ ذهنی آماده ترک نمی‌کند و حتی اگر مصرف مواد مخدر را ترک کند، باز به آن برمی‌گردد.
هزینه‌های ترک اعتیاد
هزینه‌های ترک اعتیاد در استان‌ها و شهرهای مختلف متفاوت است. این هزینه در شهرهای بزرگ و مناطق به‌اصطلاح بالای شهر به مراتب بیشتر می‌شوند. کمپ‌های اجباری برای افرادی که از خیابان‌ها به آنجا منتقل می‌شوند، اغلب رایگان هستند، اما در صورت تماس از طرف خانواده هزینه‌ای در حدود سه میلیون تا هفت میلیون تومان دریافت می‌شود. انتقال به کمپ یا با آمبولانس خصوصی یا تیم اعزامی از سوی خود مرکز انجام می‌شود؛ هزینه این کار بین یک میلیون تا پنج میلیون تومان متغیر است. کمپ‌های خصوصی هزینه پایه مصوب بهزیستی دارند و با افزایش امکانات و وسایل رفاهی مبلغ بیشتری دریافت می‌کنند. یک مرکز ترک اعتیاد خصوصی در شمال تهران برای دوره ۲۱روزه از هفت میلیون تومان دریافت می‌کند و اگر درخواست اتاق خصوصی و خدمات (VIP) داشته باشید، باید حدود ۴۰ میلیون تومان پرداخت کنید. مرکز خصوصی دیگری در شرق تهران برای همین مدت‌زمان از پنج میلیون تا ۱۵ میلیون تومان دریافت می‌کند. کمپی خصوصی در جنوب تهران هم برای طول مدت ۲۱روزه شش میلیون تومان می‌گیرد.
موفقیت یا عدم موفقیت ترک اعتیاد در کمپ‌ها
کمپ‌ها در دوره‌های‌شان تنها مسئله ترک اعتیاد را دنبال می‌کنند و در همان مدتی که میزبان هستند، وضعیت او را پیگیری می‌کنند. کمپی خصوصی در تهران درباره موفق‌بودن دوره‌های‌شان گفت: این کاملا به اراده و همکاری فرد بستگی دارد. ما در مدت حضور او وضعیتش را پایش می‌کنیم. اگر او همکاری کند و خانواده‌اش هم همراه باشند و در دوره‌ها و جلسات شرکت کنند، می‌شود انتظار داشت دیگر سراغ مواد مخدر نرود، اما هیچ چیزی صد‌در‌صدی نیست.
کمپی دیگر درباره همین مسئله گفت: ما فقط کاری را که از دست‌مان بر‌می‌آید، انجام می‌دهیم. کسی که وارد گرداب اعتیاد شده و چیزهای مختلفی تجربه کرده، به‌سختی انتظار بازگشت کامل و در مدتی کوتاه می‌شود داشت.
اما کمپ و مرکز نگهداری تنها راه ترک اعتیاد نیست. خانواده، جامعه و کل سیستم سلامت و رفاه جامعه و نهادهای مرتبط با اعتیاد در این راه حضور فعالی دارند. سعید صفاتی از نقصی که در کمپ‌هاست، می‌گوید: برای افراد حاضر در کمپ‌های دولتی برنامه‌های روان‌درمانی به طور کامل انجام نمی‌گیرد و دچار نقص است.
سپس از نبود حمایت اجتماعی پس از دوره درمان و برگشت دوباره به مواد مخدر صحبت می‌کند: بعد از تمام‌کردن دوره ترک اعتیاد نیز از آنها هیچگونه حمایت اجتماعی نمی‌شود. برای مثال شخصی که ۱۵ یا ۲۰ سال مصرف‌کننده هروئین بوده و سه تا شش ماه در کمپ اجباری ترک اعتیاد حضور داشته، بعد از خروج از کمپ شغلش چه می‌شود؟ چه منبع درآمدی دارد؟ خانه و زندگی او کجا و چگونه است؟ چه کسی از او حمایت می‌کند؟ چه کسی پیگیر وضعیت اوست؟ بعضی از این افراد باید مرتب تحت مداوا و درمان باشند. این پیگیری سال‌ها طول می‌کشد. باید از طریق گروه‌هایی به نام «یاور» که خودشان ترک کرده‌اند و سابقه چند سال پاکی دارند، انجام بشود. اما متأسفانه این همیشه اتفاق نمی‌افتد و بالطبع مدت ماندگاری و پاک‌ماندن زیر پنج درصد می‌شود. این افراد بیشتر از سیستم درمان زده می‌شوند و برای دوباره ترک‌کردن می‌گویند: «من سال پیش در کمپ بودم و شش ماه آنجا ماندم. بعد از آن نه شغل و کاری و نه خانه، دوست یا رابطه‌ای داشتم. سراغ هر شغلی می‌روم، سوءسابقه دارم. هیچ چیز ندارم و حمایتی از من نشده است». این باعث می‌شود شخص دوباره به سمت اعتیاد برگردد. در روند پیگیری که مربوط به سازمان بهزیستی است، ضعیف عمل شده. او در ادامه از نقص کلی در سیستم ترک اعتیاد می‌گوید: در چند سال اخیر طبق قانون، ساماندهی معتادان خیابانی بر عهده وزارت رفاه و سازمان بهزیستی بوده که در این هم بسیار ضعیف عمل کردند و همچنان همین روند را پیش می‌برند. شهرداری‌ها هم در این همکاری ضعیف عمل کردند. ضعف عملکرد این سازمان‌ها باعث شده تعداد معتادان متجاهر زیاد شود و میلیاردها تومان بودجه‌ای که در اختیارشان قرار گرفته و از مالیات تأمین شده، دود شود.
راهکارهای بهبود وضعیت
در کشورهای مختلف جهان با توجه به وضعیت بومی، سن غالب جمعیت معتادان، مواد مخدر مصرف‌شده در آن کشور و... برای ترک اعتیاد برنامه‌هایی در نظر گرفته می‌شود. برخی کشورها انواع مراکز ترک اعتیاد را دارند؛ برای مثال مرکزی که به شکل تخصصی برای ترک ماده‌ای خاص فعالیت می‌کند یا مراکز ترک اعتیاد مسکونی برای کودکان و نوجوانان. بسیاری کشورها امروزه علاوه بر توجه به ترک مواد مخدر، به پیشگیری از شروع مصرف و توانمندسازی معتادان پس از ترک اعتیاد و پاکی رسیدگی می‌کنند. در ایران درباره این امور صحبت‌هایی می‌شود و برنامه‌هایی نیز اجرائی شده اما همچنان تغییری در وضعیت کلی اعتیاد رخ نداده است. صفاتی از علل و راهکارهای بهبود وضعیت گفت: هماهنگی، نظارت و آموزش از طرف دولت باید انجام شود که در ایران خیلی ضعیف بوده. آموزش به افراد در مراکز وظیفه سازمان بهزیستی و وزارت بهداشت است که واحدهای اصلی سازمان بهزیستی در بخش دولتی که باید کارهایی انجام دهند، مانند بیمارستان‌ها، کادر درمان و وزارت بهداشت ضعیف عمل می‌کنند و در بخش خصوصی هم آموزش و آگاهی داده نمی‌شود و هزینه‌ای پرداخت نمی‌کنند. نکته دیگر این است که برنامه‌هایی مانند پیشگیری و درمان برای ستاد مبارزه با مواد مخدر در کشور هنوز اولویت ندارد. اولویت سیستم بیشتر مقابله است. وقتی اولویت مقابله باشد و به سیستم کاهش تقاضا و پیشگیری و درمان توجه نشود، همچنان این وضعیت را خواهیم دید و روند بدتری خواهد شد.
