پازل گمشده توسعه

نسیم مسیبی: کشور ایران در یکی از حساس‌ترین موقعیت‌های ژئوپلیتیکی جهان قرار گرفته است که گفته می‌شود برای رفع تهدیدات پیرامونی، باید جمعیت خود را افزایش دهد اما قبل از آن‌ تمرکز بر رشد اقتصادی همگام با تغییر در تصمیم‌گیری و جهت‌گیری‌های سیاست خارجی برای پیشرفت و افزایش وزن ژئوپلیتیکی ایران یک نیاز جدی و غیر‌قابل چشم‌پوشی است. این چکیده نکاتی است که کارشناسان در مناظره اقتصادی «آمایش سرزمین؛ ژئوپلیتیک و توسعه» که توسط آکادمی دانایان برگزار شده است، به آن اشاره می‌کنند. پیروز حناچی، ‌شهردار اسبق تهران و معاون سابق وزیر راه و شهرسازی‌، علی دینی‌ترکمانی عضو ‌هیئت‌علمی مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، مرتضی قورچی عضو هیئت‌علمی گروه جغرافیای انسانی و آمایش دانشگاه ‌شهید بهشتی و بهزاد ملک‌پور اصل عضو هیئت‌علمی گروه معماری و شهرسازی دانشگاه بهشتی، میهمانان این مناظره بودند.

 چالش توسعه نادرست شهری

پیروز حناچی، ‌شهردار اسبق تهران، با اشاره به بالا‌بودن نرخ رشد جمعیت شهری در کشور گفت: امروزه برخلاف دهه‌های گذشته، نسبت جمعیت شهری به روستایی، 70 به 30 درصد شده است. هرچند بعضی مناطق، معنای واقعی تکامل شهری را ندارند. حناچی در ادامه ضمن تحلیل تراکم جمعیت در مناطق مختلف، به نبود تعادل بین مناطق مختلف شرقی و غربی کشور اشاره کرد و گفت: به دلیل بی‌توجهی به تمرکز در سرمایه‌گذاری‌ها از نظر مواردی مانند تراکم جمعیت، اشتغال و خدمات صنعت کشاورزی تعادل وجود ندارد و عمده سرمایه‌گذاری‌ها در مرکز برخی استان‌ها انجام شده است. حناچی با بیان اینکه یکی از اهداف آمایش ایجاد گستره این تعادل در مساحت کشور است، افزود: بیش از ۱۰۰ فرودگاه در کشور داریم ولی تعداد انگشت‌شماری از آنها اقتصادی هستند یا تعداد زیادی بیمارستان در کشور با بودجه‌های دولتی ساخته شده که از اساس اقتصادی نیستند و در گردش مالی و بهره‌وری کافی دچار چالش‌های جدی شده‌اند. همه این موارد به اختلالاتی که در نظام کلان تصمیم‌گیری داشته‌ایم بر‌می‌گردد. شهردار سابق تهران ارائه راهکارهایی از جمله انتقال آب از دریای عمان به مناطق مرکزی کشور برای جبران کمبود آب در کشور را از جمله ایده‌های مشعشع و نادرست توصیف کرد و گفت: در جنوب خراسان رضوی و خراسان جنوبی که جزء کم‌آب‌ترین مناطق ایران به شمار می‌رود، مجوز هشت کارخانه ذوب آهن داده شده و معنای ارائه چنین مجوزهایی گرفتن حق حیات از سایر نقاط است.

 تعامل درست با جهان؛ اصل بدیهی توسعه

بهزاد ملک‌پور اصل، عضو هیئت‌علمی گروه معماری و شهرسازی دانشگاه بهشتی، در ادامه این نشست به توزیع بهینه منابع جمعیت و فعالیت در پهنه سرزمین به عنوان موضوع پر‌تکرار در بحث آمایش سرزمین اشاره کرد و گفت: در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در مورد آسیب‌شناسی آمایش به‌صراحت اشاره شده که سند ملی توسعه (سند ملی مصوب اسفند ۱۳۹۹) در مورد مفهوم توسعه الگو و تعریف درستی ارائه نکرده است. ملک‌پور در ادامه به سند چشم‌انداز توسعه فضایی اروپا به نام «ای‌اس‌تی‌پی» اشاره کرد و گفت: این سند به‌خوبی نقش‌های بخش خصوصی، دولتی، نهادهای مدنی و چگونگی تعامل بین آنها و محل تأمین منابع مالی پروژه‌ها را مشخص کرده است. در سند ملی توسعه کشور باید به صورت مشخص نسبت به عواقب عدم انجام روند توسعه در کشور اشاره شود. علی دینی‌ترکمانی، عضو ‌هیئت‌علمی مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، در ادامه این نشست ضمن انتقاد به موضوع تبدیل مشاع طبیعی مثل کوه‌ها و مراتع به املاک و مستغلات، اضافه کرد: اینکه رفتارهای فرصت‌طلبانه در جامعه و اقتصاد گسترش پیدا کرده است، به مواردی از جمله نبود تعریف درست در زیرساخت‌های حقوقی و در پی آن، درست شکل‌نگرفتن چارچوب‌های سازمانی و سیاستی معطوف می‌شود. دینی‌ترکمانی در ادامه به تصویب نرخ رشد هشت‌درصدی در برنامه هفتم توسعه اشاره کرد و گفت: با توجه به اینکه ساز‌وکارهای نظام اقتصادی و تصمیم‌سازی و نحوه پیاده‌سازی اهداف به عنوان الزامات این برنامه به‌خوبی مشخص نشده است، این موضوع قابل دستیابی نیست. او در ادامه با بیان اینکه یکی از اهداف انقلاب در سال 1357 برخورد با حاشیه‌نشینی بوده است، افزود: در‌حال‌حاضر حاشیه‌نشینی در ابعاد بزرگ‌تر و بدتری در‌ حال گسترش است و آن‌طور‌که باید به زیرساخت‌های مناطق شرقی و جنوبی کشور پرداخته نشده است. این عضو ‌هیئت‌علمی مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی به موضوع هوشمندسازی در عربستان و متناسب‌سازی و تغییر اقلیم و ایجاد یک اکوسیستم در این منطقه اشاره کرد و گفت: این نوع حکمرانی و سیاست‌گذاری مانع از مهاجرت به کلان‌شهرها می‌شود. در این راستا سیستم حکمرانی باید به تغییرات اساسی روی بیاورد و یکی از آنها‌ تعامل صحیح با دنیاست.

 شرق یا غرب؟‌ مسئله این است

مرتضی قورچی، عضو هیئت‌علمی گروه جغرافیای انسانی و آمایش دانشگاه شهید ‌بهشتی، مطرح‌شدن مفهوم ژئوپلیتیک را مربوط به اواخر قرن ۱۹ دانست و گفت: بعد از استفاده و توجه ویژه نازی‌ها و در جنگ جهانی دوم، این واژه به مفهوم منفوری تبدیل شد و امروزه به موضوع رقابت قدرت‌ها در عرصه سیاست بین‌الملل بر سر فضاهای جغرافیایی اشاره دارد. او در ادامه با بیان اینکه در‌حال‌حاضر ما در وضعیتی تحت عنوان «گلوبالیزیشن» یا جهانی‌شدن قرار داریم که مناطق آزاد و اقتصادی مثل بنادر را درگیر اقتصاد جهانی و شبکه‌سازی‌ها کرده است، ادامه داد: فعالان و صاحب‌نظران در این زمینه در کشور‌ها نگاه به جهان را محدود به تقسیم‌بندی شرق و غرب می‌کنند در‌حالی‌که امروزه شبکه‌سازی قدرت‌های اقتصادی فضاهای ژئوپلیتیک جدیدی خلق کرده است. در‌‌حالی‌که این اشتباه است و همه این قدرت‌ها روی شبکه‌سازی و تولید ثروت تمرکز دارند. او در پایان مانند سایر کارشناسان به لزوم تغییر نظام تصمیم‌گیری ایران در سیاست بین‌الملل و نحوه تعامل با جهان برای بهبود مشکلات توسعه و رشد شبکه‌سازی در اقتصاد کشور تأکید کرد. همچنین علی دینی‌ترکمانی، عضو ‌هیئت‌علمی مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی در بخش دوم صحبت‌های خود به رشد شهرک‌های صنعتی اشاره کرد و گفت: مجوزهای پی در پی جهت تأسیس شهرک‌های مختلف داده می‌شود و از طرفی نیز با افزایش گروه‌های مالی در دل سازمان‌های صنعتی مواجه هستیم اما بسیاری از این موارد فعالیت مؤثری ندارند و در‌نهایت در عمل موفق نشده و دچار ورشکستگی یا نیمه‌ورشکستگی می‌شوند. او علت ناموفق‌بودن گروه‌های اقتصادی از جمله اقتصاد دانش‌بنیان در صنعت را به دوگانگی‌های موجود در نظام قدرت و تصمیم‌گیری در ایران مرتبط دانست.

 تنگه هرمز؛ ستاره‌ درخشان توسعه ایران

مرتضی قورچی، عضو هیئت‌علمی گروه جغرافیای انسانی و آمایش دانشگاه شهید ‌بهشتی، ضمن تأکید بر لزوم شبکه‌سازی ایران در فضاهای بین‌المللی و استفاده از استراتژی بازاریابی مکانی، گفت: ما می‌توانیم با ایجاد اتحادیه‌های شهری یا اتحادیه مناطق آزاد بریکس در خلیج فارس، در این زمینه پیشرو باشیم اما برای رسیدن به این مرحله لازم است که به مسئله دیپلماسی عمومی توجه و نگاه ویژه‌ای داشته باشیم. حناچی با بیان اینکه در کشور برای توسعه دریا‌محور اسناد بالادستی وجود دارد و در قوانین برنامه هفتم نیز به آن اشاره شده است، گفت: سرمایه‌گذاری‌ها متناسب با مزیت‌های هر منطقه باید صورت بگیرد. به طور مثال در بخش شرقی تنگه هرمز بسیاری از مشکلات بخش غربی وجود ندارد و این منطقه به دلیل اتصال به اقیانوس‌ها و دریاهای آزاد مزیت‌های خاصی دارد که می‌توان از آنها بیشتر بهره برد. حناچی ادامه داد: همه تأسیسات صادرات نفتی کشور ما در غرب تنگه هرمز واقع شده و داشتن تأسیسات نفتی در شرق تنگه هرمز استراتژی درستی در راستای ایجاد تعادل منطقه‌ای خواهد بود. حناچی نداشتن نگاه برنامه‌ای و حرکت بر‌اساس قانون را از اصلی‌ترین مشکلات کشور دانست و ادامه داد: اگر کسی به برنامه‌های توسعه در کشور انتقاد دارد، باید در راستای جایگزین‌کردن آن برنامه

 داشته باشد.