ماموریت لاوروف در تهران چیست؟

به گزارش گروه رسانه ای شرق؛ موسی موحد: در حالی از روز شنبه، اخباری دال بر سفر سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه (در روز سه‌شنبه هفته جاری) به ایران منتشر شد که وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران همان روز (شنبه) با تایید این موضوع، رسما اعلام کرد که «لاوروف طی روزهای آینده برای دیدار با همتای ایرانی خود و گفت‌وگو درباره روابط دوجانبه و تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی به تهران سفر خواهد کرد.» اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه هم در اظهاراتی عنوان داشت که «این سفر در چارچوب رایزنی‌های مستمر بین جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه درباره روابط دوجانبه و مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی انجام خواهد شد.» به گفته او، «لاوروف در این سفر علاوه بر دیدار با وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، با برخی دیگر از مقامات بلندپایه کشور نیز ملاقات خواهد کرد.» در پی انتشار اخباری مبنی بر سفر وزیر خارجه روسیه به ایران، کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه در جریان تماس خبرنگار ایسنا با او، این خبر را تأیید و در ادامه تصریح کرد که، «این سفر یک روزه است و در جریان این سفر، لاوروف در دیدار با عباس عراقچی در ارتباط با مسائل دوجانبه منطقه‌ای و بین‌المللی رایزنی و گفت‌وگو خواهد کرد.

 

 

رویترز در گزارش خود به نقل از این منبع اعلام کرد که «لاوروف» و «هاکان فیدان»،  همتای ترکیه‌ای‌اش  همچنین درباره آتش‌بس در غزه و وضعیت سوریه گفت‌وگو خواهند کرد، جایی که ترکیه

بر ضرورت وحدت ارضی سوریه و بیرون راندن تروریست‌ها تاکید خواهد کرد.  مذاکره کنندگان آمریکا و روسیه هفته گذشته در ریاض برای گفت وگو درباره پایان دادن به درگیری در اوکراین، بدون مشارکت کی‌یف، دیدار کردند. در همان روز، «ولودیمیر زلنسکی»، رئیس‌جمهور اوکراین با «رجب طیب اردوغان»، رئیس‌جمهور ترکیه در آنکارا دیدار کرد.  این منبع ترکیه‌ای گفت که طرفین روز دوشنبه در مورد گام‌هایی به سوی «یک صلح عادلانه و پایدار از طریق تلاش‌های دیپلماتیک، تماس‌های اخیر بین ایالات متحده و روسیه و کمک‌هایی که ترکیه می‌تواند در این روند داشته باشد» گفتگو خواهند کرد. ترکیه در طول جنگ به دنبال ایجاد توازن در روابط خوب با اوکراین و روسیه، همسایگان خود در دریای سیاه بوده است.

 

در همین حال ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه هم دیروز یکشنبه به ریانووستی گفته بود که سفر لاوروف به ترکیه درباره موضوعات بین‌المللی، منطقه‌ای و دوجانبه خواهد بود. زاخارووا همچنین عنوان داشت که «سرگئی لاوروف مذاکراتی را در ترکیه برنامه‌ریزی کرده است،

 

جایی که هیئت تحت رهبری او در آینده نزدیک از آنجا دیدار خواهد کرد. طیف گسترده‌ای از موضوعات در دستور کار بین‌المللی، منطقه‌ای و دوجانبه مورد بحث قرار خواهد گرفت.»

 

سفرهای لاوروف به ترکیه و ایران در چارچوب تلاش‌های روسیه برای تقویت روابط خود با دو کشور کلیدی در منطقه و بهره‌برداری از ظرفیت‌های آن‌ها در راستای منافع روسیه در بحران‌های مختلف است. از یک سو، ترکیه می‌تواند به عنوان یک میانجی مؤثر در بحران اوکراین عمل کند، و از سوی دیگر، ایران و روسیه به عنوان دو متحد نزدیک در بحران سوریه و دیگر مسائل منطقه‌ای می‌توانند همکاری‌های خود را در جهت منافع مشترک تقویت کنند. این تحرکات نشان‌دهنده تلاش روسیه برای هم‌راستاسازی استراتژی‌های خود با ترکیه و ایران در راستای کاهش فشارهای بین‌المللی و تقویت مواضع خود در منطقه و جهان است.

 

ترکیه همواره در عرصه جهانی سعی کرده است نقش میانجی را ایفا کند و با توجه به روابط گسترده‌ای که با آمریکا، روسیه و اتحادیه اروپا دارد، می‌تواند نقش کلیدی در مذاکرات جهانی داشته باشد. سفر لاوروف به ترکیه و سپس ایران می‌تواند به معنای تلاش روسیه برای بهره‌برداری از دیپلماسی ترکیه برای کاهش تنش‌ها میان روسیه و غرب باشد.

 

ترکیه در دوره‌های مختلف نشان داده است که قادر است نقش میانجی‌گری در حل بحران‌های بین‌المللی ایفا کند. به همین دلیل، روسیه ممکن است به دنبال بهره‌برداری از این ظرفیت‌ها باشد تا فضای دیپلماتیک لازم را برای حل بحران اوکراین و دیگر مسائل منطقه‌ای فراهم کند. در این راستا، لاوروف به دنبال تقویت این روابط است تا از ظرفیت ترکیه برای تسهیل گام‌های دیپلماتیک به سمت «صلح عادلانه و پایدار»; استفاده کند. این در حالی است که ترکیه در طول جنگ به دنبال حفظ توازن در روابط خود با روسیه و اوکراین بوده و همزمان به‌عنوان بازیگر کلیدی در تلاش‌های دیپلماتیک میان طرفین درگیر عمل کرده است.

 

سفرهای سرگئی لاوروف به ترکیه و ایران در این زمان خاص، علاوه بر دلایل اصلی دیپلماتیک، به‌ویژه در رابطه با جنگ اوکراین، از منظر رقابت‌های منطقه‌ای و نقش‌آفرینی بازیگران کلیدی در تحولات جهانی نیز اهمیت دارد. در این تحلیل، باید توجه کنیم که در پس‌زمینه این تحولات، عربستان سعودی به‌عنوان میزبان نشست اخیر مذاکرات روسیه و آمریکا برای پایان دادن به جنگ اوکراین، نگرانی‌هایی را در ترکیه ایجاد کرده است. چراکه ترکیه به‌عنوان یکی از بازیگران کلیدی در معادلات منطقه‌ای و بحران اوکراین، به شدت تمایل دارد در فرآیند دیپلماتیک این جنگ نقشی اساسی ایفا کند.

 

عربستان سعودی به عنوان میزبان مذاکرات میان آمریکا و روسیه برای پایان دادن به جنگ اوکراین، نشان‌دهنده تغییرات عمده در معادلات دیپلماتیک جهانی است. این حرکت عربستان، که به‌ویژه پس از اوج‌گیری روابط خود با روسیه در دوره‌های اخیر و تحولات کلیدی در روابط با آمریکا، صورت گرفته، به نوعی نشان‌دهنده تلاش این کشور برای ایفای نقش بیشتر در عرصه جهانی است. از آن‌جا که عربستان سعودی در جریان مذاکرات بین‌المللی از جمله جنگ اوکراین و مسائل منطقه‌ای مانند سوریه به عنوان یک بازیگر با نفوذ شناخته می‌شود، می‌توان گفت که ترکیه نگران حذف خود از معادلات مربوط به بحران اوکراین است. به ویژه که روابط ترکیه و عربستان تا حدودی دچار تنش‌هایی

در گذشته بوده و اکنون این کشور به‌طور غیرمستقیم در حال تمرکز بر تقویت روابط با روسیه و تلاش برای ایجاد توازن در سیاست‌های خود با اوکراین است.

 

ترکیه به عنوان یک عضو ناتو و در عین حال کشوری که در جنگ اوکراین سیاستی پیچیده و متوازن اتخاذ کرده، نمی‌خواهد در فرآیند مذاکرات بین روسیه و آمریکا نقش حاشیه‌ای داشته باشد. آنکارا به خوبی می‌داند که با توجه به موقعیت خود به عنوان هم‌مرز با روسیه و اوکراین، می‌تواند نقشی کلیدی در مذاکرات برای پایان دادن به جنگ ایفا  کند. علاوه بر این، ترکیه میزبان مذاکرات قبلی میان روسیه و اوکراین بوده و به‌عنوان یک میانجی در این زمینه شناخته می‌شود.

 

با این حال، میزبانی عربستان از نشست‌های بین‌المللی برای حل بحران اوکراین و نزدیکی‌های اخیر این کشور با روسیه، باعث نگرانی ترکیه می‌شود که مبادا نقش آن در معادلات مربوط به بحران اوکراین تحت‌الشعاع سعودی‌ها قرار گیرد. در این راستا، ترکیه ممکن است تلاش کند تا به‌طور موازی با سعودی‌ها، نقش‌آفرینی در مذاکرات آینده را به‌ویژه در ارتباط با آمریکا و روسیه، تسهیل کند.

 

سفر لاوروف به ایران در زمانی انجام می‌شود که هفته گذشته گفت‌وگوهایی میان آمریکا و روسیه برای عادی‌سازی روابط به میزبانی ریاض و با حضور مارکور روبیو و سرگئی لاوروف در مقام ورزاری امور خارجه آمریکا و روسیه انجام شد. اگرچه سفر سکاندار سیاست خارجی روس ها به ایران به طور مستقیم به مذاکرات ریاض ارتباط ندارد، اما احتمالا در دیدار با مقامات ایرانی، بررسی تحولات روابط بین‌المللی و تأثیرات آن بر سیاست‌های داخلی و خارجی ایران مطرح خواهد شد.

 

در حقیقت، ممکن است روسیه از ایران بخواهد که در مواجهه با فشارهای آمریکا و کشورهای غربی، مواضع هماهنگ‌تری را اتخاذ کند. با اینحال خبرگزاری تاس روسیه به نقل از کاخ کرملین گزارش داد که مذاکرات مسکو - واشنگتن تأثیری بر همکاری روس‌ها با ایران نخواهد داشت و کماکان این کشور (روسیه)، آماده کمک به تهران برای حل مشکلات مربوط به برنامه هسته‌ای است.

 

این ادعا پس از آن مطرح شد که ولادیمیر پوتین و دونالد ترامپ شامگاه چهارشنبه ۲۴ بهمن ۱۴۰۳ در تماسی تلفنی با یکدیگر گفت‌وگو و برای دیدار حضوری توافق کردند. کرملین در گزارشی از این نشست از برنامه هسته‌ای ایران به عنوان یکی از موضوعات مورد گفت‌وگو سران مسکو و واشنگتن یاد کرده بود. به دنبال این موضوع بود که دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین درباره چشم‌انداز همکاری‌های دوجانبه تهران و مسکو در مقطع کنونی عنوان داشت که «‌روسیه به روابط خوب و مشارکت با ایران اهمیت می‌دهد و قصد دارد این مناسبات را به صورت جامع توسعه دهد و اینکه به حل مهم‌ترین مسائل مانند برنامه هسته‌ای کمک کند.» به ادعای این مقام روس، «اگر اراده سیاسی از سوی همه طرف های درگیر وجود داشته باشد، مسئله برنامه هسته‌ای ایران می‌تواند و باید به صورت دیپلماتیک حل شود.»

 

پیرو آنچه گفته شد، امیر علیپور در گپ و گفتی با «شرق» اعتقاد دارد که، «هرچند کرملین تأکید کرده که مذاکرات مسکو و واشنگتن تأثیری بر همکاری‌های روسیه با ایران نخواهد داشت، اما فشارهای بین‌المللی و تغییرات در روابط روسیه با آمریکا می‌تواند بر سیاست‌های روس ها در قبال ایران تأثیرگذار باشد». لذا کارشناس مسائل بین الملل این گزاره محتمل را مطرح می کند که «در این شرایط، تهران ممکن است از مسکو بخواهد که در مذاکرات آینده با آمریکایی ها، توجه ویژه‌ای به مسائل هسته‌ای ایران و رفع تحریم‌ها داشته باشند.» ذیل چنین برداشتی، تحلیلگر ارشد حوزه اوراسیا بیان می دارد که «اگر مذاکرات مسکو - واشنگتن منجر به تغییراتی در سیاست‌های آمریکا نسبت به ایران شود، روسیه می‌تواند در این مسیر نقشی کلیدی ایفا کند.»

 

البته جلال ناصری به عنوان دیگر کارشناس در گپ و گفتش با «شرق»، موضوع سفر لاوروف به تهران و ارتباطش با مذاکرات مسکو – واشنگتن را با ادبیاتی متفاوت تحلیل کرده و احتمال می دهد که «سفر لاوروف به تهران، با توجه به تحولات اخیر در روابط روسیه و آمریکا و تلاش‌های مسکو برای بهبود این روابط (با آمریکایی ها)، می‌تواند ابعاد مختلفی از همکاری‌های دوجانبه تهران - مسکو را تحت تأثیر قرار دهد.» چرا که به باورش، «این دیدار، نه تنها فرصتی برای بحث درباره مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی، بلکه می‌تواند به عنوان سکوی پرتابی برای گفت‌وگوهای ایران و آمریکا، در صورت فراهم شدن شرایط، عمل کند». البته تحلیلگر ارشد حوزه اروسیا و قفقاز هشدار می دهد که «تهران باید نهایت دقت را داشته باشد که در عین حفظ منافع استراتژیک خود، از تغییرات در سیاست‌های روسیه نسبت به غرب به نفع خود بهره‌برداری کند.» با چنین ارزیابی، این مفسر حوزه بین الملل ادامه می دهد که «در سایه احتمال

 

ازسرگیری روابط روسیه و آمریکا، مسکو ممکن است به تهران پیشنهاد کند که در کنار حمایت از مذاکرات با غرب و حفظ روابط با روس ها، نوعی انعطاف عمل را پیرامون منافع استراتژیک خود در منطقه، فروش نفت و برنامه هسته‌ای پیاده کند.» از این منظر است که به زعم ناصری، «این گفت وگوها می‌توانند به روسیه این امکان را بدهند که از ایران در راستای دستیابی به اهدافش در منطقه استفاده کند و تهران نیز از حمایت‌های روسیه در برابر فشارهای بین‌المللی بهره‌مند شود.»

 

سفر لاوروف به تهران در حالی صورت می‌گیرد که اخیرا از زبان تحلیلگران روسی عنوان شده که آغاز مذاکرات ترامپ با روسیه درباره اوکراین ممکن است مقدمه‌ای برای چالش بسیار بزرگ‌تر رئیس‌جمهور آمریکا، یعنی ایران باشد. این ایده، هرچند غیرممکن به نظر می‌رسد، اما مسیری است که دولت ترامپ احتمالاً برای حل یکی از قدیمی‌ترین معضلات سیاست خارجی آمریکا در پیش خواهد گرفت؛ مسئله‌ای که از زمان انقلاب ایران، دولت‌های متوالی آمریکا را سردرگم کرده است. تحلیلگر سیاسی مستقر در مسکو، مالک دوداکوف، پیشنهاد کرده که «دولت ترامپ باید برای تسهیل گفت‌وگو با ایران، به دنبال کمک دیپلماتیک روسیه باشد، به‌ویژه با توجه به تشدید تنش‌های منطقه‌ای پس از مذاکرات امنیتی اخیر آمریکا و اسرائیل در تل‌آویو و تلاش کابینه نتانیاهو برای افزایش فشار بر تهران.» دوداکوف باور دارد که «اگر ترامپ از زاویه‌ای متفاوت وارد شود و از روسیه برای مذاکرات با تهران کمک بخواهد، ممکن است فضایی برای گفت‌وگو باز شود.» وی تأکید کرد که در صورت تلاش آمریکا برای دستیابی به یک توافق جامع در خاورمیانه، روسیه می‌تواند «نقشی مهم و حتی کلیدی» ایفا کند.

 

در همین باره امیر علیپور در ادامه گفت وگوی با «شرق»، این سناریوی محتمل را پیش می کشد که «سفر لاوروف به تهران و تداوم روابط نزدیک بین ایران و روسیه می‌تواند فرصت مناسبی برای مسکو باشد تا نقش خود را به عنوان میانجی در مذاکرات ایران و آمریکا پررنگ‌تر کند.» به گفته این تحلیلگر حوزه اوراسیا، «در صورتی که ترامپ از ظرفیت دیپلماسی روسیه استفاده کند، این روند می‌تواند به کاهش تنش‌های منطقه‌ای و دستیابی به راهکارهای دیپلماتیک منجر شود.»

 

این کارشناس به رغم آنکه در نگاهی واقع بینانه، فعلا امکان بروز و ظهور میانجیگری عملی در تنش تهران – واشنگتن را بسیار «ضعیف»؛ و حتی در حد «صفر» می داند، اما در عین حال تصریح می کند که «بر اساس تحولات اخیر و با توجه به تحریم‌های غرب و تغییر در سیاست‌های آمریکا طی یک ماه گذشته پس از بازگشت ترامپ به کاخ سفید، احتمال میانجی‌گری روسیه در حل و فصل یکی از معضلات قدیمی سیاست خارجی ایالات متحده، یعنی پرونده هسته‌ای ایران، همچنان وجود دارد». البته علیپور در تذکری جدی یادآرو می شود که «در نهایت، روسیه می‌تواند با ایفای نقش میانجی نه تنها جایگاه خود را به عنوان یک قدرت دیپلماتیک در عرصه جهانی تقویت کند، بلکه زمینه‌ساز تغییرات مثبت در روابط ایران و آمریکا نیز باشد.» لذا او با اشاره به سفر پیش روی لاورورف به تهران، از احتمال نقش آفرینی روس ها در مقام میانجی گر می گوید.

 

البته جلال ناصری ارزیابی دیگری دارد و به «شرق» چنین می گوید که «سفر لاوروف به تهران بیش از آنکه با هدف میانجی‌گری برای آغاز مذاکرات ایران و آمریکا صورت گیرد، با هدف مدیریت تنش‌ها و کمک به کاهش منازعه میان دو کشور انجام می‌شود». چون به گفته او «روابط ایران و آمریکا به گونه‌ای پیچیده و تنش‌آلود است که در حال حاضر به نقطه‌ ;«میانجی‌ناپذیر»; رسیده است». لذا این تحلیلگر بیان می دارد که «مسکو می‌تواند به عنوان یک مشاور و حامی برای ایران عمل کند ت شرایط کنونی را به نحوی مدیریت کند که از بحران‌های بزرگ‌تر جلوگیری شود.»

 

 

 ایران و روسیه از متحدان نزدیک حکومت سابق بشار اسد در سوریه بودند و در بحران سال های گذشته این کشور همکاری‌های زیادی داشته‌اند. البته باید توجه کرد که شرایط در سوریه و منطقه تغییر کرده است و سرنگونی اسد، تغییرات قابل توجهی در معادلات داخلی سوریه به وجود آورد و شاید نیاز به تنظیم مجدد استراتژی‌ها برای هر دو کشور ایران و روسیه باشد. سفر لاوروف به ایران ممکن است فرصتی برای هماهنگی بیشتر در مورد وضعیت سوریه و اقداماتی برای بازسازی روابط با سوریه پسااسد بعد از سال‌ها جنگ باشد.

 

با توجه به نکات مذکور، جلال ناصری در ادامه گپ وگفتش با «شرق»، سفر سرگئی لاوروف به ایران از زوایه معادلات منطقه ای در خاور میانه به بوته تحلیل برده و تاکید می کند که، «حضور وزیر امور خارجه روسیه در ایران از این منظر که به تقویت همکاری‌های دوجانبه تهران و مسکو در مورد وضعیت سوریه مرتبط است، بسیار قابل توجه خواهد بود.» چرا که از دید این تحلیلگر حوزه اوراسیا، «هر دو کشور ایران و روسیه از جمله مهم‌ترین حامیان حکومت بشار اسد در طول جنگ داخلی سوریه بودند و در زمینه‌های مختلف، از جمله حمایت نظامی و سیاسی، همکاری نزدیکی داشتند و این همکاری‌ها نه تنها در زمینه تقویت نظام اسد، بلکه در تلاش برای حفظ توازن قوا در منطقه بود». اما به گفته او، «اکنون که شرایط در سوریه تغییر کرده و جنگ داخلی با برخی تغییرات در معادلات سیاسی و نظامی همراه بوده، این سفر ممکن است به عنوان فرصتی برای بازنگری در استراتژی‌ها و هماهنگی مجدد میان دو کشور به ویژه در خصوص سوریه پس از اسد تلقی شود».