خطر زدودن زنان

پیشبرد توسعه اجتماعی، بالندگی و توان‌افزایی زنان و بهبود فضای کنشگری و کار برای زنان از جمله محورهای توسعه پایدار در ایران و جهان است. پیشینه ایرانی و پارسی‌زنان ایران یک گسست، خاموشی و پس ‌نگه‌داشته‌شدن تاریخی در سده‌های دور و دراز را نشان می‌دهد. با این همه جامعه زنان ایران روندی از خیزش، جهش و پیشرفت زنان برای آموزش، کارآموختن و گسترش میدان زندگی فراتر از اندرونی را از پیشامشروطه تا امروز پدید آورده است. گرچه تلاش‌های ارزنده‌ بخشی از جامعه زنان و بخشی از مردان آگاه و اثرگذار این روند را با همه دشواری‌ها و دست‌اندازها به پیش برده ولی همواره بالندگی، جامعه‌پذیری سازنده و بودن زنان با فشار نیروی منفی و بازدارندگی بسیاری مردان و برخی زنان هم روبه‌رو بوده است. بدترین بخش داستان این است که کسانی، زن یا مرد، از نردبانی بر پایه سازوکارها و ابزارهای مردم‌سالارانه با درون‌داشت (محتوا) و بافتی نامردم‌سالارانه به جاها و کارهایی اثرگذار و کلیدی دست پیدا می‌کنند که از آغاز به‌دست‌گرفتن کارها چوب لای چرخ همان سازوکار مردم‌سالاری یا انتصاب، نردبانی که از آن بالا رفتند، می‌گذارند و نخستین کارشان هم زدودن بودن زنان و کم‌کردن فرصت‌های کار و کنشگری زنان است. در کنار خبر خوب دستیابی نسبی، گرچه کمینه (حداقلی)، زنان به حضور برای تماشای رویدادهای ورزشی به‌ویژه فوتبال، چند خبر هشداردهنده و هوشیارکننده در این چند روز را باید ارزیابی کرد. در کارگروه‌ها، شوراهای سیاست‌گذاری صنفی و هنری و به‌ویژه در نتیجه انتخابات چند روز پیش کانون وکلا نام هیچ زنی دیده نمی‌شود.

نشانه‌ها گویای زدایش آرام‌آرام زنان از جاها و کارهایی است که نه‌تنها زمینه و فضاهایی مردانه نیستند بلکه دهه‌هاست با تلاش زنان توانمند‌، دانش‌آموخته و کنشگرانی اثرگذار، مرد و زن، پیش رفته‌اند.

برخلاف باور همگانی زدایش (حذف) و ازمیان‌برداشتن حق، جایگاه و فرصت همیشه ناگهانی و با دستور آشکار رخ نمی‌دهد. بخش بزرگی از فروریختن ساختارهای نهادی و ازمیان‌رفتن سازوکارها و راه‌چاره‌ها در یک روند آرام، کم‌سروصدا و فرساینده به پیش رفته است. دستاوردها، بودن‌ها، فرصت‌های کار و زندگی امروز زنان ایران به بهایی سنگین و در پی تلاش‌های جان‌فرسای زنان و مردانی پیشرو به‌دست‌آمده که نباید با کم‌توجهی، ساده‌اندیشی و کناره‌جویی در برابر آسیب به این دستاوردها خاموش ماند.

بودن و کنشگری زنان را نباید به چند پست یا موقعیت بسنده و امن دانست چنان‌که همه زنانی هم که به این فرصت‌ها دست یافته‌اند به حق تمام و کمال و بایستگی فرصت‌ها در همه زمینه‌ها برای کنشگری زنان باور ندارند و برخی هم درست پس از قرارگیری در این جایگاه‌های سیاسی، اجتماعی، مدیریتی و آموزشی خود در راستای زدودن جایگاه‌ها و کاهش بودن زنان تلاش شگفت‌انگیزی می‌کنند. حکم‌های شوراهای سیاست‌گذاری هنری یا جایگاه‌های انتصابی گرچه نگران‌کننده هستند ولی بی‌گمان نتیجه یک انتخابات نهاد مدنی صنفی، آن هم نهادی که صنف حقوق‌دان و پاسدار حقوق هستند و نقش‌آفرینی زنان وکیل توانمند را تجربه کرده‌اند، باید هشداری بزرگ دانست و از بازتجربه چنین وضعیتی در دیگر صنف‌ها و نهادها پیشگیری کرد. همه می‌دانیم خاورمیانه هنوز تا مردم‌سالاری راه دشوار و درازی در پیش دارد ولی دستاوردهای ایرانی 200ساله نهادسازی و سازوکارهای مردم‌سالاری را باید با هوشیاری، پایداری و پیگیری پاسداری کرد. اگر ما در این سال‌ها با نگرانی از تاب‌آوری در برابر فشارها برای پاسداری از نهادها و بایستگی حضور می‌گفته‌ایم ازاین‌روست که مردم‌سالاری را یک هدف، پیشکش یا معجزه برآمده از تندر و توفان نمی‌دانیم، بلکه روندی از بالندگی است در راهی دشوار، پرپیچ‌و‌خم و هولناک که باید همواره کسانی و نهادهایی، مدنی و صنفی و اجتماعی و سیاسی، هوشیارانه و آگاهانه این روند را پاسداری کنند. گرچه شادی زنان فوتبال‌دوست در قاب دوربین‌ها زیباست ولی به‌ یاد داشته و هوشیار باشیم خطر زدودن زنان اثرگذار در همه زمینه‌ها همواره چشمگیر و پررنگ است. نخست جای زن‌ها به گوشه صحن و مجلس‌ها و مکان‌ها محدود می‌شود و کم‌کم بودنشان هم زدوده و روی نامشان خط زده می‌شود.

برای بازخوانی بخشی از راه دشواری که زنان و مردان آزادی‌خواه ایران در 150 سال گذشته پیموده‌اند نوشته مستند منیرالسادات میرهادی، «تأثیر مدارس دخترانه در توسعه اجتماعی زنان در ایران» که انتشارات کویر چاپ کرده را یادآوری می‌کنم تا با خواندن آن فراموش نکنیم چگونه و با چه دشواری زنان از وضعیت قاجاری و پیشامشروطه توانستند روزنامه‌نگار، آموزشیار، پزشک و پیراپزشک، وکیل، صنعتگر، هنرمند و سازنده با امضا و نام خود شوند و بدانیم که این دستاوردهای امروزی و بدیهی ما همواره در خطر زدایش و پسروی هستند و نیروهای پیدا و پنهان در بافت جامعه برای پس‌راندن زنان در کار هستند. خودمان، زنان و مردان، باید برای در کنار هم بودن باورمند و کوشا باشیم و پیروزی خود یا گروهمان را همواره در پاسداری و تضمین حضور هم‌پایه بدانیم.