تخریب شبانه سینمای محلی کرمان
نابودی هویت محلی و خاطره جمعی شهروندان
اواسط هفته گذشته بود که خبر رسید سینما نور کرمان شبانه تخریب شد. این سینما که بیش از 70 سال قدمت دارد، به نوعی در زمره میراث فرهنگی کشور و نوستالژی کرمان محسوب می‌شود. تخریب چنین بناهایی بیش از هر چیز خاطره جمعی مردم را از میان می‌برد؛ همان که منجر به وحدت جمعی و علاقه به میهن و وطن می‌شود. شهرداری‌ها موظف‌اند به کسب‌وکارهای مهم، نوستالژیک و دارای ارزش فرهنگی در شهرها سوبسید ارائه کنند، چنان‌که در بسیاری از شهرها این اتفاقات رخ می‌دهد.
صبا رضایی: اواسط هفته گذشته بود که خبر رسید سینما نور کرمان شبانه تخریب شد. این سینما که بیش از 70 سال قدمت دارد، به نوعی در زمره میراث فرهنگی کشور و نوستالژی کرمان محسوب می‌شود. تخریب چنین بناهایی بیش از هر چیز خاطره جمعی مردم را از میان می‌برد؛ همان که منجر به وحدت جمعی و علاقه به میهن و وطن می‌شود. شهرداری‌ها موظف‌اند به کسب‌وکارهای مهم، نوستالژیک و دارای ارزش فرهنگی در شهرها سوبسید ارائه کنند، چنان‌که در بسیاری از شهرها این اتفاقات رخ می‌دهد. سینما نور، نخستین سینمای مدرن کرمان با قدمتی بیش از ۷۰ سال، شبانه با اراده مالکان تخریب شد. هرچند میراث فرهنگی کرمان، تخریب را متوقف کرد اما خطر هنوز بیخ گوش این سینما است.
خاطره جمعی، ارزش مهم سینماهای محلی است
سینماهای محلی خاطره جمعی ایجاد می‌کنند که این امر ارزش واقعی آن ساختمان است، نه متراژ و آجر و سنگ.
محمد بهشتی، عضو شورای عالی میراث فرهنگی و گردشگری، به «شرق» گفت: قطعا چنین اقداماتی نباید رخ دهد، چراکه اگر اماکن عمومی مانند سالن‌های سینما که مردم شهر در دهه‌های گذشته از آنها خاطره دارند، حفظ شوند، می‌توانند به تقویت خاطره شهری کمک کنند. او افزود: از سویی دیگر، از تخریب چنین بناهایی چه دستاوردی خواهیم داشت؟ سینما را از میان ببریم، چه در ازای آن به دست خواهیم آورد؟ سالن سینما طی دهه‌ها خاطرات شیرینی را برای مردم بومی و محلی شهرها رقم زده است. خاطره تقویت‌کننده زیست‌بوم شهری است. عقل حکم می‌کند که چنین اتفاقاتی نباید رخ دهد. اگر این بناها ثبت ملی شده است، وزارت میراث فرهنگی باید اقدام کرده و از عامل این تخریب‌ها شکایت کند. فردی که دست به تخریب بناهای ثبت ملی زده، موظف است بنا را بازسازی کند و نباید در این موارد سهل‌انگاری صورت بگیرد. مدیریت ارزش‌های شهری از ارکان مدیریت شهری است
بهشتی با اشاره به لزوم حفاظت و حمایت از بناهای شهری نوستالژی و قدیمی از طرف شهرداری گفت: مدیریت شهری تنها مدیریت ساختمان‌ها نیست؛ بلکه مدیریت ارزش‌های شهری نیز جزئی از وظایف مدیریت شهری است. شهرداری باید بودجه خود را برای حفاظت، تقویت و پدیدآمدن ارزش‌های شهری هزینه کند، بنابراین باید به بناها و کسب‌وکارهای نوستالژیک شهری که منجر به ایجاد ارزش‌های شهری و خاطره جمعی شده است، سوبسیدهایی ارائه دهد.
مشکلات مالی سینماهای محلی
مدیران سینماها به دلایل بسیاری با مشکلات مالی و کمبود تماشاچی فیلم‌های اکران‌شده در سالن‌ها مواجه‌اند. اما سینماها از ارکان مهم ارزش‌های شهری به شمار می‌رود.
سعید فلاح‌فر، پژوهشگر میراث فرهنگی، به «شرق» گفت: از دو زاویه می‌توان به ماجرا نگاه کرد؛ وضعیت اجتماعی و اقتصادی سینماها به حدی نابسامان است که برای مالکان هیچ سود و آورده مالی و صرفه اقتصادی به همراه ندارد. به همین روی هم سینماهای تهران یکی پس از دیگری تعطیل شدند.
او افزود: برای صاحبان سینما به‌صرفه نیست که ساختمان را تنها به خاطر فروش بلیت به عده معدودی نگه دارند. به‌ناچار آن را تبدیل به ساختمان دیگری کرده و تغییر کاربری می‌دهند.
تهدید مفهوم محله
محلات با پاساژها، سینماهای موجود در مراکز تجاری و سینماهای مولتی‌سالن در حال از میان رفتن است.
فلاح‌فر با اشاره به اینکه تجمیع سینماها، مال‌ها، مراکز تجاری و سینماهایی با چند سالن، شکل و شمایل شهر را بر هم می‌زند، بیان کرد: در حقیقت این سینماهای مدرن مفهوم محله را تهدید می‌کنند. امروزه دیگر در شهرها سینما به مفهوم سنتی آن وجود ندارد و شهرنشینی به خطر افتاده است. ساکنان بومی یک محله برای تماشای یک فیلم ناچارند به محله دیگری بروند و در سینماهای مدرن به تماشای فیلم بنشینند.
او افزود: دراین‌میان نگرش اشتباه مسئولان و کارشناسان شهرسازی موضوع درخورتوجهی است. تخریب سینماهای محلی به مفهوم شهرنشینی و محلات آسیب جدی وارد می‌کند.
ارائه سوبسید به آثار باستانی و میراث فرهنگی در دنیا
فلاح‌فر با اشاره به ارائه سوبسید شهرداری‌های سراسر دنیا به میراث فرهنگی و آثار مهم محلی، بیان کرد: در تمام دنیا اگر قصد داشته باشند از حرفه‌ای نگهداری کنند، سوبسیدهایی از طرف شهرداری و نهادهای مرتبط با میراث فرهنگی به آن حرفه و صاحبان پیشه مربوطه پرداخت می‌شود که یادگار فرهنگی باقی بماند. به طور مثال، کتاب‌فروشی‌های کنار خیابان در پاریس از شهرداری سوبسید ماهانه دریافت می‌کنند. او افزود: در حرفه بافندگی نیز در برخی کشورها، کارگاه‌های بافندگی از شهرداری شهر خود یارانه دریافت می‌کنند تا مشکلات مالی‌شان رفع شده و فرهنگ بافندگی برقرار بماند.
برای سینماهای محلی نیز همین اتفاق باید رخ دهد. فلاح‌فر گفت: حمایت از سینماهای محلی هم برنامه‌ریزی شهری و هم حمایت وزارت میراث فرهنگی را نیاز دارد. با بخش‌نامه و نگهبان و به‌زور نمی‌توان مالکان سینماها را وادار به نگهداری از ساختمان سینما کرد. در سال‌های اخیر چند صد سینما که سرشار از خاطرات جمعی و فرهنگی بوده، در تهران نابود شده یا به عمد آتش‌سوزی در آنها رخ داده و تبدیل به انباری یا کاربری دیگری شده است. سینماهای شهرستان‌ها به دلیل تعداد اندک‌شان اهمیت بیشتری دارند.
تخریب شبانه سینما
همچنین امید ابراهیمی، دوست‌دار میراث فرهنگی در کرمان و رئیس انجمن دیده‌بان میراث کارمانیا، پس از ماجرای تخریب شبانه نخستین سینمای مدرن کرمان (نور) و در تشریح جزئیات آن گفت: این سینما یکی از بناهای تاریخی کرمان است که در سال ۱۳۳۲ خورشیدی در کنار میدان ارگ و بازار کرمان ساخته شد. این بنا جزء نخستین سینماهای مدرن کرمان به شمار می‌رود و کاملا با بافت تاریخی شهر همخوانی دارد. سینما نور که در ابتدا با نام سینما «شهداد» شناخته می‌شد، علاوه بر سالن سرپوشیده، یک آمفی‌تئاتر روباز هم داشت و با توجه به امکانات آن زمان، یک بنای مدرن محسوب می‌شد.
این بنا سال‌ها به‌عنوان مرکز فرهنگی استفاده می‌شد و پس از انقلاب هم فعال بود، اما بعدها متروک شد. این فعال میراث فرهنگی اظهار کرد: سال‌ها پیش حوزه هنری این سینما را اجاره کرده بود و حتی مرمت آن آغاز شد. اما ظاهرا کار به‌درستی پیش نرفت و در نهایت متوقف شد. به‌تازگی مالکان بنا که خصوصی هستند، ادعای مالکیت سینما را کرده‌اند و پرونده به دادگاه کشیده شد. متأسفانه چند روز پیش حکم دادگاه به نفع مالکان صادر شد و آنها به‌سرعت اقدام به تخریب بنا کردند. ابراهیمی با بیان اینکه تخریب این سینما بدون مجوز شهرداری و میراث فرهنگی انجام شده است، گفت: دوشنبه ٢۶ آذرماه شاهد بودیم که کارگران تا نیمه‌شب در حال تخریب بخش‌هایی از بنا بودند اما با اعتراضات گسترده در فضای مجازی و حضور فعالان فرهنگی، شهرداری و نیروی انتظامی وارد عمل شدند و جلوی تخریب بیشتر را گرفتند. همچنین پس از توقف تخریب، میراث فرهنگی اعلام کرده است که این بنا در مرحله ثبت قرار دارد و تخریب آن ممنوع است.
هویت تاریخی و فرهنگی کرمان
ابراهیمی تأکید کرد این سینما بخشی از هویت تاریخی و فرهنگی کرمان است. بسیاری از مردم کرمان، به‌ویژه نسل‌های قدیمی‌تر، خاطرات زیادی از این سینما دارند. حتی در آثار نویسندگان مطرحی مثل آقای هوشنگ مرادی‌کرمانی هم به این بنا اشاره شده است. از نظر معماری هم این سینما با بافت تاریخی میدان ارگ و بازار کرمان هماهنگی دارد و تخریب آن، لطمه بزرگی به این منطقه خواهد زد. این فعال میراث فرهنگی گفت: بهترین راه برای حفظ این اثر این است که نهادهای فرهنگی مثل حوزه هنری، شهرداری یا استانداری وارد شوند و این بنا را از مالکان خریداری کنند. می‌توان این بنا را به یک مرکز فرهنگی یا هنری تبدیل کرد.
با توجه به موقعیت این سینما در بافت تاریخی که در عرصه بافت قرار دارد، حتی اگر تخریب هم شود، ساخت‌وساز جدید در این محل به دلیل ضوابط میراثی امکان‌پذیر نیست و این فضا احتمالا به یک زمین متروکه تبدیل خواهد شد. ابراهیمی بیان کرد: امیدواریم مسئولان بتوانند مالکان را قانع کنند که این بنا تخریب نشود و با تخصیص بودجه مناسب، آن را به یک فضای فرهنگی زنده تبدیل کنند. این سینما بخشی از تاریخ و خاطره جمعی مردم کرمان است و حفظ آن برای نسل‌های آینده ضروری است. به دنبال تخریب شبانه این سینما، رضا ریاحیان، رئیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان کرمان نیز گفت: سینما نور واجد ارزش تاریخی و فرهنگی بوده و پرونده ثبت آن تهیه شده و در مراحل ثبت ملی بوده و اقدامات لازم برای جلوگیری از تخریب اثر از طریق اداره کل میراث فرهنگی استان در حال انجام است.
او درباره قدمت و ارزش این سینما توضیح داد: این سینما در محدوده بافت تاریخی و حریم درجه یک میدان ارگ و بازار تاریخی کرمان واقع شده و اولین سینمای مدرن استان کرمان محسوب می‌شود. سینما نور مربوط به دوره پهلوی دوم و دهه ۳۰ هجری شمسی است و بعد از انقلاب هم فعال بوده است. شاخص معماری این بنا داشتن سالن روباز و سرپوشیده است و معماری سینما به واسطه فضای سرپوشیده و وسیع ظرفیت کاربری‌های مناسب برای هرگونه فعالیت‌های فرهنگی و تفریحی از‌جمله سالن‌های سخنرانی و گردهمایی، نمایشگاهای فصلی یا دائمی، موزه یا کاربری فرهنگی دیگر همراه با نمایش فیلم را دارد. رئیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان کرمان، درباره تشکیل پرونده ثبت این سینما گفته است: ساختمان سینما نور واجد ارزش تاریخی و فرهنگی بوده و پرونده ثبت در فهرست آثار ملی آن تهیه شده و در مراحل ثبت ملی قرار دارد و اقدامات لازم برای جلوگیری از تخریب اثر از طرف اداره کل میراث فرهنگی استان در حال انجام است.
سینما نور کرمان ثبت ملی می‌شود
پس از این اتفاقات بود که مدیر کل اداره میراث فرهنگی شهرستان کرمان به منظور کاهش انتقادات به مدیریت خود، اعلام کرد که قرار است این بنا ثبت ملی شود. رئیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان کرمان با بیان اینکه بنای سینما نور در مرکز استان واجد ارزش تاریخی و فرهنگی است، گفت: پرونده ثبت این اثر تاریخی تهیه شده و مراحل ثبت ملی را می‌گذراند؛ همچنین اقدامات لازم برای جلوگیری از تخریب اثر از طرف این اداره کل در حال انجام است.
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان، رضا ریاحیان درباره وضعیت سینما نور کرمان افزود: این سینما در محدوده بافت تاریخی و حریم درجه یک میدان ارگ و بازار تاریخی کرمان واقع شده و اولین سینمای مدرن استان محسوب می‌شود. رئیس میراث فرهنگی شهرستان کرمان اظهار کرد: بنای سینما نور کرمان مربوط به دوره پهلوی دوم و دهه ۳۰ هجری شمسی است که بعد از انقلاب هم فعال بوده است. او بیان کرد: شاخص معماری این بنا داشتن سالن روباز و سرپوشیده است و معماری سینما به واسطه فضای سرپوشیده و وسیع، ظرفیت کاربری‌های مناسب برای هرگونه فعالیت فرهنگی و تفریحی از‌جمله سالن‌های سخنرانی و گردهمایی، نمایشگاهای فصلی یا دائمی، موزه یا کاربری فرهنگی دیگر همراه با نمایش فیلم را دارد. عوامل بسیاری در کاهش درآمد سینماهای محلی مؤثر است. نتفلیکس، فیلیمو، نماوا و ده‌ها پلتفرم مشابه آن مردم را از حضور در سینماها بی‌نیاز کرده است.
از سویی دیگر مراکز تجاری هرکدام یک سینمای چندسالنه احداث کرده‌اند که مخاطبان سینماهای محلی را جذب کرده‌اند. اما هیچ‌یک از این عوامل بی‌توجهی و بی‌مبالاتی شهرداری‌ها در حمایت از این کسب‌وکارها را توجیه نمی‌کند.