زیرساختهای هسته‌ای ایران تولید ملی است
معاون رییس جمهور و رییس سازمان انرژی اتمی ایران به مناسبت ۲۰ فروردین و برگزاری نوزدهمین سالروز ملی فناوری هسته‌ای، با حضور در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری ضمن ارایه گزارشی از حضور رییس جمهور در این سازمان و بازدید از اقدامات انجام گرفته توسط دانشمندان و متخصصان کشورمان به تشریح آخرین دستاوردها و پیشرفت‌ها در صنعت هسته ای کشور خواهد پرداخت.
به گزارش گروه رسانه ای شرق؛ محمد اسلامی در ابتدای این گفت‌وگو با اشاره به دستاوردهای برنامه هسته‌ای ایران گفت: امسال نوزدهمین سالی است که روز فناوری هسته‌ای را جشن می‌گیریم. ۱۹ سال پیش، در نقطه آغاز قرار داشتیم و به‌تازگی وارد عرصه صنعت هسته‌ای شده بودیم. صنعت هسته‌ای ابعاد و دامنه‌ای گسترده و متنوع دارد. بخش بسیار حساس و تعیین‌کننده آن، یعنی غنی‌سازی، به‌نوعی «مادر» این صنعت محسوب می‌شود. این بخش، به دلیل نقش بنیادین و اقتدارآفرینش، همواره در انحصار نظام سلطه جهانی بوده و آن‌ها با تمام توان تلاش کرده‌اند تا کسی وارد این حوزه نشود و این انحصار را حفظ کنند.
رئیس سازمان انرژی اتمی در ادامه افزود: جمهوری اسلامی ایران با تلاشی عاشقانه، مؤمنانه، متعهدانه و پیوسته، امروز این مرحله را به‌طور کامل پشت سر گذاشته است. اکنون به‌صورت رسمی اعلام می‌کنیم که وارد فاز سوم توسعه شده‌ایم، چرا که مراحل پیشین را پشت سر گذاشته و به سطح صنعتی رسیده‌ایم. نکته مهمی که باید به آن توجه کرد، این است که بخش غنی‌سازی پایه و بنیان اصلی صنعت هسته‌ای است. وقتی وارد فرایند غنی‌سازی می‌شویم، باید توان تبدیل آن به سوخت را نیز داشته باشیم. این تبدیل، یک مسیر ضروری و الزامی است که پیش روی ما قرار دارد. در کنار آن نیز باید بتوانیم رآکتورهای تحقیقاتی و رآکتورهای قدرت را طراحی و تولید کنیم و به بلوغ برسانیم.
در سه سال گذشته حدود ۱۵۰ دستاورد به‌طور پیوسته تولید شده است
معاون رئیس جمهور با اشاره به اینکه امروز، شاهد آغاز مرحله جدیدی از این فرایند تکاملی هستیم، گفت: ما در طول یک دهه گذشته به‌طور جدی روی این مرحله کار کرده‌ایم و اکنون، با اطمینان، اعلام می‌کنیم که وارد مسیر تثبیت‌شده آن شده‌ایم. در سه سال گذشته، حدود ۱۵۰ دستاورد به‌طور پیوسته حاصل شده که دلیل اصلی این روند موفق، سند جامع راهبردی است که در ۲۰ فروردین ۱۴۰۱ و با حضور شهید آیت‌الله رئیسی رونمایی شد. این سند، مسیر و ریل توسعه صنعت هسته‌ای را در قالب یک نظام برنامه‌محور ترسیم کرد تا همه ابعاد این صنعت گسترش یابد.
وی افزود: در سال جاری نیز با ارزیابی‌های انجام‌شده توسط کمیته داوری، از میان حدود ۱۵۰ دستاورد، بیش از ۶۸ طرح واجد شرایط رتبه‌بندی بودند، اما در نهایت شش طرح برای رونمایی در روز فناوری هسته‌ای انتخاب شده‌اند. سایر طرح‌ها نیز یا در طول سال معرفی شده‌اند یا در آینده معرفی خواهند شد.
شرایط توسعه برنامه هسته ای ایران خاص و متمایز است
اسلامی در پاسخ به این پرسش که امروز جایگاه جمهوری اسلامی ایران در حوزه فناوری‌های هسته‌ای کجاست، گفت: باید به یک نکته مهم اشاره کرد، برخلاف بسیاری از کشورهایی که در صنعت هسته‌ای فعالیت می‌کنند، ما با یک روایت مشابه روبه‌رو نیستیم. در حال حاضر، اغلب کشورهای دارای صنعت هسته‌ای به‌صورت شبکه‌ای و همکاری مشترک فعالیت می‌کنند؛ به این معنا که هر کشور بخشی از زنجیره این فناوری را در اختیار دارد و سایر بخش‌ها را از کشورهای دیگر تأمین می‌کند یا با آن‌ها تبادل و معامله می‌کند. اما جمهوری اسلامی ایران، در شرایطی خاص و کاملاً متمایز قرار دارد. ما تحت تحریم‌های بین‌المللی هستیم، هیچ کشوری با ما همکاری نمی‌کند و امکان دریافت کمک یا انتقال فناوری از خارج برای ما وجود ندارد. همین موضوع باعث شده تا تمام زیرساخت‌ها، دانش، طراحی، ساخت و بهره‌برداری در صنعت هسته‌ای، به‌صورت درون‌زا و کاملاً بومی انجام شود؛ این یعنی یک ظرفیت یکپارچه و مستقل که به‌طور کامل در داخل کشور فعال است.
رئیس سازمان انرژی اتمی در ادامه با اشاره به اینکه ما در حوزه‌های مختلفی از فناوری هسته‌ای دستاوردهای چشم‌گیری داشته‌ایم، خاطرنشان کرد: به‌عنوان نمونه، در بخش رادیوداروها که یکی از کاربردهای حیاتی این صنعت در حوزه سلامت و درمان محسوب می‌شود و مستقیماً با زندگی مردم در ارتباط است، امروز ایران در جمع کشورهای پیشرفته قرار دارد. فقط در همین مراسم اخیر، سه رادیوداروی جدید رونمایی شد که جزو نخستین نمونه‌های تولیدشده در جهان هستند. ما موفق شده‌ایم این رادیوداروها را طراحی، تولید، فرآوری و به مرحله اجرایی برسانیم و در این زمینه، در جایگاه نخست جهانی قرار گرفته‌ایم.
وی ادامه داد: از نظر تنوع فناوری‌های هسته‌ای، جمهوری اسلامی ایران امروز در جمع پنج کشور اول دنیا قرار دارد. همچنین، از لحاظ ظرفیت و حجم فعالیت‌ها در حوزه صنعت هسته‌ای، ایران در میان ده کشور برتر جهان جای می‌گیرد. این جایگاه، نتیجه مدیریت مستقل، تلاش مستمر متخصصان داخلی، و باور به توان داخلی در شرایط تحریم و فشارهای بین‌المللی است.
برای توسعه برنامه هسته ای به کمک خارجی وابسته نیستیم
اسلامی با اشاره به اینکه ما از تحریم‌ها نه آسیب دیده‌ایم و نه آسیب خواهیم دید؛ گفت: چرا که اساساً نیازی نداریم برای پیشبرد فعالیت‌های صنعت هسته‌ای، به تأمین تجهیزات یا دانش از خارج از کشور وابسته باشیم. امروز در کشور، سازوکاری شکل گرفته که تبدیل ایده به محصول و عبور از مرحله تحقیق به تولید، به یک جریان منسجم و قدرتمند بدل شده است. این ظرفیت، نقطه قوت و تمایز ماست.
مدت‌زمان تبدیل ایده به فناوری در سازمان انرژی اتمی، به کمتر از سه سال کاهش یافت
رئیس سازمان انرژی اتمی با اشاره به توانمندی موجود در این سازمان گفت: در سازمان انرژی اتمی ایران، این توان وجود دارد که هر نیازی را که به‌عنوان یک مسئله ملی شناسایی می‌شود، با تکیه بر ظرفیت دانشی موجود و از مسیر پژوهش و نوآوری، به فناوری تبدیل کنیم. در گذشته، برخی از این فرآیندها ممکن بود تا ده سال زمان ببرد، اما اکنون مدت‌زمان تبدیل ایده به فناوری در سازمان انرژی اتمی، به کمتر از سه سال کاهش یافته است. البته در برخی حوزه‌ها مانند بخش پزشکی و سلامت، الزاماتی وجود دارد که سرعت انجام فرآیند را به‌صورت طبیعی محدود می‌کند و کاهش زمان ممکن نیست. اما در سایر حوزه‌ها، آنچه را که اراده کنیم، به لطف خداوند، محقق می‌سازیم.
معاون رئیس جمهور خاطرنشان کرد: به‌عنوان نمونه، در دو سال گذشته با برنامه‌ریزی دقیق و اراده جدی، موفق شدیم تولید صنعتی "ملیوم" را که ماده‌ای بسیار گران‌قیمت، راهبردی و موردنیاز کشور در حوزه‌های مختلف است، آغاز کنیم. این اقدام، نمونه‌ای از ظرفیت داخلی و اراده‌ای است که با اتکا به ایمان، تخصص و حمایت‌های راهبردی، به ثمر نشسته است.
هدف ملی رسیدن به ظرفیت ۲۰ هزار مگاوات برق هسته‌ای است
اسلامی ادامه داد: طبق برنامه‌ریزی انجام‌شده، رسیدن به ظرفیت ۲۰ هزار مگاوات برق هسته‌ای به‌عنوان هدف ملی تعریف شده است؛ موضوعی که سال‌هاست مورد تأکید مقام معظم رهبری نیز قرار دارد. این هدف در قالب سند راهبردی سازمان تدوین شده و در برنامه هفتم توسعه کشور نیز لحاظ گردیده است. افق دستیابی به این ظرفیت، سال ۱۴۲۰ تعیین شده است. هر نیروگاه هسته‌ای با ظرفیت حدود ۱۰۰۰ مگاوات، فرآیندی زمان‌بر دارد و برای اجرای آن، دوره‌ای ۷ تا ۹ ساله مورد نیاز است. در این مسیر، حداقل دو سال به مطالعات زیست‌محیطی، زمین‌شناسی، فیزیکی و تحلیل ریسک‌هایی مانند زلزله اختصاص دارد. پس از پایان این مطالعات، طراحی راکتور آغاز می‌شود و نقشه‌ها و زیرساختهای مهندسی برای ورود به فاز اجرایی تهیه می‌گردد.
مسیر توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای همواره با چالش هایی روبه رو بود
معاون رئیس جمهور با تاکید بر اینکه از ابتدای مسیر توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای در ایران، همواره با کارشکنی‌های خارجی مواجه بوده، گفت: پیش از انقلاب، آلمان ساخت یک نیروگاه را آغاز کرده بود، اما با پیروزی انقلاب اسلامی، پروژه را رها کرد. پس از سال‌ها رکود و وقفه، همکاری با روسیه آغاز شد و سرانجام در سال ۱۳۹۱، عملیات نصب نیروگاه اتمی بوشهر به پایان رسید. این نیروگاه از سال ۱۳۹۲ وارد مدار تولید شد و تاکنون حدود ۷۲ میلیارد کیلووات‌ساعت برق تولید و به شبکه سراسری کشور تزریق کرده است.
وی افزود: نیروگاه بوشهر به‌تنهایی سالانه ۷ میلیارد کیلووات‌ساعت برق تولید می‌کند، که سهم قابل‌توجهی از برق کشور را تأمین می‌کند. با وجود این، برخی تصور می‌کنند که چون در مقاطعی از سال با خاموشی یا کاهش تولید برق مواجه هستیم، پس سرمایه‌گذاری در انرژی هسته‌ای بی‌نتیجه بوده است. این دیدگاه نادرست است و باید توجه داشت که توسعه صنعت هسته‌ای با موانع و دشمنی‌های فراوان، به‌ویژه از سوی ایالات متحده، همراه بوده و هنوز هم هست. با این حال، جمهوری اسلامی ایران با استقامت و اراده ملی، این مسیر را با قدرت دنبال می‌کند. برنامه ما برای توسعه نیروگاه‌ها با قدرت ادامه دارد و افق ۲۰ هزار مگاواتی برق هسته‌ای به‌عنوان یک هدف بلندمدت، همچنان در دستور کار است. با تکیه بر دانش بومی، اراده ملی و هدایت‌های حکیمانه رهبری، این مسیر را تا تحقق کامل ادامه خواهیم داد.
برنامه توسعه ۲۰ هزار مگاوات برق هسته‌ای در پنج استان کشور
اسلامی ادامه داد: در مسیر دستیابی به هدف راهبردی تولید ۲۰ هزار مگاوات برق هسته‌ای، برای پنج استان کشور شامل خوزستان، بوشهر، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، و گلستان برنامه‌ریزی دقیق صورت گرفته است. در این پنج منطقه، طرح‌های نیروگاهی تعریف شده‌اند و شرکت‌های احداث و بهره‌برداری مربوطه نیز تأسیس شده‌اند و فعالیت خود را آغاز کرده‌اند.
رئیس سازمان انرژی اتمی خاطر نشان کرد: اکنون در اغلب این مناطق، شرکت‌ها اقدام به انتخاب فناوری‌ها و سیستم‌های موردنظر خود کرده‌اند، مطالعات زیست‌محیطی در حال انجام است، کارگاه‌ها تجهیز شده و مراحل آماده‌سازی در برخی از پروژه‌ها آغاز شده‌اند. به‌عنوان نمونه، یکی از پروژه‌های بزرگ در استان خوزستان وارد مرحله اجرایی شده و عملیات ساخت نیروگاه عملاً آغاز شده است.
وی در خصوص واحدهای دوم و سوم نیروگاه بوشهر، گفت: خوشبختانه این پروژه‌ها امروز در بهترین وضعیت عملیاتی قرار دارند. پیش‌بینی می‌شود تا پایان برنامه هفتم توسعه ـ یا با اندکی فاصله زمانی ـ این دو واحد به بهره‌برداری برسند. پس از آن، اجرای سایر نیروگاه‌ها نیز طبق جدول زمان‌بندی آغاز خواهد شد و هر یک تا دو سال، یک نیروگاه جدید وارد مدار تولید خواهد شد تا در نهایت، هدف‌گذاری ۲۰ هزار مگاواتی محقق شود.
اهمیت نیروگاه‌های اتمی در شرایط اقلیمی فعلی
معاون رئیس جمهور خاطر نشان کرد: در شرایط کنونی که موضوع تغییرات اقلیمی به یکی از چالش‌های اساسی جهانی تبدیل شده و افزایش گازهای گلخانه‌ای موجب آسیب جدی به محیط زیست شده، ایران نیز به‌عنوان کشوری که از پیامدهای اقلیمی بیشتر از میانگین جهانی آسیب دیده، وظیفه دارد که اقدامات مؤثری برای کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی انجام دهد. در همین راستا، معاهدات و توافقات بین‌المللی برای کاهش آلاینده‌ها شکل گرفته‌اند و بسیاری از کشورها تصمیم گرفته‌اند ظرفیت نیروگاه‌های اتمی خود را تا سه برابر افزایش دهند. به‌عنوان مثال، فرانسه هم‌اکنون ۷۵ درصد برق خود را از انرژی هسته‌ای تأمین می‌کند. آمریکا، چین و بسیاری از کشورهای پیشرفته دیگر نیز با سرعت در حال توسعه این نوع نیروگاه‌ها هستند.
مزایای اقتصادی و زیست‌محیطی نیروگاه‌های هسته‌ای
اسلامی با اشاره به اینکه نیروگاه‌های اتمی، از پاک‌ترین و پایدارترین منابع تولید انرژی در جهان هستند، گفت: هر نیروگاه مگاواتی هسته‌ای، سالانه صرفه‌جویی حدود یک میلیارد یورویی در مصرف سوخت‌های فسیلی به همراه دارد. به‌جای مصرف مستقیم نفت یا گاز برای تولید انرژی حرارتی، می‌توان این منابع را در زنجیره‌های ارزش بالاتر یا صادرات با قیمت بالاتر استفاده کرد. از سوی دیگر، سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های اتمی با توجه به بهره‌وری بالا و طول عمر بلند آن‌ها، در مدت کوتاهی بازگشت اقتصادی دارد. در همین راستا، سازمان انرژی اتمی ایران بسته‌های مالی برای توسعه این طرح‌ها تعریف کرده است که در قالب قراردادهای مشارکت با مردم و بخش خصوصی اجرایی خواهد شد.
استفاده از ظرفیت صنعتی داخلی و خودکفایی در ساخت نیروگاه‌ها
رئیس سازمان انرژی اتمی ادامه داد: نکته مهم و راهبردی دیگر آن است که امروز از ظرفیت صنعتی کشور برای ساخت کامل نیروگاه‌های اتمی به‌صورت بومی استفاده می‌کنیم. پروژه‌هایی در این راستا آغاز شده‌اند تا ایران به جمع سازندگان نیروگاه‌های اتمی مستقل بپیوندد و وابستگی به خارج به‌طور کامل حذف شود. برای دستیابی به این هدف، فعال‌سازی بخش‌های مختلف زنجیره از جمله بخش معدن و چرخه سوخت هسته‌ای در دستور کار قرار گرفته است. اکنون، هم اکتشاف و استخراج منابع معدنی در حال گسترش است و هم ظرفیت‌های تولید سوخت موردنیاز نیروگاه‌ها تقویت شده‌اند. این حوزه نیز، فرصت مناسبی برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی فراهم کرده و بخشی از آن هم‌اکنون با موفقیت در حال اجراست.
