صداوسیما و تکالیف قانونی و ذاتی
واقعیتی انکارناپذیر است که در شرایط کنونی برای رفع آلودگی خفقان‌آور شهرها چشم‌ها فقط به ابر و باد دوخته شده است. اما چه شد که چنین شد؟ در مدت شش برنامه توسعه، منابع درخورتوجهی برای مقابله با آلودگی هوا پیش‌بینی، تخصیص و عملیاتی شده است. از گسترش مترو و ناوگان حمل‌ونقل عمومی تا گازسوزکردن اتومبیل‌ها و اسقاط‌کردن اتومبیل‌ها طی برنامه‌های توسعه.
سعید اعتمادی
مجری صداوسیما: تنها مسئولی که به وظیفه خودش درباره آلودگی هوا عمل می‌کند، باد است
واقعیتی انکارناپذیر است که در شرایط کنونی برای رفع آلودگی خفقان‌آور شهرها چشم‌ها فقط به ابر و باد دوخته شده است. اما چه شد که چنین شد؟ در مدت شش برنامه توسعه، منابع درخورتوجهی برای مقابله با آلودگی هوا پیش‌بینی، تخصیص و عملیاتی شده است. از گسترش مترو و ناوگان حمل‌ونقل عمومی تا گازسوزکردن اتومبیل‌ها و اسقاط‌کردن اتومبیل‌ها طی برنامه‌های توسعه.
در قوانین برنامه‌های توسعه پیشین تکلیف مشخصی نیز برای صداوسیما مشخص شده بود که محقق نشد. در قانون جاری و معتبر هوای پاک نیز مسئولیت مشخصی برای صداوسیما مصوب شده است.
در ماده ۲۴ قانون هوای پاک (مصوب 25/4/1396) سازمان صداوسیما و دیگر رسانه‌های دولتی مکلف شده‌اند که برنامه‌های تولید‌شده از سوی سازمان حفاظت محیط زیست، در زمینه فرهنگ‌سازی و ظرفیت‌سازی درباره آگاهی مقابله با پدیده آلودگی هوا را در قالب برنامه‌های آگهی یا آموزش رسانه‌ای با اخذ ۵۰ درصد بها اطلاع‌رسانی کنند. در همین ماده تصریح شده است که طریقه جبران هزینه سازمان صداوسیما و دیگر رسانه‌های دولتی در بودجه سالانه پیش‌بینی می‌شود. در بودجه‌های مصوب ۹۷ تا ۱۴۰۳ هیچ منبعی برای اجرای این تکلیف قانونی نه برای سازمان حفاظت محیط زیست و نه به جبران ۵۰ درصد حق پخش صداوسیما پیش‌بینی و مصوب نشده بود.
در قانون برنامه هفتم؛ پیشرفت، نیز اساسا هیچ ذکری از آلودگی هوا و ضرورت مقابله با آن نشده است و هیچ حکم مشخصی در گنجاندن بودجه برای مقابله با این بختک سیاه مرگ‌آفرین که موجب مرگ زودرس ۵۰ هزار نفر می‌شود، در این برنامه انجام نشده است. در نتیجه در بودجه‌های سنواتی اجرای این برنامه (۱۴۰۴- ۱۴۰۹) نیز اثری از آن نخواهد بود.
به‌این‌ترتیب دستگاه‌های مسئول، ازجمله صداوسیما، از مسئولیت و تکلیف قانونی بری خواهند بود؟
آیا صداوسیما ذاتا در این زمینه تکلیفی برعهده ندارد؟
گذشته از حق برخورداری از هوای پاک به‌عنوان اصلی‌ترین مایه حیات همه انسان‌ها که در حقوق بین‌الملل به رسمیت شناخته شده، اصل 50 قانون اساسی حفاظت از محیط زیست را وظیفه عمومی قلمداد کرده است؛ همچنین در بند ۴ سیاست‌های کلی محیط زیست، پیشگیری و ممانعت از انتشار انواع آلودگی‌های غیرمجاز را جرم تلقی کرده و در بند ۱۴ بر گسترش آگاهی، دانش و بینش محیط‌زیستی تأکید شده است.
آیا این تکالیف صریح در قوانین بالادستی مسئولیتی را متوجه صداوسیما به‌عنوان گسترده‌ترین و پرهزینه‌ترین رسانه کشور نمی‌کند؟ رهبری انقلاب در اوایل پیروزی انقلاب خطاب به صداوسیما اعلام کرد: «اگر این دستگاه اصلاح شود، کشور اصلاح خواهد شد».
در مفهوم مخالف می‌توان در بروز هر چالش و بختک عظیمی مانند آلودگی مرگ‌آفرین هوا، صداوسیما را به‌عنوان یکی از متهمان اصلی قلمداد کرد.
سازمانی با بالغ بر 24 هزار میلیارد تومان بودجه مستقیم دولتی و درآمد تبلیغاتی چشمگیر، آیا می‌تواند وظیفه ذاتی خود در صیانت از جان و سلامتی مردمان را موکول به تخصیص بودجه خاص برای آگاهی‌رسانی و مقابله با آلودگی خفقان‌آور هوا کند؟
مگر این رسانه در پرداختن گسترده به موضوعات گوناگون چشم‌انتظار ذکر تک‌تک این عناوین در قانون است؟
۲۴ آذر‌ماه جاری در یکی از آلوده‌ترین روز‌های سال، رئیس مجلس با زمین‌گذاشتن قلم امضای قانون بودجه سال ۱۴۰۴، به بازدید از مراحل ساخت سریال موسی پیامبر شتافت و عصای موسی در دست گرفت تا به دست‌اندرکاران سریال موسی پیامبر و سلمان فارسی اطمینان دهد که بودجه این سریال‌ها پروپیمان تأمین شده و تخصیص خواهد یافت.
اگر این عصای معجزه‌گر دود سیاه مرگ‌آفرین آلودگی هوا، شهرها را مانند مارهای ساحران ببلعد، جا دارد مسئولان همه امکانات کشور را به پای آن بریزند، اما تجربه نشان داده که این سریال‌ها نه‌تنها در ارتقای باور دینی مردم تأثیری نداشته، بلکه حتی از جهت اقتصادی قابلیت بازیافت بخشی از هزینه‌های سرسام‌آور خودرو در عرضه بین‌المللی را نخواهد داشت.
بنا بر اعلام سایت خبرآنلاین به نقل از عضو کمیسیون فرهنگی مجلس هزینه این سریال تاکنون بالغ بر دو هزار میلیارد تومان شده است که بنا بر پیش‌بینی این سایت هزینه نهایی آن بالغ بر چهار هزار میلیارد تومان خواهد بود که این تنها یکی از سریال‌های با هزینه سنگین در دست ساخت صدا‌وسیماست. فقط بودجه این سریال معادل ارزش حدود ۶۰ هزار موتورسیکلت نومتعارف است که بنا بر تکلیف مصرح در تبصره ۲ ماده ۸ قانون هوای پاک باید تسهیلات ارزان‌قیمت با نرخ چهار درصد و بازپرداخت 10ساله برای جایگزین‌کردن خودرو‌ها و موتورسیکلت‌های فرسوده تخصیص یابد که به دلیل محو آلودگی هوا و ضرورت مقابله با آن در برنامه هفتم پیشرفت، طراحی و تصویب دولت سیزدهم و مجلس کنونی، هیچ منبعی برای اجرای این تکلیف قانونی در نظر گرفته نشده است.
هر موتورسیکلت فرسوده کاربراتوری حداقل ۱۰ برابر یک اتومبیل یورو۵ ذرات معلق به ریه شهروندان تزریق می‌کند.
با خارج‌کردن ۶۰ هزار موتورسیکلت فرسوده کاربراتوری از سطح شهرهای آلوده، انگار ۶۰۰ هزار اتومبیل از تعداد اتومبیل‌های شهری کاسته می‌شود.
در سال‌های گذشته مجموعه‌ای انیمیشنی (پویانمایی) درباره موتورسیکلت در دهه ۷۰ از طرف صداوسیما تولید شد به نام داود خطر که مورد استقبال قرار گرفت و کشورهای همسایه نیز آن را خریداری و پخش کردند؛ اما پس از آن درباره آلودگی موتورسیکلت‌های فرسوده که امروز به هشت میلیون از ۱۲ میلیون دستگاه رسیده، هیچ برنامه چشمگیر و تأثیرگذاری تولید و پخش نشده است.
با مراجعه و جست‌وجو در فضای مجازی برنامه‌های جذابی را در تبدیل موتورسیکلت انژکتوری به کاربراتوری می‌توان مشاهده کرد؛ پدیده‌ای که در دنیا سابقه نداشته و منتج به افزایش حداقل چهاربرابری آلایندگی موتورسیکلت کاربراتوری در مقایسه با انژکتوری و مصرف دو برابر بنزین می‌شود.
آیا صداوسیما در عکس‌العمل به این برنامه‌های تبلیغی در فضای مجازی اقدام به برنامه‌سازی و تشریح اثرات مخرب آن بر آلودگی هوا کرده است؟ و همچنین علت‌یابی این پدیده حیرت‌آور ضد محیط زیست و ازجمله آنها کمبود و گرانی قطعات یدکی موتورسیکلت‌های انژکتوری.
در راستای رفع این عوامل، صداوسیما می‌تواند با کمترین بودجه و بیشتری اثرگذاری برنامه‌های مستند و نمایشی را در راستای کاهش آلودگی خفقان‌آور هوا و صیانت از سلامتی و جان مردم تولید کند که مستلزم تخصیص بهینه منابع بودجه از جانب مجلس و سازمان صداوسیما در شرایط ناترازی شدید بودجه‌ای است.
درس اول اقتصاد، تخصیص منابع محدود برای نیازهای نامحدود است.
